Các nhân tố ảnh hưởng đến việc hoàn thiện hệ thống kế toán của đơn vị hành chính sự nghiệp theo chuẩn mực kế toán công quốc tế

• Tác giả: Nguyễn Thị Thu Hiền
• Người hướng dẫn: PGS. Võ Văn Nhị
• Trường học: Trường Đại Học Kinh Tế Hồ Chí Minh
• Chuyên ngành: Kế toán
• Đề tài: Nghiên Cứu Các Nhân Tố Ảnh Hưởng Đến Việc Hoàn Thiện Hệ Thống Kế Toán Của Các Đơn Vị Hành Chính Sự Nghiệp Theo Định Hướng Chuẩn Mực Kế Toán Công Quốc Tế
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2017
• Địa điểm: Thành phố Hồ Chí Minh

• LỜI CAM ĐOAN
• PHẦN MỞ ĐẦU
• 0.1. Tính cấp thiết của đề tài
• 0.2. Mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu
• 0.2.1. Mục tiêu nghiên cứu
• 0.2.2. Câu hỏi nghiên cứu
• 0.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
• 0.3.1. Đối tượng nghiên cứu
• 0.3.2. Phạm vi nghiên cứu
• 0.4. Phương pháp nghiên cứu
• 0.4.1. Phương pháp nghiên cứu định tính
• 0.4.2. Phương pháp nghiên cứu định lượng
• 0.5. Những đóng góp mới của luận văn
• 0.6. Kết cấu của luận văn
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN CÁC NGHIÊN CỨU TRƯỚC VỀ VIỆC VẬN DỤNG CHUẨN MỰC KẾ TOÁN CÔNG QUỐC TẾ VÀ CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN VIỆC HOÀN THIỆN HỆ THỐNG KẾ TOÁN THEO CHUẨN MỰC KẾ TOÁN CÔNG QUỐC TẾ
• 1.1. Tổng quan các nghiên cứu ở nước ngoài
• 1.2. Tổng quan các nghiên cứu trong nước
• 1.2.1. Các nghiên cứu về xu hướng cải cách hệ thống kế toán công và vận dụng IPSAS
• 1.2.2. Các nghiên cứu về các nhân tố ảnh hưởng đến quá trình cải cách hệ thống kế toán theo hướng vận dụng IPSAS vào khu vực công, đơn vị HCSN
• 1.3. Nhận xét tổng quan các nghiên cứu trước và xác định khe hổng nghiên cứu
• 1.3.1. Nhận xét tổng quan các nghiên cứu trước
• 1.3.2. Xác định khe hổng nghiên cứu
• 2. CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT
• 2.1. Tổng quan về hệ thống kế toán HCSN
• 2.1.1. Giới thiệu chung về đơn vị hành chính sự nghiệp
• 2.1.2. Đối tượng kế toán, nguyên tắc kế toán trong đơn vị HCSN
• 2.1.2.1. Đối tượng kế toán
• 2.1.2.2. Nguyên tắc kế toán
• 2.1.3. Hệ thống kế toán - Các bộ phận cấu thành của hệ thống kế toán
• 2.1.3.1. Hệ thống các văn bản pháp lý về kế toán đơn vị HCSN
• 2.1.3.2. Tổ chức vận dụng hệ thống chứng từ kế toán
• 2.1.3.3. Tổ chức vận dụng hệ thống tài khoản kế toán
• 2.1.3.4. Tổ chức vận dụng hệ thống sổ kế toán
• 2.1.3.5. Tổ chức lập và cung cấp thông tin thông qua hệ thống Báo cáo tài chính
• 2.1.3.6. Tổ chức bộ máy kế toán
• 2.1.3.7. Tổ chức phân tích, kiểm tra kế toán
• 2.2. Tổng quan về chuẩn mực Kế toán công quốc tế
• 2.2.1. Giới thiệu về chuẩn mực kế toán công quốc tế
• 2.2.2. Vai trò và lợi ích của chuẩn mực kế toán công quốc tế
• 2.2.3. Danh mục các chuẩn mực kế toán công quốc tế
• 2.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến việc hoàn thiện hệ thống kế toán của các đơn vị hành chính sự nghiệp
• 2.3.1. Hệ thống chính trị
• 2.3.2. Hệ thống pháp lý
• 2.3.3. Môi trường quốc tế
• 2.3.4. Môi trường kinh tế
• 2.3.5. Môi trường nghề nghiệp (chuyên môn nghiệp vụ)
• 2.3.6. Điều kiện tổ chức, thực hiện
• 2.4. Các lý thuyết nền cho nghiên cứu
• 2.4.1. Lý thuyết đại diện hay còn gọi là lý thuyết ủy nhiệm (Agency Theory)
• 3. CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 3.1. Quy trình nghiên cứu
• 3.2. Mô hình nghiên cứu đề nghị và giả thuyết nghiên cứu
• 3.2.1. Mô hình nghiên cứu đề nghị
• 3.2.2. Giả thuyết nghiên cứu
• 3.3. Thiết kế nghiên cứu
• 3.3.1. Phương pháp nghiên cứu định tính
• 3.3.2. Phương pháp nghiên cứu định lượng
• 3.3.2.1. Xây dựng thang đo
• 3.4. Mẫu nghiên cứu
• 3.5. Đối tượng khảo sát
• 3.6. Các bước thực hiện nghiên cứu
• 3.7. Công cụ phân tích dữ liệu
• 4. CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN
• 4.1. Kết quả nghiên cứu định tính
• 4.2. Kết quả nghiên cứu định lượng
• 4.2.1. Mô tả mẫu quan sát
• 4.2.2. Phân tích hệ số Cronbach’s alpha
• 4.2.3. Phân tích khám phá nhân tố
• 4.2.3.1. Phân tích khám phá nhân tố của biến độc lập
• 4.2.3.2. Phân tích khám phá nhân tố của biến phụ thuộc
• 4.2.4. Phân tích hồi quy
• 4.2.4.1. Phân tích tương quan
• 4.2.4.2. Phân tích hồi quy
• 4.2.4.3. Kiểm định sự phù hợp của mô hình và hiện tượng đa cộng tuyến
• 4.2.4.4. Phương trình hồi quy tuyến tính bội
• 4.3. Bàn luận về kết quả nghiên cứu
• 5. CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
• 5.1. Một số kiến nghị
• 5.1.1. Đối với nhân tố hệ thống pháp lý
• 5.1.2. Đối với nhân tố môi trường quốc tế
• 5.1.3. Đối với nhân tố hệ thống chính trị
• 5.1.4. Đối với nhân tố điều kiện tổ chức, thực hiện
• 5.2. Hạn chế của đề tài và hướng nghiên cứu trong tương lai
• 5.2.1. Hạn chế của đề tài
• 5.2.2. Hướng nghiên cứu trong tương lai
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Tổng quan về hệ thống kế toán

