Nghiên cứu sử dụng khôn khéo đất lúa nước dựa vào cộng đồng trong bối cảnh biến đổi khí hậu tại huyện Gò Công Đông, tỉnh Tiền Giang

• Tác giả: Hà Văn Định
• Người hướng dẫn: PGS. Lê Diên Dực
• Trường học: Đại học Quốc gia Hà Nội
• Chuyên ngành: Môi trường và Phát triển bền vững
• Đề tài: Sử dụng khôn khéo đất lúa nước dựa vào cộng đồng trong bối cảnh biến đổi khí hậu tại huyện Gò Công Đông, tỉnh Tiền Giang
• Loại tài liệu: Luận án Tiến sĩ
• Năm xuất bản: 2018
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
• 1. MỞ ĐẦU
• 1.1. Tính cấp thiết của đề tài luận án
• 1.2. Mục tiêu nghiên cứu
• 1.2.1. Mục tiêu chung
• 1.2.2. Mục tiêu cụ thể
• 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ TỔNG QUAN CÁC VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
• 2.1. Các khái niệm và cơ sở lý luận
• 2.2. Nghiên cứu ở nước ngoài
• 2.2.1. Nghiên cứu về tác động của biến đổi khí hậu
• 2.2.2. Nghiên cứu thích ứng với biến đổi khí hậu dựa vào cộng đồng
• 2.2.3. Nghiên cứu về sử dụng đất lúa nước thích ứng với biến đổi khí hậu
• 2.3. Nghiên cứu trong nước
• 2.3.1. Nghiên cứu về tác động của biến đổi khí hậu
• 2.3.2. Nghiên cứu về thích ứng với biến đổi khí hậu dựa vào cộng đồng
• 2.3.3. Nghiên cứu về sử dụng đất lúa thích ứng với biến đổi khí hậu
• 2.4. Nghiên cứu tại huyện Gò Công Đông
• 2.4.1. Đánh giá chung
• 3. ĐỊA ĐIỂM, ĐỐI TƯỢNG, PHẠM VI, THỜI GIAN, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 3.1. Địa điểm, đối tượng, phạm vi, thời gian nghiên cứu
• 3.1.1. Địa điểm nghiên cứu
• 3.1.2. Đối tượng nghiên cứu, khảo sát
• 3.1.3. Phạm vi nghiên cứu
• 3.1.4. Thời gian nghiên cứu
• 3.2. Nội dung nghiên cứu
• 3.3. Cách tiếp cận nghiên cứu
• 3.3.1. Tiếp cận dựa vào cộng đồng
• 3.3.2. Tiếp cận hệ sinh thái
• 3.4. Phương pháp nghiên cứu
• 3.4.1. Thu thập thông tin thứ cấp
• 3.4.2. Chọn địa điểm điều tra, khảo sát
• 3.4.3. Phương pháp phân tích không gian địa lý (GIS) và chồng xếp bản đồ
• 3.4.4. Phương pháp đánh giá nông thôn có sự tham gia (PRA)
• 3.4.5. Phương pháp đánh giá đa chỉ tiêu (MCE)
• 3.4.6. Một số công cụ, phần mềm
• 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN
• 4.1. Tài nguyên đất lúa nước huyện Gò Công Đông và những bất cập trong quản lý, sử dụng
• 4.1.1. Đặc điểm tài nguyên đất lúa nước huyện Gò Công Đông
• 4.1.2. Tầm quan trọng của tài nguyên đất lúa nước đối với phát triển kinh tế - xã hội huyện Gò Công Đông
• 4.1.3. Những bất cập trong quản lý, sử dụng đất lúa nước tại huyện Gò Công Đông
• 4.2. Tác động của biến đổi khí hậu đến đất lúa nước huyện Gò Công Đông và những vấn đề đặt ra
• 4.2.1. Đặc điểm thích nghi của đất lúa nước với các nhân tố biến đổi khí hậu
• 4.2.2. Tác động của biến đổi khí hậu đến đất lúa nước hiện tại và quá khứ
• 4.2.3. Dự báo tác động của biến đổi khí hậu đến đất lúa nước huyện Gò Công Đông
• 4.2.4. Những vấn đề đặt ra đối với sử dụng đất lúa nước dưới tác động của biến đổi khí hậu
• 4.3. Cộng đồng người sản xuất lúa áp dụng tri thức bản địa để sử dụng khôn khéo đất lúa nước thích ứng với biến đổi khí hậu và sự tham gia của các cộng đồng liên quan
• 4.3.1. Khái quát về các bên liên quan đến sử dụng đất lúa nước thích ứng với biến đổi khí hậu trên địa bàn huyện Gò Công Đông
• 4.3.2. Cộng đồng người sản xuất áp dụng tri thức bản địa để sử dụng khôn khéo đất lúa nước thích ứng với biến đổi khí hậu và sự tham gia của các cộng đồng liên quan
• 4.3.3. Đề xuất các giải pháp phát huy tri thức bản địa sử dụng khôn khéo đất lúa nước thích ứng với biến đổi khí hậu dựa vào sự tham gia của cộng đồng
• 4.3.3.1. Quan điểm và căn cứ đề xuất
• 4.3.3.2. Ý kiến của cộng đồng những người sản xuất về việc nhân rộng các mô hình sử dụng khôn khéo đất lúa nước thích ứng với biến đổi khí hậu
• 4.3.3.3. Xây dựng và thực hiện cơ chế hợp tác, phối hợp giữa các bên liên quan
• 4.3.3.4. Tăng cường quyền lực cho cộng đồng
• 4.3.3.5. Tạo ra sự công bằng và chia sẻ lợi ích giữa các bên liên quan khi thực hiện các mô hình
• 4.3.3.6. Đảm bảo tính hợp lý về sinh thái và phát triển bền vững trong quá trình phát triển các mô hình
• 4.3.3.7. Tôn trọng những tri thức truyền thống/bản địa của cộng đồng liên quan đến các mô hình
• 4.3.3.8. Sự bình đẳng giới
• 5. KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ
• 5.1. Kết luận
• DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• Các hình ảnh khảo sát thực địa phục vụ luận án
• Phương pháp tính toán hiệu quả kinh tế theo Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn
• Diễn biến diện tích, năng suất, sản lượng lúa huyện Gò Công Đông phân theo các xã, thị trấn và hiện trạng các kiểu sử dụng đất
• Phiếu điều tra nông hộ: Thực trạng sử dụng đất lúa và tri thức bản địa, kinh nghiệm thích ứng với BĐKH của người nông dân trên địa bàn huyện Gò Công Đông
• Phiếu xin ý kiến chuyên gia để đánh giá hiệu quả kinh tế, xã hội, môi trường và hiệu quả của đất lúa nước theo phương pháp MCE
• Một số hình ảnh và các kết quả chạy phần mềm tính toán các chỉ tiêu kinh tế, xã hội, môi trường và chỉ tiêu tổng hợp của đất lúa nước theo phương pháp MCE
• Xu thế biến đổi các yếu tố khí hậu trong quá khứ và hiện tại
• Công cụ để phân tích tính toán – mô hình thủy lực ISIS
• Phương pháp phân vùng và xây dựng bản đồ chỉ số khô hạn
• Sơ đồ xâm nhập mặn, khô hạn huyện Gò Công Đông năm 2015
• Phụ lục 11. Dự báo tác động của BĐKH (NBD, hạn mặn) đến đất lúa nước
• Sơ đồ tác động của BĐKH đến đất lúa nước
• Danh sách những người được tham vấn và các phiếu tham vấn cộng đồng
• So sánh hiệu quả kinh tế giữa các mô hình sử dụng đất lúa thích ứng với biến đổi khí hậu mà cộng đồng thực hiện với mô hình chuyên trồng lúa

