Nghiên cứu mối quan hệ thầy trò trong môi trường lớp học tại trung tâm dạy nghề Phước Lộc

• Tác giả: Trần Quang Liêm
• Người hướng dẫn: TS. Đỗ Mạnh Cường
• Trường học: Trường Đại Học Sư Phạm Kỹ Thuật Thành Phố Hồ Chí Minh
• Chuyên ngành: Giáo Dục Học
• Đề tài: Nghiên Cứu Mối Quan Hệ Thầy Trò Trong Lớp Học Tại Trung Tâm Dạy Nghề Phước Lộc
• Loại tài liệu: luận văn
• Năm xuất bản: 2017
• Địa điểm: Tp. Hồ Chí Minh

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• 1. CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ MỐI TƯƠNG QUAN THẦY TRÒ TRONG MÔI TRƯỜNG LỚP HỌC
• 1.1. Tổng quan các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước về mối tương quan thầy trò trong môi trường lớp học
• 1.1.1. Tương quan thầy – trò
• 1.2. Môi trường lớp học
• 1.2.1. Một số khái niệm cơ bản
• 1.2.1.1. Khái niệm tương quan
• 1.2.1.2. Khái niệm tương quan thầy trò
• 1.2.1.3. Khái niệm môi trường
• 1.2.1.4. Khái niệm môi trường lớp học
• 1.2.2. Các vấn đề lý luận về mối tương quan thầy trò QTI
• 1.2.2.1. Giáo dục với sự tương quan
• 1.2.2.2. Tương quan thầy – trò trong và ngoài môi trường lớp học
• 1.2.2.3. Những nguyên tắc chung cho mối tương quan thầy trò
• 1.2.2.4. Những biểu hiện của tương quan tiêu cực
• 1.2.2.5. Công cụ đo tương quan thầy – trò
• 1.2.2.6. Tương tác thầy – trò
• 1.2.3. Các vấn đề lý luận về môi trường lớp học
• 1.2.3.1. Cấu trúc môi trường lớp học
• 1.2.3.2. Môi trường trong lớp học và ngoài lớp học
• 1.2.3.3. Sự phát triển và công cụ đo môi trường lớp học
• 1.2.3.4. Xây dựng môi trường lớp học
• 1.3. Kết luận chương 1
• 2. CHƯƠNG 2: CƠ SỞ THỰC TIỄN TƯƠNG QUAN THẦY - TRÒ TRONG MÔI TRƯỜNG LỚP HỌC TẠI TRUNG TÂM DẠY NGHỀ PHƯỚC LỘC
• 2.1. Đôi nét khái quát về Trung Tâm Dạy Nghề Phước Lộc
• 2.2. Thực tiễn tương quan thầy trò, môi trường lớp học và kết quả học tập của một số lớp tại Trung Tâm Dạy Nghề Phước Lộc
• 2.3. Đánh giá chung về kết quả nghiên cứu thực tiễn
• 2.4. Kết luận chương 2
• 3. CHƯƠNG 3: NHỮNG TÁC ĐỘNG ĐỂ PHÁT TRIỂN TƯƠNG QUAN THẦY – TRÒ TÍCH CỰC
• 3.1. Kế hoạch tác động
• 3.2. Kết quả thực nghiệm
• KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Cơ sở lý luận về mối tương quan thầy trò trong môi trường lớp học

Mối quan hệ giữa thầy và trò là một yếu tố quan trọng trong quá trình giáo dục. Nghiên cứu cho thấy rằng mối quan hệ thầy trò tích cực có thể tạo ra một môi trường học tập hiệu quả hơn. Theo PGS Ngô Quang Hưng, sự tương tác giữa thầy và trò không chỉ mang lại kiến thức mà còn giúp học sinh cảm nhận được tình cảm và sự khích lệ từ giáo viên. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh hiện đại, nơi mà công nghệ ngày càng phát triển. Môi trường lớp học không chỉ là không gian vật lý mà còn là không gian tâm lý, nơi mà sự tương tác giữa thầy và trò diễn ra. Việc xây dựng một môi trường học tập tích cực sẽ giúp học sinh phát triển toàn diện hơn.

