Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh giáo dục phổ thông hiện nay, môn Mỹ thuật đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển toàn diện nhân cách học sinh, đặc biệt là phân môn Vẽ tranh tại các trường Trung học cơ sở (THCS). Tại trường THCS Hương Sơn, Mỹ Đức, Hà Nội, phân môn Vẽ tranh được học sinh yêu thích nhưng chất lượng dạy - học còn nhiều hạn chế do ảnh hưởng của cơ sở vật chất, phương pháp giảng dạy và nhận thức của học sinh. Năm học 2016-2017, với hơn 1.000 học sinh và 32 lớp, trường THCS Hương Sơn đã nỗ lực nâng cao chất lượng giáo dục trong điều kiện còn nhiều khó khăn về trang thiết bị và phương tiện dạy học.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm hệ thống hóa cơ sở lý luận, đánh giá thực trạng dạy - học phân môn Vẽ tranh tại trường, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng dạy học phù hợp với điều kiện thực tế. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào năm học 2016-2017 tại trường THCS Hương Sơn, với đối tượng là giáo viên và học sinh tham gia dạy - học phân môn Vẽ tranh. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc cải thiện phương pháp giảng dạy, phát huy tính sáng tạo của học sinh, đồng thời góp phần nâng cao nhận thức của phụ huynh và xã hội về vai trò của môn Mỹ thuật trong giáo dục phổ thông.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết dạy học tích cực và lý thuyết phát triển năng lực sáng tạo của học sinh. Lý thuyết dạy học tích cực nhấn mạnh vai trò trung tâm của học sinh trong quá trình học tập, giáo viên đóng vai trò định hướng và hỗ trợ, giúp học sinh phát huy tối đa năng lực cá nhân. Lý thuyết phát triển năng lực sáng tạo tập trung vào việc khuyến khích học sinh tự do thể hiện ý tưởng, phát triển tư duy sáng tạo thông qua các hoạt động mỹ thuật.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: phân môn Vẽ tranh, phương tiện dạy học, năng lực sáng tạo, nhận thức học sinh, và phương pháp dạy học tích cực. Phân môn Vẽ tranh được hiểu là hoạt động mỹ thuật cho phép học sinh tự do sáng tạo trong giới hạn đề tài, sử dụng ngôn ngữ tạo hình như đường nét, màu sắc, bố cục để thể hiện ý tưởng. Phương tiện dạy học bao gồm cả truyền thống (tranh, ảnh, giáo cụ trực quan) và hiện đại (máy tính, video, internet), hỗ trợ quá trình giảng dạy và học tập.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa lý thuyết và thực nghiệm. Nguồn dữ liệu chính bao gồm khảo sát, phỏng vấn giáo viên và học sinh, quan sát thực tế các tiết học phân môn Vẽ tranh tại trường THCS Hương Sơn trong năm học 2016-2017. Cỡ mẫu khảo sát gồm 2 giáo viên dạy môn Mỹ thuật và khoảng 150 học sinh đại diện cho các khối lớp 6 đến 9, được chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện.

Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp định tính và định lượng, bao gồm tổng hợp, phân tích nội dung phỏng vấn, đánh giá kết quả học tập và nhận thức của học sinh. Thời gian nghiên cứu kéo dài trong 12 tháng, từ tháng 9/2016 đến tháng 8/2017, bao gồm giai đoạn khảo sát thực trạng, thực nghiệm áp dụng các giải pháp đổi mới phương pháp dạy học và đánh giá kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng cơ sở vật chất và phương tiện dạy học còn hạn chế: Trường THCS Hương Sơn có hệ thống phòng học kiên cố, đủ cho mỗi lớp học một phòng riêng, nhưng phòng học chức năng dành cho môn Mỹ thuật chưa được đầu tư đầy đủ. Phương tiện dạy học hiện đại như máy chiếu, máy tính kết nối internet chưa phổ biến, giáo viên chủ yếu sử dụng tranh ảnh minh họa truyền thống. Khoảng 80% học sinh chỉ tiếp cận được các dụng cụ vẽ cơ bản như bút chì, màu sáp.