I. Tổng quan về nghiên cứu sử dụng đất lúa nước bền vững

Nghiên cứu về sử dụng đất lúa nước bền vững trong bối cảnh biến đổi khí hậu tại huyện Gò Công Đông, tỉnh Tiền Giang là một vấn đề cấp thiết. Huyện Gò Công Đông, với đặc điểm địa lý và khí hậu nhạy cảm, đang phải đối mặt với nhiều thách thức trong việc quản lý và sử dụng tài nguyên đất. Việc áp dụng các phương pháp bền vững không chỉ giúp bảo vệ môi trường mà còn nâng cao năng suất lúa, đảm bảo sinh kế cho người nông dân.

1.1. Đặc điểm tự nhiên và kinh tế xã hội huyện Gò Công Đông

Huyện Gò Công Đông nằm trong vùng Đồng bằng sông Cửu Long, có hệ thống sông ngòi phong phú và đất đai màu mỡ. Tuy nhiên, biến đổi khí hậu đã gây ra nhiều tác động tiêu cực đến sản xuất nông nghiệp, đặc biệt là đất lúa nước. Việc hiểu rõ đặc điểm tự nhiên và kinh tế xã hội là cần thiết để xây dựng các giải pháp phù hợp.

1.2. Tầm quan trọng của đất lúa nước trong phát triển bền vững

Đất lúa nước không chỉ là nguồn cung cấp lương thực chính mà còn đóng vai trò quan trọng trong bảo vệ môi trường và duy trì đa dạng sinh học. Việc quản lý và sử dụng đất lúa nước một cách bền vững sẽ góp phần vào sự phát triển kinh tế - xã hội của huyện Gò Công Đông.

II. Thách thức trong quản lý và sử dụng đất lúa nước

Quá trình quản lý và sử dụng đất lúa nước tại Gò Công Đông đang gặp nhiều thách thức. Biến đổi khí hậu đã làm gia tăng tình trạng xâm nhập mặn, khô hạn, ảnh hưởng đến năng suất lúa. Hơn nữa, việc thiếu sự tham gia của cộng đồng trong quản lý tài nguyên cũng là một vấn đề lớn.

