I. Tổng Quan Nghiên Cứu Địa Mạo Quy Hoạch Không Gian Biển 55 ký tự
Nghiên cứu địa mạo biển đã thu hút sự chú ý từ các nhà triết học Hy Lạp cổ đại, nhưng phát triển mạnh mẽ vào cuối thế kỷ XIX. Địa mạo, với tư cách là một khoa học, nghiên cứu về hình thái và quá trình hình thành bề mặt Trái Đất, bao gồm cả địa mạo ven biển và địa mạo đáy biển. Gần đây, các nghiên cứu đã chỉ ra rằng kiến thức địa mạo bờ và đáy biển là cơ sở khoa học quan trọng trong quy hoạch không gian biển (QHKGB). Borland và cộng sự (2021) nhấn mạnh vai trò của địa mạo trong việc thiết lập các khu bảo tồn biển và quản lý cơ sở hạ tầng ngoài khơi. Ở Việt Nam, nghiên cứu địa mạo biển bắt đầu từ những năm 1960, tập trung vào tìm kiếm khoáng sản và xây dựng công trình. Tuy nhiên, vai trò của địa mạo trong xã hội chưa được phân tích đầy đủ. Cần thiết phải có một công cụ để quản lý, định hướng sử dụng hợp lý các dạng tài nguyên. Cho đến nay, quy hoạch không gian biển là một trong những công cụ hiệu quả, đã được áp dụng ở nhiều nước trên thế giới. Quy hoạch không gian biển được xem là một công cụ thực tế để hình thành và thiết lập 8 phương án sử dụng không gian biển hợp lý hơn và giải quyết các mối tương tác giữa cách thức sử dụng, nhằm cân bằng các nhu cầu phát triển với yêu cầu bảo vệ môi trường, sinh thái và đạt được các mục tiêu kinh tế và xã hội theo quy hoạch.
1.1. Lịch sử Nghiên Cứu Địa Mạo Bờ và Đáy Biển
Nghiên cứu địa mạo đã được quan tâm từ thời Hy Lạp cổ đại và phát triển mạnh mẽ vào cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX. Các công trình của Johnson, Shepard, Leontyev, và Zenkovich đã đặt nền móng cho ngành khoa học này. Sự tiến bộ của khoa học công nghệ đã thúc đẩy nghiên cứu địa mạo bờ và đáy biển, với ứng dụng trong tìm kiếm khoáng sản, xây dựng công trình, và quy hoạch không gian biển.
1.2. Vai Trò Địa Mạo Trong Quy Hoạch Không Gian Biển
Các nghiên cứu gần đây đã xác nhận rằng kiến thức địa mạo bờ và đáy biển là cơ sở khoa học quan trọng trong QHKGB. Việc hiểu rõ địa mạo đáy biển là chìa khóa để thiết lập các khu bảo tồn biển, quản lý cơ sở hạ tầng ngoài khơi, và giám sát môi trường biển.
II. Thách Thức Giải Pháp Nghiên Cứu Địa Mạo Biển TN 58 ký tự
Vùng biển Tây Nam Việt Nam (VBTNVN) có khoảng 143 đảo nhỏ và tập trung tạo thành 5 quần đảo. Diện tích toàn bộ vùng nghiên cứu khoảng 75.000 km2, riêng đảo Phú Quốc có diện tích lớn nhất (khoảng 573km2), được xem là tâm điểm phát triển kinh tế-xã hội và đảm bảo an ninh quốc phòng. Vùng biển Tây Nam có những nét độc đáo về địa mạo và đa dạng về cảnh quan, nó là kết quả của các quá trình tiến hóa địa chất, kiến tạo lâu dài. Đây là một trong những tiêu chí của một di sản địa chất-địa mạo. Bên cạnh đó, điều kiện thuận lợi về vị trí địa lý, địa hình, cảnh quan với nhiều hệ sinh thái biển, đảo rất đặc trưng, đã tạo ra những lợi thế và tiềm năng to lớn để phát triển kinh tế. Do có sự đa dạng và giá trị cao của tài nguyên trong vùng biển mà ngày càng có nhiều ngành kinh tế cùng tham gia khai thác sử dụng, dẫn đến phát sinh các mâu thuẫn lợi ích, tạo nên sức ép, suy thoái, hoặc mất đi các nguồn tài nguyên biển. Thực tiễn đó đòi hỏi phải có một công cụ nào đó để quản lý, định hướng sử dụng hợp lý các dạng tài nguyên.