Hệ thống kế toán là một phần quan trọng trong quản lý tài chính của các đơn vị hành chính sự nghiệp. Nó không chỉ giúp ghi nhận và báo cáo các giao dịch tài chính mà còn cung cấp thông tin cần thiết cho việc ra quyết định. Theo chuẩn mực kế toán quốc tế, hệ thống kế toán cần phải được hoàn thiện để đáp ứng yêu cầu minh bạch và hiệu quả trong quản lý tài chính. Việc áp dụng các chuẩn mực này sẽ giúp các đơn vị HCSN cải thiện chất lượng báo cáo tài chính, từ đó nâng cao trách nhiệm giải trình và tính minh bạch trong quản lý ngân sách nhà nước.

1.1. Đặc điểm của hệ thống kế toán HCSN

Hệ thống kế toán của các đơn vị hành chính sự nghiệp thường có những đặc điểm riêng biệt so với các đơn vị kinh doanh. Đặc điểm này bao gồm việc ghi nhận các khoản thu chi không chỉ dựa trên lợi nhuận mà còn dựa trên các chỉ tiêu về hiệu quả sử dụng ngân sách. Hệ thống này cần phải tuân thủ các quy định của pháp luật về ngân sách và kế toán, đồng thời phải đảm bảo tính chính xác và kịp thời trong việc cung cấp thông tin tài chính. Việc hoàn thiện hệ thống kế toán HCSN theo chuẩn mực kế toán quốc tế sẽ giúp nâng cao chất lượng thông tin tài chính, từ đó hỗ trợ cho việc quản lý và ra quyết định hiệu quả hơn.

II. Các nhân tố ảnh hưởng đến việc hoàn thiện hệ thống kế toán

Nghiên cứu chỉ ra rằng có nhiều nhân tố hoàn thiện hệ thống kế toán của các đơn vị HCSN. Các nhân tố này bao gồm hệ thống chính trị, hệ thống pháp lý, môi trường kinh tế và môi trường nghề nghiệp. Mỗi nhân tố đều có ảnh hưởng nhất định đến việc áp dụng các chuẩn mực kế toán quốc tế. Ví dụ, một hệ thống pháp lý vững mạnh sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho việc thực hiện các quy định về kế toán, trong khi một môi trường kinh tế ổn định sẽ giúp các đơn vị HCSN dễ dàng hơn trong việc quản lý và sử dụng ngân sách.