2.1. Tác động của biến đổi khí hậu đến sản xuất lúa

Các nghiên cứu cho thấy rằng biến đổi khí hậu đã làm giảm năng suất lúa tại Gò Công Đông. Tình trạng xâm nhập mặn và khô hạn đã khiến nhiều diện tích lúa bị thiệt hại, ảnh hưởng đến đời sống của người nông dân.

2.2. Thiếu sự tham gia của cộng đồng trong quản lý

Sự tham gia của cộng đồng trong quản lý đất lúa nước là rất quan trọng. Tuy nhiên, hiện nay, nhiều quyết định vẫn được đưa ra mà không có sự tham gia của người dân, dẫn đến những giải pháp không phù hợp với thực tế.

III. Phương pháp nghiên cứu sử dụng đất lúa nước bền vững

Để giải quyết các vấn đề liên quan đến sử dụng đất lúa nước, nghiên cứu đã áp dụng nhiều phương pháp khác nhau. Các phương pháp này không chỉ giúp đánh giá hiện trạng mà còn đề xuất các giải pháp khả thi cho việc quản lý và sử dụng bền vững.

3.1. Phương pháp đánh giá hiện trạng đất lúa nước

Phương pháp đánh giá hiện trạng bao gồm việc thu thập dữ liệu về diện tích, năng suất và tình trạng sử dụng đất lúa nước. Các số liệu này sẽ giúp xác định các vấn đề cần giải quyết.

3.2. Phương pháp tham gia cộng đồng trong nghiên cứu

Sử dụng phương pháp tham gia cộng đồng giúp thu thập ý kiến và kinh nghiệm của người dân trong việc quản lý đất lúa nước. Điều này không chỉ tăng cường sự tham gia của cộng đồng mà còn giúp xây dựng các giải pháp phù hợp hơn.

IV. Giải pháp sử dụng đất lúa nước bền vững

Để ứng phó với biến đổi khí hậu, cần có các giải pháp cụ thể cho việc sử dụng đất lúa nước. Các giải pháp này không chỉ giúp nâng cao năng suất mà còn bảo vệ môi trường và đảm bảo sinh kế cho người nông dân.

4.1. Áp dụng công nghệ mới trong sản xuất lúa

Việc áp dụng công nghệ mới trong sản xuất lúa như hệ thống tưới tiêu thông minh có thể giúp giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu. Công nghệ này giúp tiết kiệm nước và nâng cao hiệu quả sản xuất.

4.2. Tăng cường giáo dục và nâng cao nhận thức cộng đồng

Giáo dục và nâng cao nhận thức cho người dân về tầm quan trọng của việc sử dụng đất lúa nước bền vững là rất cần thiết. Các chương trình đào tạo có thể giúp người dân hiểu rõ hơn về các phương pháp canh tác bền vững.

V. Kết quả nghiên cứu và ứng dụng thực tiễn

Kết quả nghiên cứu cho thấy rằng việc áp dụng các giải pháp bền vững trong quản lý đất lúa nước đã mang lại nhiều lợi ích. Năng suất lúa đã được cải thiện, đồng thời bảo vệ được môi trường và nâng cao đời sống của người nông dân.

5.1. Nâng cao năng suất lúa nhờ áp dụng giải pháp bền vững

Các mô hình canh tác bền vững đã giúp nâng cao năng suất lúa tại Gò Công Đông. Việc áp dụng các phương pháp mới đã giúp người nông dân giảm thiểu thiệt hại do biến đổi khí hậu.

5.2. Bảo vệ môi trường và phát triển bền vững

Việc sử dụng đất lúa nước bền vững không chỉ giúp nâng cao năng suất mà còn bảo vệ môi trường. Các giải pháp này đã góp phần vào việc duy trì đa dạng sinh học và bảo vệ hệ sinh thái.

VI. Kết luận và hướng phát triển tương lai

Nghiên cứu về sử dụng đất lúa nước bền vững tại Gò Công Đông đã chỉ ra rằng việc áp dụng các giải pháp bền vững là cần thiết để ứng phó với biến đổi khí hậu. Tương lai, cần tiếp tục nghiên cứu và phát triển các mô hình canh tác bền vững để đảm bảo sinh kế cho người nông dân.

6.1. Đề xuất các mô hình canh tác bền vững

Các mô hình canh tác bền vững cần được nghiên cứu và phát triển để phù hợp với điều kiện cụ thể của Gò Công Đông. Việc này sẽ giúp nâng cao hiệu quả sản xuất và bảo vệ môi trường.

6.2. Tăng cường hợp tác giữa các bên liên quan

Hợp tác giữa các bên liên quan, bao gồm chính quyền, cộng đồng và các tổ chức phi chính phủ là rất quan trọng. Sự hợp tác này sẽ giúp xây dựng các giải pháp hiệu quả hơn cho việc quản lý đất lúa nước.