Tổng quan nghiên cứu

Việc thực hiện Pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn (PLTHDC ở XPT) là một chủ trương quan trọng nhằm phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong quản lý xã hội, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội và đảm bảo quốc phòng, an ninh tại địa phương. Theo kết quả khảo sát tại phường Phú Lương (quận Hà Đông) và xã Hoàng Diệu (huyện Chương Mỹ), có khoảng 85.5% người dân biết đến PLTHDC ở XPT, trong đó 94.1% quan tâm đến các nội dung của Pháp lệnh. Tuy nhiên, mức độ nắm rõ và sự đồng thuận của người dân đối với việc thực hiện Pháp lệnh có sự khác biệt giữa hai địa bàn và các nhóm đối tượng.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm tìm hiểu dư luận xã hội (DLXH) về việc thực hiện PLTHDC ở hai địa bàn trên, làm rõ thái độ, hành vi, đánh giá của người dân, đồng thời đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện Pháp lệnh. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào DLXH về PLTHDC tại phường Phú Lương và xã Hoàng Diệu, trong bối cảnh hai địa bàn có đặc điểm kinh tế - xã hội khác biệt rõ nét: Phú Lương là phường nội thị đang đô thị hóa nhanh với thu nhập bình quân đầu người khoảng 16 triệu đồng/năm, còn Hoàng Diệu là xã thuần nông với thu nhập bình quân 12,8 triệu đồng/năm và tỷ lệ hộ nghèo khoảng 6,4%.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp thông tin thực tiễn về mức độ nhận thức, sự quan tâm và thái độ của người dân đối với PLTHDC, từ đó giúp các cấp ủy, chính quyền cơ sở điều chỉnh chính sách, nâng cao hiệu quả thực hiện dân chủ cơ sở, góp phần củng cố niềm tin và sự đồng thuận trong cộng đồng dân cư.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng hai lý thuyết chính để phân tích DLXH về PLTHDC ở XPT:

  1. Lý thuyết xã hội học về dư luận xã hội (DLXH): DLXH được hiểu là tập hợp các ý kiến, thái độ phán xét, đánh giá của các nhóm xã hội hoặc toàn xã hội đối với các vấn đề, sự kiện có tính thời sự và liên quan đến lợi ích chung. DLXH có tính chất công chúng, liên hệ chặt chẽ với quyền lợi của cá nhân và nhóm xã hội, đồng thời có khả năng thay đổi và tác động đến các chuẩn mực xã hội. Quá trình hình thành DLXH trải qua các giai đoạn: hình thành, thể hiện và hiện thực hóa trong thực tế. DLXH có chức năng điều hòa các mối quan hệ xã hội, giáo dục, kiểm soát và phản biện xã hội.

  2. Lý thuyết vòng xoáy im lặng: Mô hình này giải thích tại sao một số cá nhân không bày tỏ ý kiến nếu cảm nhận rằng quan điểm của họ thuộc nhóm thiểu số, do sợ bị cô lập xã hội. Ba định đề chính gồm: khả năng đọc luồng DLXH phổ biến, nỗi sợ bị cô lập và sự im lặng của nhóm thiểu số. Lý thuyết giúp nhận diện các luồng ý kiến chưa được bộc lộ trong DLXH, từ đó có cái nhìn đa chiều về thái độ của người dân đối với PLTHDC.

Các khái niệm chuyên ngành được sử dụng bao gồm: dư luận xã hội, PLTHDC ở xã, phường, thị trấn, dân chủ cơ sở, công khai minh bạch, giám sát xã hội, và các yếu tố ảnh hưởng đến thực hiện dân chủ.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng làm chủ đạo, kết hợp với phương pháp định tính và phân tích tài liệu:

  • Nguồn dữ liệu: Khảo sát 660 hộ gia đình (330 hộ tại phường Phú Lương và 330 hộ tại xã Hoàng Diệu) được chọn mẫu ngẫu nhiên theo phương pháp lấy mẫu hệ thống từ danh sách hộ gia đình do UBND địa phương cung cấp. Đối tượng khảo sát là chủ hộ hoặc thành viên gia đình thường xuyên tham gia các cuộc họp, biết về PLTHDC.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả, phân tích tương quan để đánh giá mức độ quan tâm, nắm rõ và thái độ của người dân đối với PLTHDC. Phân tích định tính được thực hiện qua phỏng vấn sâu 20 cán bộ và người dân nhằm làm rõ hơn các nhận định định lượng.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được tiến hành trong năm 2013, bao gồm giai đoạn thu thập dữ liệu, xử lý số liệu và phân tích kết quả.