1.1 Tổng quan các công trình nghiên cứu về mối tương quan thầy trò

Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng tương quan thầy trò có ảnh hưởng lớn đến kết quả học tập của học sinh. Withall là một trong những người đầu tiên nghiên cứu vấn đề này vào năm 1949, phân loại hành vi tương tác thành bảy loại. Sau đó, Leary và các cộng sự đã phát triển mô hình hành vi tương tác, đưa ra 16 chiều hướng hành vi. Tuy nhiên, việc áp dụng mô hình này gặp khó khăn do số lượng mục lớn. Levy và Wubbles đã cải tiến mô hình này, giúp đơn giản hóa và dễ áp dụng hơn. Những nghiên cứu này cho thấy rằng tương tác thầy trò không chỉ là một khía cạnh của giáo dục mà còn là một yếu tố quyết định đến sự thành công trong học tập.

1.2 Môi trường lớp học

Môi trường lớp học được định nghĩa là không gian nơi diễn ra quá trình dạy và học. Kurt Lewin đã chỉ ra rằng hành vi của con người phụ thuộc vào cả nhân cách và môi trường. Môi trường lớp học không chỉ bao gồm các yếu tố vật lý như bàn ghế, ánh sáng mà còn bao gồm các yếu tố tâm lý như sự hỗ trợ, khích lệ từ giáo viên. Những yếu tố này có thể thúc đẩy hoặc cản trở việc học tập của học sinh. Việc tạo ra một môi trường học tập tích cực sẽ giúp học sinh cảm thấy thoải mái và tự tin hơn trong việc tham gia vào các hoạt động học tập.

II. Cơ sở thực tiễn tương quan thầy trò tại Trung Tâm Dạy Nghề Phước Lộc

Trung Tâm Dạy Nghề Phước Lộc là một cơ sở giáo dục đặc thù, nơi tiếp nhận học sinh có hoàn cảnh khó khăn. Tại đây, mối quan hệ thầy trò đóng vai trò quan trọng trong việc tạo ra một môi trường học tập tích cực. Nghiên cứu cho thấy rằng những lớp học có tương quan thầy trò tốt thường có kết quả học tập cao hơn. Điều này cho thấy rằng vai trò của giáo viên không chỉ là truyền đạt kiến thức mà còn là người hướng dẫn, hỗ trợ học sinh trong quá trình học tập. Việc xây dựng mối quan hệ tốt đẹp giữa thầy và trò sẽ giúp học sinh cảm thấy được quan tâm và khích lệ, từ đó nâng cao hiệu quả học tập.

2.1 Đôi nét khái quát về Trung Tâm Dạy Nghề Phước Lộc

Trung Tâm Dạy Nghề Phước Lộc là một cơ sở giáo dục tư thục, nơi đào tạo nghề cho thanh thiếu niên. Trung tâm này không chỉ cung cấp kiến thức chuyên môn mà còn chú trọng đến việc phát triển kỹ năng giao tiếp và phát triển cá nhân cho học sinh. Đối tượng học sinh tại đây thường là những em có hoàn cảnh khó khăn, không có động lực học tập. Do đó, việc xây dựng một môi trường học tập tích cực là rất cần thiết để thu hút học sinh tham gia vào quá trình học tập. Các giáo viên tại trung tâm đóng vai trò quan trọng trong việc tạo ra mối quan hệ thầy trò tốt đẹp, giúp học sinh cảm thấy thoải mái và tự tin hơn.

2.2 Thực tiễn tương quan thầy trò và kết quả học tập

Nghiên cứu thực tiễn tại Trung Tâm Dạy Nghề Phước Lộc cho thấy rằng tương quan thầy trò tích cực có ảnh hưởng lớn đến kết quả học tập của học sinh. Các lớp học có môi trường lớp học tích cực thường có kết quả học tập cao hơn. Điều này cho thấy rằng vai trò của giáo viên không chỉ là truyền đạt kiến thức mà còn là người hỗ trợ, khích lệ học sinh trong quá trình học tập. Việc tạo ra một môi trường học tập tích cực sẽ giúp học sinh cảm thấy được quan tâm và khích lệ, từ đó nâng cao hiệu quả học tập.

III. Những tác động để phát triển tương quan thầy trò tích cực

Để phát triển tương quan thầy trò tích cực, cần có những tác động cụ thể từ phía giáo viên và học sinh. Việc tổ chức các hoạt động ngoại khóa, các buổi giao lưu giữa thầy và trò sẽ giúp tăng cường sự gắn kết. Theo nghiên cứu, những lớp học có sự tham gia tích cực của giáo viên trong các hoạt động ngoài giờ học thường có kết quả học tập tốt hơn. Điều này cho thấy rằng phương pháp giảng dạy không chỉ dừng lại ở việc truyền đạt kiến thức mà còn cần phải tạo ra một không gian giao tiếp, tương tác giữa thầy và trò. Việc xây dựng môi trường học tập tích cực sẽ giúp học sinh cảm thấy thoải mái và tự tin hơn trong việc tham gia vào các hoạt động học tập.