2.1. Mâu Thuẫn Lợi Ích Trong Khai Thác Tài Nguyên Biển
Sự đa dạng và giá trị cao của tài nguyên trong VBTNVN đã thu hút nhiều ngành kinh tế tham gia khai thác, dẫn đến mâu thuẫn lợi ích và gây sức ép lên tài nguyên biển. Cần có công cụ quản lý để định hướng sử dụng hợp lý các dạng tài nguyên.
2.2. Quy Hoạch Không Gian Biển Giải Pháp Quản Lý Tài Nguyên
Quy hoạch sử dụng không gian biển được xem là một công cụ thực tế để hình thành và thiết lập 8 phương án sử dụng không gian biển hợp lý hơn và giải quyết các mối tương tác giữa cách thức sử dụng, nhằm cân bằng các nhu cầu phát triển với yêu cầu bảo vệ môi trường, sinh thái và đạt được các mục tiêu kinh tế và xã hội theo quy hoạch.
2.3. Vai trò địa mạo trong giải quyết vấn đề
Với những lợi thế trong nghiên cứu địa mạo là cung cấp những thông tin đầy đủ nhất về các dạng, quá trình hình thành, cũng như lịch sử phát triển của địa hình - một trong những cơ sở khoa học tin cậy giúp để xác định các dạng tài nguyên/tai biến cũng như mối quan hệ trong sử dụng tài nguyên.
III. Phương Pháp Nghiên Cứu Địa Mạo Bản Đồ Địa Mạo TN 60 ký tự
Luận án sử dụng nguyên tắc nguồn gốc - hình thái - động lực để nghiên cứu và thành lập bản đồ địa mạo bờ và đáy biển vùng biển Tây Nam Việt Nam tỷ lệ 1:250.000. Đồng thời, luận án cũng thành lập bản đồ phân vùng sinh thái vùng biển Tây Nam Việt Nam trên cơ sở địa mạo tỷ lệ 1:250. Ý nghĩa khoa học của luận án nằm ở việc làm rõ vai trò của nghiên cứu địa mạo phục vụ quy hoạch không gian biển thông qua mối quan hệ các đơn vị địa mạo và phân vùng địa mạo là cơ sở hình thành các hệ sinh thái và phân vùng sinh thái bờ và đáy biển. Ý nghĩa thực tiễn của luận án là đóng góp thêm cơ sở khoa học cho quy hoạch không gian bờ và biển vùng biển Tây Nam Việt Nam nhằm sử dụng hợp lý tài nguyên và bảo vệ môi trường ở khu vực này.
3.1. Nguyên Tắc Thành Lập Bản Đồ Địa Mạo VBTNVN
Luận án sử dụng nguyên tắc nguồn gốc - hình thái - động lực để thành lập bản đồ địa mạo bờ và đáy biển VBTNVN tỷ lệ 1:250.000.
3.2. Cơ Sở Hình Thành Hệ Sinh Thái và Phân Vùng Sinh Thái
Mối quan hệ giữa các đơn vị địa mạo và phân vùng địa mạo là cơ sở hình thành các hệ sinh thái và phân vùng sinh thái bờ và đáy biển.