  2. Phương pháp dạy học truyền thống chiếm ưu thế: 100% giáo viên sử dụng phương pháp truyền đạt kiến thức một chiều, học sinh tiếp thu thụ động. Các phương pháp dạy học tích cực mới chỉ được áp dụng trong các buổi chuyên đề hoặc thí điểm, chưa phổ biến rộng rãi. Khoảng 70% học sinh cảm thấy nhàm chán với cách dạy hiện tại, thiếu sự tương tác và sáng tạo.

  3. Nhận thức và thái độ của học sinh: Hơn 85% học sinh yêu thích phân môn Vẽ tranh và mong muốn được sáng tạo nhiều hơn trong giờ học. Tuy nhiên, khoảng 60% học sinh chưa có điều kiện thực hành thường xuyên, thiếu đa dạng về chất liệu và đề tài. Nhận thức của học sinh về vai trò của môn Mỹ thuật trong phát triển năng lực cá nhân còn hạn chế, phụ huynh cũng chưa quan tâm đúng mức.

  4. Đội ngũ giáo viên có trình độ chuyên môn tốt nhưng hạn chế về đổi mới phương pháp: Hai giáo viên dạy môn Mỹ thuật đều có trình độ cử nhân sư phạm, kinh nghiệm giảng dạy lâu năm và đạt nhiều giải thưởng giáo viên dạy giỏi cấp huyện. Tuy nhiên, các cô giáo còn gặp khó khăn trong việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực do thiếu trang thiết bị và chưa được đào tạo chuyên sâu về đổi mới phương pháp.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy cơ sở vật chất và phương tiện dạy học là yếu tố then chốt ảnh hưởng đến chất lượng dạy - học phân môn Vẽ tranh. Thiếu phòng học chức năng và thiết bị hiện đại làm hạn chế khả năng tổ chức các hoạt động thực hành sáng tạo, khiến học sinh chủ yếu học lý thuyết và thực hành đơn giản. So với các nghiên cứu trong ngành giáo dục nghệ thuật, việc đầu tư trang thiết bị hiện đại được xem là điều kiện tiên quyết để phát huy năng lực sáng tạo của học sinh.

Phương pháp dạy học truyền thống vẫn chiếm ưu thế tại trường THCS Hương Sơn, tương tự với thực trạng chung của nhiều trường THCS vùng ngoại thành. Điều này dẫn đến việc học sinh tiếp thu thụ động, giảm hứng thú học tập. Việc áp dụng phương pháp dạy học tích cực như học theo dự án, thảo luận nhóm, sử dụng công nghệ thông tin trong dạy học Mỹ thuật được khuyến khích trong các nghiên cứu quốc tế nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy.

Nhận thức của học sinh và phụ huynh về vai trò của môn Mỹ thuật còn hạn chế, ảnh hưởng đến sự đầu tư thời gian và công sức học tập. Điều này đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, giáo viên và gia đình trong việc nâng cao nhận thức và tạo môi trường học tập tích cực. Đội ngũ giáo viên có trình độ chuyên môn tốt nhưng cần được bồi dưỡng kỹ năng đổi mới phương pháp và sử dụng công nghệ hỗ trợ giảng dạy để đáp ứng yêu cầu giáo dục hiện đại.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ học sinh yêu thích phân môn Vẽ tranh, biểu đồ tròn phân bố phương pháp dạy học giáo viên sử dụng, và bảng tổng hợp các hạn chế về cơ sở vật chất, phương pháp và nhận thức học sinh.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Đầu tư nâng cấp cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học: Nhà trường cần ưu tiên xây dựng phòng học chức năng riêng cho môn Mỹ thuật, trang bị máy chiếu, máy tính kết nối internet và đa dạng các dụng cụ vẽ hiện đại. Mục tiêu hoàn thành trong vòng 2 năm, phối hợp với Phòng Giáo dục và Đào tạo cùng các nguồn xã hội hóa.

  2. Đào tạo, bồi dưỡng nâng cao năng lực giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về phương pháp dạy học tích cực, sử dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy Mỹ thuật cho giáo viên. Thời gian thực hiện trong 1 năm, do nhà trường phối hợp với các trung tâm đào tạo chuyên ngành đảm nhiệm.