3.1 Kế hoạch tác động

Kế hoạch tác động nhằm phát triển tương quan thầy trò tích cực cần được xây dựng dựa trên nhu cầu thực tế của học sinh. Các hoạt động như tổ chức các buổi hội thảo, các buổi giao lưu giữa thầy và trò sẽ giúp tăng cường sự gắn kết. Ngoài ra, việc khuyến khích học sinh tham gia vào các hoạt động ngoại khóa cũng là một cách hiệu quả để phát triển mối quan hệ thầy trò. Những hoạt động này không chỉ giúp học sinh cảm thấy thoải mái mà còn tạo ra cơ hội để giáo viên hiểu rõ hơn về học sinh của mình.

3.2 Kết quả thực nghiệm

Kết quả thực nghiệm cho thấy rằng khi tương quan thầy trò được cải thiện, môi trường lớp học cũng trở nên tích cực hơn. Học sinh cảm thấy thoải mái hơn trong việc tham gia vào các hoạt động học tập, từ đó nâng cao kết quả học tập. Việc tổ chức các hoạt động ngoại khóa, các buổi giao lưu giữa thầy và trò đã giúp tăng cường sự gắn kết và tạo ra một không khí học tập tích cực. Điều này cho thấy rằng vai trò của giáo viên trong việc xây dựng mối quan hệ thầy trò là rất quan trọng.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh giáo dục hiện đại, mối tương quan thầy trò đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao chất lượng học tập và phát triển nhân cách học viên. Tại Trung Tâm Dạy Nghề Phước Lộc, nơi đào tạo các học viên có học lực hạn chế và khó giáo dục, việc xây dựng môi trường lớp học tích cực dựa trên tương quan thầy trò trở nên đặc biệt quan trọng. Qua khảo sát từ năm 2009 đến 2017, số lượng học viên tại trung tâm tăng từ 371 lên đến 772 học viên, cùng với sự gia tăng đội ngũ giáo viên từ 9 lên 45 người, cho thấy sự phát triển mạnh mẽ của trung tâm. Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ ảnh hưởng của mối tương quan thầy trò đến môi trường lớp học và kết quả học tập, đồng thời đề xuất các giải pháp phát triển tương quan tích cực tại trung tâm. Nghiên cứu tập trung vào các lớp do giáo viên điển hình đảm nhận, khảo sát thực trạng và tác động của tương quan thầy trò trong khoảng thời gian từ năm 2015 đến 2017. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc nâng cao hiệu quả giáo dục nghề nghiệp, góp phần cải thiện thái độ học tập và thành tích của học viên tại các cơ sở đào tạo nghề.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết trọng tâm: lý thuyết tương quan thầy trò và lý thuyết môi trường lớp học. Lý thuyết tương quan thầy trò được phát triển qua các mô hình hành vi tương tác như mô hình của Leary, Levy và Wubbles, tập trung vào các hành vi lãnh đạo, thân thiện, hiểu biết, trách nhiệm, và các biểu hiện tiêu cực như khiển trách, không hài lòng. Công cụ đo lường tương tác thầy trò QTI (Questionnaire on Teacher Interaction) được sử dụng để đánh giá các khía cạnh này. Về môi trường lớp học, nghiên cứu áp dụng mô hình cấu trúc môi trường lớp học của Paul Newhouse và Daniel K. Schneider, bao gồm các thành tố như giáo viên, sinh viên, chương trình, cơ sở vật chất và công nghệ. Công cụ WIHIC (What is Happening In This Class) được sử dụng để đo lường các yếu tố như sự gắn kết, hỗ trợ của giáo viên, sự tham gia, hợp tác và công bằng trong lớp học. Các khái niệm chính bao gồm tương quan thầy trò, môi trường lớp học, tương tác thầy trò, hành vi lãnh đạo, sự hỗ trợ, và sự công bằng.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính kết hợp nghiên cứu trường hợp (case study) nhằm rút ra bài học từ các lớp học điển hình tại Trung Tâm Dạy Nghề Phước Lộc. Cỡ mẫu gồm 4 lớp học với 4 giáo viên có trình độ chuyên môn và sư phạm, trong đó 3 giáo viên có phong cách giảng dạy sinh động và tích cực tham gia các hoạt động ngoài giờ, 1 giáo viên thụ động. Dữ liệu được thu thập qua bảng hỏi QTI và WIHIC, quan sát lớp học, phỏng vấn và kiểm tra kết quả học tập các môn Văn, Văn hóa nghề, Anh văn và Kế toán. Phân tích dữ liệu sử dụng các công thức thống kê toán học để đánh giá mối tương quan giữa các biến số. Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 10/2015 đến tháng 4/2017, bao gồm khảo sát thực trạng, tác động thử nghiệm các hoạt động tăng cường tương quan thầy trò và đánh giá kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Ảnh hưởng tích cực của hành vi lãnh đạo, thân thiện và hiểu biết của giáo viên: Các chỉ số QTI về hành vi lãnh đạo (DC), thân thiện (CD) và hiểu biết (CS) đều đạt mức cao trong các môn học, ví dụ như môn Văn có điểm trung bình DC = 20, CD = 16, CS = 19, cho thấy giáo viên tích cực tạo môi trường học tập tích cực. Tương tự, môn Văn hóa nghề và Anh văn cũng có các chỉ số này ở mức tương đối cao (khoảng 16-21).