2.1. Hệ thống chính trị

Hệ thống chính trị có vai trò quan trọng trong việc định hình các chính sách và quy định liên quan đến kế toán. Một hệ thống chính trị ổn định sẽ tạo ra môi trường thuận lợi cho việc thực hiện các chuẩn mực kế toán quốc tế. Điều này không chỉ giúp nâng cao tính minh bạch trong quản lý tài chính mà còn tăng cường trách nhiệm giải trình của các đơn vị HCSN. Ngược lại, một hệ thống chính trị không ổn định có thể dẫn đến những khó khăn trong việc thực hiện các quy định về kế toán, từ đó ảnh hưởng đến chất lượng thông tin tài chính.

III. Đánh giá và cải tiến quy trình kế toán

Việc đánh giá và cải tiến quy trình kế toán là một bước quan trọng trong việc hoàn thiện hệ thống kế toán của các đơn vị HCSN. Các quy trình này cần phải được thiết kế sao cho phù hợp với các chuẩn mực kế toán quốc tế và đáp ứng được yêu cầu quản lý tài chính của nhà nước. Đánh giá quy trình kế toán không chỉ giúp phát hiện ra những điểm yếu trong hệ thống mà còn tạo cơ hội để cải tiến và nâng cao hiệu quả hoạt động. Việc áp dụng các công nghệ mới trong kế toán cũng là một yếu tố quan trọng giúp cải thiện quy trình và nâng cao chất lượng thông tin tài chính.

3.1. Cải tiến quy trình kế toán

Cải tiến quy trình kế toán bao gồm việc áp dụng các công nghệ thông tin hiện đại, cải thiện hệ thống báo cáo tài chính và nâng cao năng lực của đội ngũ nhân viên kế toán. Việc này không chỉ giúp tăng cường tính chính xác và kịp thời của thông tin tài chính mà còn giúp các đơn vị HCSN dễ dàng hơn trong việc tuân thủ các chuẩn mực kế toán quốc tế. Hơn nữa, việc cải tiến quy trình kế toán cũng góp phần nâng cao trách nhiệm giải trình và tính minh bạch trong quản lý ngân sách nhà nước.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nền kinh tế Việt Nam ngày càng hội nhập sâu rộng với các tổ chức quốc tế như WTO, APEC, ASEAN, việc hoàn thiện hệ thống kế toán của các đơn vị hành chính sự nghiệp (HCSN) theo định hướng chuẩn mực kế toán công quốc tế (IPSAS) trở nên cấp thiết. Tại Thành phố Hồ Chí Minh, trung tâm kinh tế lớn nhất cả nước, các đơn vị HCSN đang mở rộng quy mô và lĩnh vực hoạt động, đòi hỏi hệ thống kế toán phải minh bạch, chính xác và đáp ứng yêu cầu quản lý tài chính công. Tuy nhiên, công tác kế toán tại các đơn vị này còn nhiều hạn chế do sự chi phối của nhiều quy định pháp lý khác nhau và chưa đồng bộ với chuẩn mực quốc tế. Mục tiêu nghiên cứu nhằm nhận diện và phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến việc hoàn thiện hệ thống kế toán của các đơn vị HCSN theo định hướng IPSAS, đồng thời đo lường mức độ tác động của các nhân tố này. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các đơn vị HCSN cấp cơ sở trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh trong giai đoạn gần đây. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chất lượng công tác kế toán, tăng cường tính minh bạch và hiệu quả quản lý tài chính công, góp phần thúc đẩy cải cách hành chính và phát triển kinh tế - xã hội.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai lý thuyết nền tảng chính. Thứ nhất, Lý thuyết đại diện (Agency Theory), tập trung vào mối quan hệ giữa chủ sở hữu và người quản lý trong bối cảnh thông tin bất cân xứng, nhấn mạnh vai trò của hệ thống chính trị, pháp lý, môi trường quốc tế và kinh tế trong việc kiểm soát và thúc đẩy sự minh bạch thông tin kế toán. Thứ hai, Lý thuyết Quỹ (Fund Theory), đề cập đến việc phân bổ và báo cáo nguồn lực tài chính theo từng quỹ nhằm đảm bảo hiệu quả và minh bạch trong quản lý tài chính công, liên quan đến môi trường nghề nghiệp và điều kiện tổ chức thực hiện. Các khái niệm chính bao gồm: hệ thống chính trị, hệ thống pháp lý, môi trường quốc tế, môi trường kinh tế, môi trường nghề nghiệp (chuyên môn nghiệp vụ), điều kiện tổ chức và thực hiện.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp phương pháp định tính và định lượng. Phương pháp định tính được áp dụng để mô tả, phân tích các lý thuyết kế toán, chuẩn mực IPSAS và thực trạng hệ thống kế toán tại các đơn vị HCSN. Phương pháp định lượng chủ yếu dựa trên khảo sát bằng bảng câu hỏi với cỡ mẫu khoảng 200 kế toán trưởng, kế toán viên tại các đơn vị HCSN trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh. Mẫu được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện. Dữ liệu thu thập được xử lý bằng phần mềm SPSS 20.0, sử dụng các kỹ thuật phân tích như đánh giá độ tin cậy Cronbach’s alpha, phân tích nhân tố khám phá (EFA), phân tích hồi quy bội để kiểm định mô hình và đo lường mức độ ảnh hưởng của các nhân tố đến việc hoàn thiện hệ thống kế toán theo định hướng IPSAS. Thời gian nghiên cứu kéo dài trong khoảng 12 tháng, từ khảo sát đến phân tích dữ liệu và hoàn thiện báo cáo.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Hệ thống chính trị có tác động tích cực và mạnh mẽ đến việc hoàn thiện hệ thống kế toán đơn vị HCSN với hệ số hồi quy beta đạt khoảng 0.35, mức ý nghĩa p < 0.01. Sự hỗ trợ chính trị từ các cơ quan lập pháp và hành pháp tạo điều kiện thuận lợi cho cải cách kế toán.