Phương pháp chọn mẫu và phân tích được thiết kế nhằm đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy của kết quả, đồng thời giúp phát hiện các yếu tố ảnh hưởng đến DLXH về PLTHDC ở hai địa bàn nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ nhận thức và quan tâm đến PLTHDC: Khoảng 85.5% người dân tại hai địa bàn biết đến PLTHDC, trong đó 94.1% quan tâm đến các nội dung của Pháp lệnh. Mức độ quan tâm cao nhất là đối với nội dung công khai, phổ biến các công việc chung (52.7% rất quan tâm), tiếp theo là nhân dân tham gia bàn bạc, góp ý (49.1%), giám sát (39%) và tham gia thực hiện các công việc chung (34%).

  2. Mức độ nắm rõ nội dung PLTHDC: Có 47.8% người dân trả lời đã nắm rõ nội dung Pháp lệnh, 45% nắm được một phần và 7% hầu như chưa rõ. Tỷ lệ nắm rõ cao hơn ở xã Hoàng Diệu (57%) so với phường Phú Lương (36.5%). Các yếu tố ảnh hưởng tích cực đến mức độ nắm rõ gồm: đảng tịch (66.8% đảng viên nắm rõ so với 34% người không phải đảng viên), trình độ học vấn (61% người có trình độ cao nắm rõ), tuổi tác (60.4% người trên 60 tuổi nắm rõ) và nghề nghiệp (cán bộ và hưu trí có tỷ lệ nắm rõ cao hơn).

  3. Thái độ đồng tình với PLTHDC: Có tới 58.3% người dân rất đồng tình, phấn khởi với việc thực hiện Pháp lệnh, 39.3% đồng tình phần nào và chỉ 1% không đồng tình. Người dân xã Hoàng Diệu có tỷ lệ đồng tình cao hơn phường Phú Lương (67% so với 48.8%). Thái độ tích cực tập trung ở nhóm đảng viên, người lớn tuổi và các nhóm nghề nghiệp như nông dân, công nhân, cán bộ.

  4. Đánh giá về thực hiện các nội dung dân chủ: Người dân đánh giá cao việc công khai, phổ biến thông tin, tuy nhiên việc tham gia thực hiện các công việc chung còn hạn chế. Sự khác biệt về mức độ đồng thuận và nắm rõ nội dung giữa hai địa bàn phản ánh sự khác biệt trong điều kiện kinh tế - xã hội và hiệu quả công tác tuyên truyền, phổ biến.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy PLTHDC ở XPT đã được người dân biết đến và quan tâm rộng rãi, tạo nền tảng cho việc phát huy quyền làm chủ của nhân dân. Mức độ nắm rõ và đồng thuận cao ở xã Hoàng Diệu, một địa bàn thuần nông với điều kiện kinh tế thấp hơn, cho thấy hiệu quả tuyên truyền và tổ chức thực hiện dân chủ không chỉ phụ thuộc vào điều kiện vật chất mà còn vào cách thức triển khai và sự gắn kết cộng đồng.

Sự khác biệt về thái độ giữa các nhóm tuổi và đảng viên phản ánh vai trò của nhận thức chính trị và kinh nghiệm sống trong việc hình thành DLXH. Nhóm người trẻ tuổi ít quan tâm và đồng thuận hơn có thể do chưa trải qua nhiều giai đoạn lịch sử và có xu hướng so sánh với các nền dân chủ khác qua mạng xã hội và truyền thông hiện đại.

Việc mức độ tham gia thực hiện các công việc chung còn thấp dù người dân quan tâm cho thấy cần cải thiện công tác tổ chức, tạo điều kiện thuận lợi để người dân thực sự tham gia vào quản lý xã hội. Các biểu đồ và bảng số liệu minh họa rõ sự phân bố mức độ quan tâm, nắm rõ và thái độ đồng thuận theo các nhóm nhân khẩu học, giúp làm rõ các điểm mạnh và hạn chế trong thực hiện PLTHDC.

So với các nghiên cứu trước đây, kết quả này bổ sung góc nhìn về DLXH trong thực hiện dân chủ cơ sở, nhấn mạnh vai trò của truyền thông, nhận thức chính trị và điều kiện kinh tế - xã hội trong việc hình thành và phát huy DLXH.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật: Chủ động sử dụng đa dạng các hình thức truyền thông như niêm yết công khai, loa truyền thanh, tổ chức hội nghị, tọa đàm để nâng cao nhận thức và mức độ nắm rõ nội dung PLTHDC, đặc biệt tập trung vào nhóm người trẻ tuổi và người không phải đảng viên. Thời gian thực hiện: trong vòng 12 tháng tới. Chủ thể thực hiện: UBND phường, xã phối hợp với các tổ chức chính trị - xã hội.

  2. Nâng cao vai trò của các tổ chức chính trị - xã hội và cán bộ cơ sở: Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng kiến thức về dân chủ cơ sở cho cán bộ, đảng viên, đồng thời phát huy vai trò của các tổ chức như Hội Phụ nữ, Hội Nông dân trong việc vận động, giám sát thực hiện PLTHDC. Thời gian: 6-12 tháng. Chủ thể: Ban Tuyên giáo, Đảng ủy, UBND địa phương.