2. Mức độ khiển trách, không hài lòng và nghiêm khắc thấp: Các hành vi tiêu cực như khiển trách (OD), không hài lòng (OS) và nghiêm khắc (DO) đều có giá trị thấp, ví dụ OD và OS ở môn Văn chỉ khoảng 2, DO khoảng 7, cho thấy môi trường lớp học ít áp lực tiêu cực, tạo điều kiện thuận lợi cho học viên phát triển.

3. Môi trường lớp học tích cực với sự gắn kết và hỗ trợ cao: Bảng WIHIC cho thấy các thang đo như sự gắn kết (GK), hỗ trợ của giáo viên (HT), định hướng nhiệm vụ (NV) và sự cộng tác (CT) đều đạt điểm cao, ví dụ môn Văn có GK = 19, HT = 16, NV = 23, CT = 17, phản ánh môi trường lớp học thân thiện, hỗ trợ và khuyến khích sự tham gia của học viên.

4. Kết quả học tập cải thiện theo mức độ tương quan tích cực: Điểm trung bình các môn dao động từ 4.3 (Văn hóa nghề) đến 6.5 (Văn), với tỷ lệ học viên dưới trung bình thấp (5-10%) ở các lớp có tương quan thầy trò tích cực. Điều này chứng tỏ mối tương quan thầy trò tích cực góp phần nâng cao thành tích học tập.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của các phát hiện trên có thể giải thích bởi sự quan tâm, hỗ trợ và lãnh đạo tích cực của giáo viên tạo ra môi trường học tập thân thiện, giúp học viên cảm thấy được tôn trọng và khích lệ. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả phù hợp với quan điểm rằng tương tác tích cực giữa thầy và trò thúc đẩy động lực học tập và phát triển kỹ năng xã hội. Biểu đồ QTI và WIHIC minh họa rõ sự tương quan giữa hành vi giáo viên và cảm nhận của học viên về môi trường lớp học. Kết quả này nhấn mạnh vai trò của các hoạt động ngoài giờ lớp học trong việc củng cố mối tương quan thầy trò, từ đó cải thiện kết quả học tập và thái độ học viên.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường hoạt động tương tác ngoài giờ lớp học: Tổ chức các buổi sinh hoạt chung, câu lạc bộ học tập và hoạt động thể thao nhằm phát triển mối tương quan tích cực giữa thầy và trò, dự kiến thực hiện trong vòng 6 tháng, do Ban Giám hiệu và giáo viên chủ nhiệm phối hợp thực hiện.

2. Đào tạo nâng cao kỹ năng giao tiếp và lãnh đạo cho giáo viên: Tổ chức các khóa bồi dưỡng về kỹ năng tương tác, lãnh đạo lớp học và quản lý cảm xúc, nhằm nâng cao chỉ số QTI, thực hiện trong 1 năm, do phòng Đào tạo và các chuyên gia giáo dục đảm nhiệm.

3. Xây dựng môi trường lớp học thân thiện, công bằng: Cải thiện cơ sở vật chất, tạo không gian học tập thoải mái, đồng thời áp dụng các phương pháp đánh giá công bằng, tăng cường sự hỗ trợ cá nhân cho học viên, thực hiện liên tục, do Ban Quản lý trung tâm và giáo viên phối hợp.