IV. Phân Vùng Sinh Thái Biển TN Hướng Tiếp Cận Địa Mạo 57 ký tự
Luận án đã thành lập bản đồ phân vùng sinh thái vùng biển Tây Nam Việt Nam trên cơ sở địa mạo tỷ lệ 1:250. Mục tiêu nghiên cứu là làm sáng tỏ đặc điểm địa mạo bờ và đáy biển vùng biển Tây Nam Việt Nam và định hướng quy hoạch không gian biển vùng biển Tây Nam Việt Nam trên cơ sở địa mạo. Luận điểm chính của luận án là mối tác động tương hỗ của các nhân tố nội sinh và ngoại sinh đã tạo nên tính đa dạng của các thành tạo địa mạo ở vùng biển Tây Nam Việt Nam với 28 đơn vị địa mạo khác nhau. Phân tích, nghiên cứu mối quan hệ giữa các đơn vị địa mạo và phân vùng địa mạo với các hệ sinh thái và phân vùng sinh thái kết hợp chúng với phân tích đặc điểm tài nguyên, yêu cầu phát triển KT-XH, dự báo các điều kiện tương lai sẽ là cơ sở khoa học cho định hướng không gian vùng biển Tây Nam Việt Nam. Theo đó, vùng biển Tây Nam Việt Nam sẽ được định hướng QHKGB theo 7 lĩnh vực
4.1. Quan Hệ Giữa Địa Mạo và Hệ Sinh Thái
Các hệ sinh thái và phân vùng sinh thái được hình thành dựa trên mối quan hệ với các đơn vị địa mạo và phân vùng địa mạo.
4.2. Định Hướng QHKGB Theo Lĩnh Vực
Vùng biển Tây Nam Việt Nam được định hướng QHKGB theo 7 lĩnh vực: du lịch, giao thông, khai thác khoáng sản, đánh bắt, kinh tế ven biển, bảo tồn, và sử dụng đặc biệt.
V. Định Hướng Quy Hoạch Không Gian Biển Vùng Biển TN 59 ký tự
Kết quả phân tích, nghiên cứu mối quan hệ giữa các đơn vị địa mạo và phân vùng địa mạo với các hệ sinh thái và phân vùng sinh thái kết hợp chúng với phân tích đặc điểm tài nguyên, yêu cầu phát triển KT-XH, dự báo các điều kiện tương lai sẽ là cơ sở khoa học cho định hướng không gian vùng biển Tây Nam Việt Nam. Theo đó, vùng biển Tây Nam Việt Nam sẽ được định hướng QHKGB theo 7 lĩnh vực. Luận án đã đóng góp thêm cơ sở khoa học cho quy hoạch không gian bờ và biển vùng biển Tây Nam Việt Nam nhằm sử dụng hợp lý tài nguyên và bảo vệ môi trường ở khu vực này. Với 7 lĩnh vực bao gồm: du lịch và dịch vụ biển; (2)- Giao thông vận tải; (3)- Khai thác khoáng sản; (4)- Đánh bắt và nuôi trồng thủy sản; (5)- Kinh tế ven biển; (6)- Bảo tồn; (7)- Sử dụng đặc biệt.
5.1. Cơ Sở Khoa Học Cho Định Hướng QHKGB
Mối quan hệ giữa địa mạo, hệ sinh thái, tài nguyên, và yêu cầu phát triển kinh tế-xã hội là cơ sở khoa học cho định hướng không gian vùng biển Tây Nam.
5.2. Sử Dụng Hợp Lý Tài Nguyên Bảo Vệ Môi Trường
Định hướng QHKGB nhằm mục tiêu sử dụng hợp lý tài nguyên và bảo vệ môi trường vùng biển Tây Nam Việt Nam.
VI. Kết Luận Triển Vọng Nghiên Cứu Địa Mạo Biển VN 55 ký tự
Luận án đã làm sáng tỏ vai trò của nghiên cứu địa mạo trong quy hoạch không gian biển, thông qua mối quan hệ giữa các đơn vị địa mạo, phân vùng địa mạo, hệ sinh thái và phân vùng sinh thái bờ và đáy biển. Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho việc sử dụng hợp lý tài nguyên và bảo vệ môi trường ở VBTNVN. Nghiên cứu này mở ra hướng tiếp cận mới trong quản lý và quy hoạch không gian biển, nhấn mạnh vai trò của tri thức địa mạo trong việc đưa ra các quyết định phát triển bền vững.
6.1. Tóm Tắt Kết Quả Nghiên Cứu
Luận án đã làm sáng tỏ vai trò của địa mạo trong QHKGB thông qua mối quan hệ giữa các đơn vị địa mạo, hệ sinh thái, và phân vùng sinh thái.
6.2. Ứng Dụng Trong Phát Triển Bền Vững
Nghiên cứu nhấn mạnh vai trò của tri thức địa mạo trong việc đưa ra các quyết định phát triển bền vững vùng biển Tây Nam Việt Nam.