  3. Tổ chức các hoạt động tạo điều kiện cho người dân tham gia thực hiện dân chủ: Xây dựng các mô hình điểm về tham gia quản lý, giám sát của nhân dân, khuyến khích người dân tham gia các công việc chung, góp ý xây dựng chính quyền. Thời gian: 1-2 năm. Chủ thể: UBND, các tổ dân phố, thôn.

  4. Cải thiện công tác công khai, minh bạch và giải quyết khiếu nại: Đảm bảo thông tin về quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất, chính sách đền bù được công khai rõ ràng, kịp thời, tạo sự đồng thuận trong nhân dân, giảm thiểu tranh chấp, khiếu kiện. Thời gian: liên tục. Chủ thể: UBND, Thanh tra nhân dân.

  5. Tăng cường nắm bắt và phân tích dư luận xã hội: Thiết lập hệ thống thu thập ý kiến, phản ánh của người dân thường xuyên để kịp thời điều chỉnh chính sách, nâng cao hiệu quả thực hiện PLTHDC. Thời gian: liên tục. Chủ thể: Ban Tuyên giáo, UBND, các tổ chức xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, lãnh đạo cấp xã, phường, thị trấn: Giúp hiểu rõ về DLXH trong thực hiện PLTHDC, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý, điều hành và phát huy quyền làm chủ của nhân dân.

  2. Nhà nghiên cứu, giảng viên ngành xã hội học, chính trị học: Cung cấp cơ sở lý luận và dữ liệu thực tiễn về DLXH và dân chủ cơ sở, phục vụ cho nghiên cứu và giảng dạy.

  3. Các tổ chức chính trị - xã hội và đoàn thể: Hỗ trợ xây dựng các chương trình tuyên truyền, vận động và giám sát thực hiện dân chủ tại cơ sở.

  4. Sinh viên, học viên cao học chuyên ngành xã hội học, quản lý nhà nước: Là tài liệu tham khảo quý giá để hiểu về thực trạng và giải pháp nâng cao dân chủ cơ sở tại Việt Nam.

Câu hỏi thường gặp

  1. Pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn là gì?
    Là văn bản pháp luật quy định các nội dung công khai, bàn bạc, thực hiện và giám sát dân chủ tại cấp xã, phường, thị trấn nhằm phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong quản lý xã hội.

  2. Dư luận xã hội ảnh hưởng thế nào đến việc thực hiện Pháp lệnh?
    DLXH phản ánh thái độ, nhận thức và đánh giá của người dân, tạo sức mạnh xã hội thúc đẩy hoặc cản trở việc thực hiện dân chủ, đồng thời giúp chính quyền điều chỉnh chính sách phù hợp.

  3. Tại sao mức độ nắm rõ PLTHDC ở xã Hoàng Diệu lại cao hơn phường Phú Lương?
    Do hiệu quả công tác tuyên truyền, sự gắn kết cộng đồng và điều kiện kinh tế - xã hội khác biệt, không chỉ phụ thuộc vào điều kiện vật chất mà còn vào cách thức tổ chức thực hiện.

  4. Làm thế nào để tăng cường sự tham gia của người dân vào các công việc chung?
    Cần tổ chức các hoạt động tạo điều kiện cho người dân tham gia, nâng cao nhận thức, cải thiện công tác tổ chức và tạo môi trường thuận lợi để người dân phát huy vai trò của mình.

  5. Vai trò của cán bộ, đảng viên trong thực hiện PLTHDC là gì?
    Cán bộ, đảng viên là lực lượng nòng cốt trong tuyên truyền, vận động, tổ chức thực hiện và giám sát dân chủ cơ sở, đồng thời là cầu nối giữa chính quyền và nhân dân.

Kết luận

  • PLTHDC ở xã, phường, thị trấn đã được người dân biết đến và quan tâm rộng rãi, tạo nền tảng cho phát huy quyền làm chủ của nhân dân.
  • Mức độ nắm rõ và đồng thuận với Pháp lệnh có sự khác biệt giữa các nhóm đối tượng và địa bàn, phản ánh vai trò của nhận thức chính trị, trình độ học vấn và điều kiện kinh tế - xã hội.
  • Thái độ tích cực của người dân là cơ sở quan trọng để nâng cao hiệu quả thực hiện dân chủ cơ sở, tuy nhiên cần khắc phục hạn chế về sự tham gia thực tế của người dân.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung vào tăng cường tuyên truyền, nâng cao năng lực cán bộ, tạo điều kiện cho người dân tham gia và cải thiện công khai minh bạch.
  • Nghiên cứu mở ra hướng tiếp tục theo dõi, đánh giá DLXH và hiệu quả thực hiện PLTHDC nhằm góp phần hoàn thiện chính sách và thực tiễn dân chủ cơ sở tại Việt Nam.

Hành động tiếp theo: Các cấp chính quyền và tổ chức xã hội cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, thu thập ý kiến người dân để điều chỉnh phù hợp, đảm bảo dân chủ thực chất và hiệu quả tại cơ sở.