Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, quản lý nhà nước về đất đai đóng vai trò then chốt trong việc giám sát và điều chỉnh hoạt động sử dụng đất đai của cá nhân, tổ chức. Tỉnh Khánh Hòa, với sự phát triển mạnh mẽ của kinh tế và du lịch, đã chứng kiến sự gia tăng đáng kể các khiếu kiện hành chính trong lĩnh vực quản lý đất đai (QLĐĐ). Từ năm 2019 đến 2023, số vụ án khiếu kiện hành chính tại Tòa án nhân dân (TAND) tỉnh Khánh Hòa có xu hướng tăng, trong đó khiếu kiện liên quan đến đất đai chiếm tỷ trọng lớn, lên đến hơn 80% trong năm 2022. Mục tiêu nghiên cứu là phân tích toàn diện về lý luận và thực tiễn giải quyết khiếu kiện hành chính trong lĩnh vực QLĐĐ tại Khánh Hòa, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác này. Phạm vi nghiên cứu tập trung tại tỉnh Khánh Hòa trong giai đoạn 2019-2023, nhằm cung cấp cái nhìn sâu sắc về thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng đến quá trình giải quyết khiếu kiện hành chính trong lĩnh vực đất đai. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người dân, nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước và góp phần ổn định xã hội tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình pháp lý về khiếu kiện hành chính, đặc biệt trong lĩnh vực quản lý đất đai. Thứ nhất, khái niệm khiếu kiện hành chính được hiểu là việc cá nhân, tổ chức yêu cầu cơ quan nhà nước xem xét lại tính hợp pháp của các quyết định hành chính (QĐHC) và hành vi hành chính (HVHC) trong quá trình quản lý đất đai. Thứ hai, mô hình quyền khiếu kiện vụ án hành chính được xây dựng dựa trên Luật Tố tụng hành chính 2015, nhấn mạnh quyền khởi kiện và thẩm quyền giải quyết của Tòa án nhân dân. Ba khái niệm chính được sử dụng gồm: QĐHC cá biệt trong quản lý đất đai, HVHC có tác động đến quyền lợi người sử dụng đất, và thủ tục tố tụng hành chính với các giai đoạn khởi kiện, thụ lý, xét xử sơ thẩm, phúc thẩm và giám đốc thẩm. Ngoài ra, nghiên cứu còn vận dụng lý thuyết về kiểm soát quyền lực nhà nước và bảo vệ quyền lợi hợp pháp của công dân trong lĩnh vực hành chính.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp phân tích để làm rõ các khái niệm và quy định pháp luật liên quan đến khiếu kiện hành chính trong lĩnh vực QLĐĐ. Phương pháp so sánh được áp dụng để đối chiếu các quy định pháp luật qua các giai đoạn nhằm nhận diện sự phát triển và những điểm cần hoàn thiện. Phương pháp tổng hợp giúp xây dựng bức tranh toàn cảnh về thực trạng giải quyết khiếu kiện tại tỉnh Khánh Hòa. Ngoài ra, phương pháp lịch sử được sử dụng để làm rõ bản chất và sự thay đổi của các quy định pháp luật qua từng thời kỳ. Nguồn dữ liệu chính bao gồm số liệu thống kê từ TAND tỉnh Khánh Hòa giai đoạn 2019-2023, các bản án điển hình, văn bản pháp luật liên quan như Luật Đất đai 2013, Luật Tố tụng hành chính 2015, và các nghị quyết của Đảng. Cỡ mẫu nghiên cứu là toàn bộ các vụ án khiếu kiện hành chính trong lĩnh vực QLĐĐ được thụ lý tại TAND tỉnh Khánh Hòa trong giai đoạn trên. Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phương pháp định tính và định lượng, tập trung vào tỷ lệ thụ lý, giải quyết, đình chỉ vụ án, cũng như các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả giải quyết.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Gia tăng số lượng vụ án khiếu kiện hành chính trong lĩnh vực QLĐĐ: Từ năm 2019 đến 2023, số vụ án hành chính được thụ lý tại TAND tỉnh Khánh Hòa tăng từ 47 vụ lên 74 vụ (tăng khoảng 57%). Trong đó, khiếu kiện liên quan đến đất đai chiếm tỷ lệ cao, từ 65,96% năm 2019 lên đến 81,82% năm 2022, cho thấy lĩnh vực đất đai là nguyên nhân chính dẫn đến khiếu kiện hành chính.