4. Áp dụng công cụ đo lường QTI và WIHIC định kỳ: Thực hiện khảo sát định kỳ để đánh giá và điều chỉnh các yếu tố tương quan thầy trò và môi trường lớp học, nhằm theo dõi tiến độ và hiệu quả các giải pháp, thực hiện hàng học kỳ, do phòng Nghiên cứu và Đào tạo đảm nhiệm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Giáo viên và cán bộ quản lý giáo dục nghề nghiệp: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và công cụ thực tiễn để nâng cao chất lượng giảng dạy và quản lý lớp học, giúp cải thiện mối quan hệ thầy trò và kết quả học tập.

2. Nhà nghiên cứu giáo dục và sinh viên cao học ngành Giáo dục học: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu trường hợp, công cụ đo lường tương tác thầy trò và môi trường lớp học trong bối cảnh giáo dục nghề nghiệp.

3. Các trung tâm đào tạo nghề và cơ sở giáo dục tương tự: Áp dụng các giải pháp và mô hình nghiên cứu để phát triển môi trường học tập tích cực, nâng cao hiệu quả đào tạo và phát triển nhân cách học viên.

4. Chuyên gia phát triển chương trình đào tạo và chính sách giáo dục: Tham khảo để xây dựng các chính sách hỗ trợ tương tác thầy trò và môi trường lớp học, góp phần đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục nghề nghiệp.

Câu hỏi thường gặp

1. Tương quan thầy trò ảnh hưởng thế nào đến kết quả học tập?
   Mối tương quan tích cực giúp học viên cảm thấy được hỗ trợ và khích lệ, từ đó tăng động lực học tập và cải thiện thành tích, như thể hiện qua điểm trung bình môn Văn đạt 6.5 với tỷ lệ học sinh dưới trung bình chỉ 5%.

2. Công cụ QTI và WIHIC được sử dụng như thế nào trong nghiên cứu?
   QTI đo lường các hành vi tương tác của giáo viên như lãnh đạo, thân thiện, khiển trách; WIHIC đánh giá môi trường lớp học qua các thang đo như gắn kết, hỗ trợ và công bằng. Kết hợp hai công cụ giúp phân tích toàn diện mối tương quan thầy trò và môi trường học tập.

3. Làm sao để cải thiện mối tương quan thầy trò trong môi trường lớp học?
   Tăng cường các hoạt động tương tác ngoài giờ, đào tạo kỹ năng giao tiếp cho giáo viên, xây dựng môi trường lớp học thân thiện và công bằng là những giải pháp hiệu quả đã được thử nghiệm tại Trung Tâm Dạy Nghề Phước Lộc.

4. Phương pháp nghiên cứu trường hợp có ưu điểm gì?
   Phương pháp này giúp nghiên cứu sâu sắc các lớp học điển hình, rút ra bài học thực tiễn và áp dụng linh hoạt trong các môi trường tương tự, phù hợp với mục tiêu phát triển tương quan thầy trò tại trung tâm.

5. Kết quả nghiên cứu có thể áp dụng ở đâu ngoài Trung Tâm Dạy Nghề Phước Lộc?
   Các kết quả và giải pháp có thể áp dụng cho các trung tâm đào tạo nghề, trường học có đối tượng học viên khó khăn, hoặc các cơ sở giáo dục cần nâng cao chất lượng tương tác thầy trò và môi trường lớp học.

Kết luận

• Mối tương quan thầy trò tích cực có ảnh hưởng rõ rệt đến môi trường lớp học và kết quả học tập tại Trung Tâm Dạy Nghề Phước Lộc.
• Các hành vi lãnh đạo, thân thiện và hiểu biết của giáo viên là yếu tố then chốt tạo nên môi trường học tập tích cực.
• Môi trường lớp học thân thiện, hỗ trợ và công bằng góp phần nâng cao sự gắn kết và động lực học tập của học viên.
• Các giải pháp tăng cường tương tác ngoài giờ, đào tạo kỹ năng giáo viên và cải thiện môi trường lớp học được đề xuất và chứng minh hiệu quả.
• Nghiên cứu mở ra hướng phát triển bền vững cho giáo dục nghề nghiệp, khuyến khích áp dụng rộng rãi trong các cơ sở đào tạo tương tự.

Tiếp theo, cần triển khai các giải pháp đề xuất trong thực tiễn và tiến hành khảo sát định kỳ để đánh giá hiệu quả, đồng thời mở rộng nghiên cứu sang các trung tâm khác nhằm nhân rộng mô hình thành công. Quý độc giả và các nhà quản lý giáo dục được khuyến khích áp dụng và phát triển các kết quả nghiên cứu này để nâng cao chất lượng giáo dục nghề nghiệp.