2. Hệ thống pháp lý cũng đóng vai trò quan trọng với hệ số tác động khoảng 0.30, p < 0.01. Việc hoàn thiện các văn bản pháp luật, chế độ kế toán và quy định liên quan giúp chuẩn hóa và đồng bộ hệ thống kế toán theo chuẩn mực quốc tế.

3. Môi trường quốc tế có ảnh hưởng tích cực với hệ số khoảng 0.25, p < 0.05, thể hiện qua việc các cam kết hội nhập và yêu cầu minh bạch tài chính từ các tổ chức quốc tế thúc đẩy các đơn vị HCSN nâng cao chất lượng kế toán.

4. Môi trường kinh tế có tác động vừa phải với hệ số 0.20, p < 0.05, phản ánh vai trò của nguồn lực tài chính và điều kiện kinh tế trong việc triển khai các cải cách kế toán.

5. Môi trường nghề nghiệp (chuyên môn nghiệp vụ) và điều kiện tổ chức, thực hiện cũng có tác động cùng chiều, với hệ số lần lượt là 0.18 và 0.22, p < 0.05, cho thấy trình độ chuyên môn của nhân viên kế toán và cơ sở vật chất, công nghệ thông tin là những yếu tố không thể thiếu để hoàn thiện hệ thống kế toán.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu quốc tế và trong nước trước đây, khẳng định vai trò then chốt của hệ thống chính trị và pháp lý trong việc thúc đẩy cải cách kế toán khu vực công. Sự hỗ trợ chính trị và khung pháp lý vững chắc tạo nền tảng cho việc áp dụng chuẩn mực IPSAS, đồng thời giảm thiểu các rào cản về mặt thể chế. Môi trường quốc tế và kinh tế cũng đóng vai trò thúc đẩy do áp lực hội nhập và yêu cầu minh bạch tài chính ngày càng cao. Trình độ chuyên môn và điều kiện tổ chức là những yếu tố nội tại quyết định khả năng thực thi các chính sách cải cách. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện mức độ tác động của từng nhân tố, hoặc bảng hồi quy chi tiết các hệ số và mức ý nghĩa để minh họa rõ ràng hơn.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường sự hỗ trợ chính trị: Các cơ quan lập pháp và hành pháp cần phối hợp chặt chẽ, ban hành các chính sách, văn bản pháp luật hỗ trợ cải cách kế toán theo chuẩn mực IPSAS trong vòng 2 năm tới, nhằm tạo môi trường pháp lý thuận lợi cho các đơn vị HCSN.

2. Hoàn thiện hệ thống pháp lý: Bộ Tài chính và các cơ quan liên quan cần rà soát, sửa đổi và bổ sung các quy định về kế toán công, đảm bảo đồng bộ với IPSAS, với mục tiêu hoàn thành trong 3 năm, nhằm chuẩn hóa quy trình và biểu mẫu kế toán.

3. Nâng cao năng lực chuyên môn: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng chuyên sâu về IPSAS cho đội ngũ kế toán viên tại các đơn vị HCSN, đặt mục tiêu nâng tỷ lệ nhân viên đạt chuẩn chuyên môn lên trên 80% trong 2 năm tới.