  2. Tỷ lệ giải quyết vụ án còn thấp và không đồng đều: Tỷ lệ vụ án được giải quyết dao động từ 25% đến 70% qua các năm, với năm 2022 đạt mức cao nhất 59,09%, nhưng năm 2023 chỉ đạt khoảng 16,22%. Điều này phản ánh sự chưa ổn định trong hiệu quả giải quyết khiếu kiện hành chính.

  3. Quyết định hành chính bị khiếu kiện nhiều hơn hành vi hành chính: Số lượng khiếu kiện đối với QĐHC vượt trội so với HVHC, do QĐHC có tính pháp lý rõ ràng, dễ xác định và thường xuyên được ban hành hơn. Ví dụ, các QĐHC về cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, thu hồi đất, bồi thường giải phóng mặt bằng là đối tượng phổ biến của khiếu kiện.

  4. Bất cập trong thi hành án và sự vắng mặt của người bị kiện: Việc thi hành bản án hành chính còn nhiều khó khăn do thiếu cơ chế cưỡng chế hiệu quả, thời gian thi hành án kéo dài. Đồng thời, người bị kiện thường ủy quyền hoặc vắng mặt trong các phiên tòa, làm kéo dài thời gian giải quyết và giảm hiệu quả tố tụng.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân gia tăng khiếu kiện hành chính trong lĩnh vực QLĐĐ tại Khánh Hòa xuất phát từ sự phát triển kinh tế - xã hội mạnh mẽ, đặc biệt là ngành du lịch, dẫn đến nhu cầu sử dụng đất tăng cao và nhiều quyết định thu hồi đất được ban hành. Sự phức tạp và thay đổi liên tục của pháp luật đất đai cũng góp phần làm tăng tranh chấp và khiếu kiện. Tỷ lệ giải quyết vụ án chưa cao phản ánh những khó khăn trong công tác phối hợp giữa các cơ quan, sự thiếu hợp tác của người bị kiện và hạn chế về năng lực của Hội đồng xét xử, đặc biệt là Hội thẩm nhân dân chưa đảm bảo kiến thức pháp luật chuyên sâu. Việc thiếu cơ chế thi hành án hành chính hiệu quả làm giảm ý nghĩa thực tiễn của các bản án, gây bức xúc cho người dân. So sánh với các nghiên cứu trong ngành luật hành chính, kết quả này phù hợp với nhận định về những thách thức trong giải quyết khiếu kiện hành chính tại các địa phương có tốc độ phát triển nhanh. Việc người bị kiện vắng mặt trong tố tụng cũng làm giảm tính khách quan và hiệu quả của quá trình xét xử. Các dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng số vụ án, bảng tỷ lệ giải quyết và sơ đồ quy trình tố tụng để minh họa rõ nét hơn các vấn đề nêu trên.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện cơ chế thi hành án hành chính: Ban hành quy định cụ thể về thời hạn tối đa thi hành án và biện pháp cưỡng chế đối với các cơ quan, cá nhân không chấp hành bản án hành chính. Chủ thể thực hiện: Quốc hội, Bộ Tư pháp; Thời gian: 1-2 năm.

  2. Tăng cường năng lực và kiến thức pháp luật cho Hội thẩm nhân dân: Xây dựng chương trình đào tạo chuyên sâu về pháp luật đất đai và tố tụng hành chính cho Hội thẩm, đảm bảo họ có đủ năng lực tham gia xét xử hiệu quả. Chủ thể thực hiện: TAND, Học viện Tòa án; Thời gian: 6-12 tháng.

  3. Nâng cao trách nhiệm và sự tham gia trực tiếp của người bị kiện: Quy định bắt buộc người đại diện có thẩm quyền phải tham gia các phiên đối thoại, hòa giải và xét xử để đảm bảo tính khách quan và rút ngắn thời gian giải quyết. Chủ thể thực hiện: Bộ Nội vụ, TAND; Thời gian: 1 năm.

  4. Tăng cường phối hợp giữa các cơ quan quản lý đất đai và Tòa án: Thiết lập cơ chế phối hợp liên ngành, quy định rõ trách nhiệm cung cấp tài liệu, chứng cứ kịp thời cho Tòa án nhằm tránh kéo dài thời gian giải quyết vụ án. Chủ thể thực hiện: UBND tỉnh Khánh Hòa, Sở Tài nguyên và Môi trường, TAND; Thời gian: 6 tháng.

  5. Cải cách và đơn giản hóa thủ tục tố tụng hành chính: Rút ngắn thời gian giải quyết vụ án, áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý hồ sơ và theo dõi tiến độ giải quyết khiếu kiện. Chủ thể thực hiện: TAND, Bộ Tư pháp; Thời gian: 1-2 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, công chức trong lĩnh vực quản lý đất đai: Nghiên cứu giúp hiểu rõ các quy định pháp luật và thực tiễn giải quyết khiếu kiện, từ đó nâng cao hiệu quả công tác quản lý và xử lý tranh chấp.

  2. Thẩm phán và Hội thẩm nhân dân: Cung cấp kiến thức chuyên sâu về khiếu kiện hành chính trong lĩnh vực đất đai, hỗ trợ nâng cao năng lực xét xử và đảm bảo công bằng trong tố tụng.

  3. Luật sư và chuyên gia pháp lý: Tài liệu tham khảo quan trọng để tư vấn, hỗ trợ khách hàng trong các vụ án khiếu kiện hành chính liên quan đến đất đai, đồng thời đề xuất chính sách pháp luật.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành luật, hành chính: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn phong phú về khiếu kiện hành chính trong lĩnh vực quản lý đất đai, phục vụ cho các nghiên cứu chuyên sâu và học tập.

Câu hỏi thường gặp

  1. Khi nào cá nhân có quyền khởi kiện vụ án hành chính trong lĩnh vực đất đai?
    Cá nhân có quyền khởi kiện khi cho rằng QĐHC hoặc HVHC trong quản lý đất đai xâm phạm quyền và lợi ích hợp pháp của mình, và đã đáp ứng các điều kiện về thẩm quyền, thời hiệu theo Luật Tố tụng hành chính 2015.

  2. Tòa án nào có thẩm quyền giải quyết khiếu kiện hành chính về đất đai?
    TAND cấp huyện giải quyết các vụ việc thuộc phạm vi địa bàn và thẩm quyền quy định, trừ một số trường hợp đặc biệt thuộc thẩm quyền TAND cấp tỉnh. TAND cấp tỉnh giải quyết các vụ án phức tạp hoặc có người bị kiện là cơ quan cấp tỉnh.

  3. Thời hạn giải quyết một vụ án khiếu kiện hành chính là bao lâu?
    Theo quy định, thời hạn giải quyết vụ án hành chính sơ thẩm thường không quá 6 tháng, có thể gia hạn nhưng không quá 2 tháng. Tuy nhiên, thực tế tại Khánh Hòa có nhiều vụ án kéo dài do khó khăn trong thu thập chứng cứ và phối hợp cơ quan.

  4. Người bị kiện có bắt buộc phải tham gia phiên tòa không?
    Theo pháp luật, người bị kiện hoặc người đại diện có thẩm quyền phải tham gia các phiên đối thoại, hòa giải và xét xử. Việc vắng mặt có thể ảnh hưởng đến quá trình giải quyết và quyền lợi của các bên.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả giải quyết khiếu kiện hành chính trong lĩnh vực đất đai?
    Cần hoàn thiện cơ chế thi hành án, tăng cường đào tạo cho Hội thẩm, nâng cao trách nhiệm người bị kiện, cải thiện phối hợp liên ngành và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý hồ sơ và theo dõi tiến độ giải quyết.

Kết luận

  • Khiếu kiện hành chính trong lĩnh vực quản lý đất đai tại tỉnh Khánh Hòa có xu hướng gia tăng, chiếm tỷ trọng lớn trong tổng số vụ án hành chính.
  • Việc giải quyết khiếu kiện còn tồn tại nhiều bất cập về pháp luật và thực tiễn, như cơ chế thi hành án chưa hiệu quả, sự vắng mặt của người bị kiện và khó khăn trong phối hợp cơ quan.
  • Luận văn đã phân tích kỹ lưỡng các quy định pháp luật, thực trạng giải quyết và nguyên nhân hạn chế, từ đó đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao hiệu quả công tác này.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung vào hoàn thiện khung pháp lý, nâng cao năng lực xét xử và tăng cường phối hợp liên ngành trong giải quyết khiếu kiện hành chính.
  • Đề nghị các cơ quan chức năng, TAND và các bên liên quan chủ động áp dụng các giải pháp đề xuất để bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người dân và đảm bảo trật tự xã hội ổn định.

Hành động ngay hôm nay để góp phần xây dựng hệ thống quản lý đất đai minh bạch, công bằng và hiệu quả hơn cho tương lai phát triển bền vững của tỉnh Khánh Hòa và cả nước.