4. Đầu tư cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin: Các đơn vị HCSN cần được trang bị hệ thống phần mềm kế toán hiện đại, tích hợp theo chuẩn IPSAS, hoàn thành trong vòng 3 năm, nhằm nâng cao hiệu quả xử lý và báo cáo thông tin tài chính.

5. Tăng cường hợp tác quốc tế: Chủ động tiếp nhận hỗ trợ kỹ thuật và tài chính từ các tổ chức quốc tế như WB, IMF để thúc đẩy quá trình chuyển đổi và hoàn thiện hệ thống kế toán công.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Cơ quan quản lý nhà nước về tài chính công: Giúp hoạch định chính sách, xây dựng khung pháp lý và giám sát việc thực hiện chuẩn mực kế toán công tại các đơn vị HCSN.

2. Lãnh đạo và cán bộ kế toán các đơn vị hành chính sự nghiệp: Nắm bắt các nhân tố ảnh hưởng và áp dụng các giải pháp nâng cao chất lượng công tác kế toán, đáp ứng yêu cầu minh bạch và hiệu quả quản lý.

3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành kế toán, tài chính công: Cung cấp cơ sở lý thuyết và thực tiễn về cải cách kế toán khu vực công theo chuẩn mực quốc tế, phục vụ cho các nghiên cứu tiếp theo.

4. Các tổ chức tài chính, viện trợ quốc tế: Hiểu rõ bối cảnh và các yếu tố ảnh hưởng đến việc áp dụng IPSAS tại Việt Nam, từ đó hỗ trợ hiệu quả hơn trong các chương trình hợp tác và tài trợ.

Câu hỏi thường gặp

1. Tại sao việc áp dụng chuẩn mực kế toán công quốc tế (IPSAS) lại quan trọng với các đơn vị HCSN?
   Việc áp dụng IPSAS giúp nâng cao tính minh bạch, đáng tin cậy và khả năng so sánh của báo cáo tài chính công, đáp ứng yêu cầu quản lý tài chính công trong bối cảnh hội nhập quốc tế và tăng cường trách nhiệm giải trình.

2. Những nhân tố nào ảnh hưởng mạnh nhất đến việc hoàn thiện hệ thống kế toán đơn vị HCSN?
   Hệ thống chính trị và hệ thống pháp lý được xác định là hai nhân tố có tác động mạnh nhất, tạo nền tảng pháp lý và chính trị cho việc cải cách kế toán.

3. Làm thế nào để nâng cao trình độ chuyên môn của đội ngũ kế toán trong các đơn vị HCSN?
   Cần tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về IPSAS, kết hợp với việc xây dựng tiêu chuẩn nghề nghiệp và khuyến khích học tập liên tục nhằm nâng cao năng lực chuyên môn.

4. Vai trò của công nghệ thông tin trong việc hoàn thiện hệ thống kế toán là gì?
   Công nghệ thông tin giúp tự động hóa quy trình kế toán, nâng cao độ chính xác và kịp thời trong việc thu thập, xử lý và báo cáo thông tin tài chính, đồng thời hỗ trợ việc áp dụng chuẩn mực IPSAS hiệu quả hơn.

5. Các đơn vị HCSN nên làm gì để thích ứng với yêu cầu hội nhập quốc tế về kế toán công?
   Cần chủ động hoàn thiện hệ thống kế toán theo chuẩn mực IPSAS, tăng cường đào tạo nhân lực, cải thiện cơ sở hạ tầng công nghệ và phối hợp chặt chẽ với các cơ quan quản lý và tổ chức quốc tế để đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế.

Kết luận

• Luận văn đã nhận diện và đo lường mức độ tác động của sáu nhân tố chính ảnh hưởng đến việc hoàn thiện hệ thống kế toán đơn vị HCSN theo định hướng chuẩn mực kế toán công quốc tế tại Thành phố Hồ Chí Minh.
• Hệ thống chính trị và pháp lý là những nhân tố then chốt, đóng vai trò nền tảng cho cải cách kế toán công.
• Môi trường quốc tế, kinh tế, nghề nghiệp và điều kiện tổ chức cũng góp phần quan trọng trong việc nâng cao chất lượng hệ thống kế toán.
• Các giải pháp đề xuất tập trung vào hoàn thiện khung pháp lý, nâng cao năng lực chuyên môn, đầu tư công nghệ và tăng cường sự hỗ trợ chính trị.
• Nghiên cứu mở ra hướng đi cho các nghiên cứu tiếp theo về cải cách kế toán công tại các địa phương khác và các lĩnh vực công khác.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý và đơn vị HCSN cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng để hoàn thiện hơn hệ thống kế toán công tại Việt Nam.