  3. Đổi mới phương pháp dạy học lấy học sinh làm trung tâm: Khuyến khích giáo viên áp dụng các phương pháp như học theo dự án, thảo luận nhóm, thực hành sáng tạo, kết hợp hoạt động ngoại khóa và trải nghiệm thực tế. Mục tiêu tăng tỷ lệ học sinh tích cực tham gia lên trên 70% trong năm học tiếp theo.

  4. Tăng cường tuyên truyền, nâng cao nhận thức phụ huynh và học sinh: Tổ chức các buổi họp phụ huynh, hội thảo về vai trò của môn Mỹ thuật trong phát triển năng lực toàn diện, khuyến khích phụ huynh tạo điều kiện cho con em tham gia các hoạt động mỹ thuật ngoài giờ học. Thực hiện liên tục hàng năm.

  5. Phối hợp tổ chức các hoạt động ngoại khóa và cuộc thi sáng tác tranh: Tạo sân chơi sáng tạo cho học sinh, giúp các em phát huy năng lực cá nhân và tăng cường kỹ năng thực hành. Nhà trường phối hợp với các đơn vị văn hóa, nghệ thuật địa phương tổ chức định kỳ 1-2 lần/năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên bộ môn Mỹ thuật tại các trường THCS: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao hiệu quả giảng dạy phân môn Vẽ tranh, đồng thời giúp giáo viên hiểu rõ hơn về đặc điểm tâm lý và nhận thức học sinh vùng ngoại thành.

  2. Ban giám hiệu và cán bộ quản lý giáo dục: Tài liệu giúp lãnh đạo nhà trường và phòng giáo dục đánh giá thực trạng, từ đó xây dựng kế hoạch đầu tư cơ sở vật chất, đào tạo đội ngũ giáo viên và phát triển chương trình giáo dục nghệ thuật phù hợp.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Giáo dục Mỹ thuật: Luận văn cung cấp dữ liệu thực nghiệm, phân tích sâu sắc về các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng dạy - học phân môn Vẽ tranh, làm cơ sở tham khảo cho các nghiên cứu tiếp theo trong lĩnh vực giáo dục nghệ thuật.

  4. Phụ huynh học sinh và cộng đồng xã hội: Giúp nâng cao nhận thức về vai trò của môn Mỹ thuật trong phát triển năng lực toàn diện của học sinh, từ đó tạo sự đồng thuận và hỗ trợ tích cực cho việc học tập và phát triển năng khiếu của con em.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao phân môn Vẽ tranh lại quan trọng trong giáo dục THCS?
    Phân môn Vẽ tranh giúp học sinh phát triển năng lực sáng tạo, khả năng quan sát và thể hiện cảm xúc qua ngôn ngữ tạo hình. Đây là công cụ giáo dục thẩm mỹ, góp phần hình thành nhân cách toàn diện, phù hợp với mục tiêu giáo dục hiện đại.

  2. Những khó khăn chính trong dạy học phân môn Vẽ tranh tại trường THCS Hương Sơn là gì?
    Khó khăn gồm cơ sở vật chất thiếu thốn, phương pháp dạy học truyền thống, thiếu trang thiết bị hiện đại, nhận thức hạn chế của học sinh và phụ huynh, cũng như sự thiếu đào tạo chuyên sâu cho giáo viên về đổi mới phương pháp.

  3. Làm thế nào để giáo viên có thể đổi mới phương pháp dạy học hiệu quả?
    Giáo viên cần tham gia các khóa bồi dưỡng, áp dụng phương pháp dạy học tích cực như học theo dự án, thảo luận nhóm, sử dụng công nghệ thông tin hỗ trợ giảng dạy, đồng thời linh hoạt điều chỉnh phù hợp với đặc điểm học sinh và điều kiện thực tế.

  4. Phụ huynh có thể hỗ trợ con em học phân môn Vẽ tranh như thế nào?
    Phụ huynh nên tạo điều kiện cho con em tham gia các hoạt động mỹ thuật ngoài giờ học, khuyến khích sáng tạo, quan tâm đến việc chuẩn bị đồ dùng học tập và phối hợp với nhà trường trong việc nâng cao nhận thức về vai trò của môn Mỹ thuật.

  5. Các hoạt động ngoại khóa nào giúp nâng cao chất lượng học phân môn Vẽ tranh?
    Các hoạt động như tổ chức cuộc thi sáng tác tranh, triển lãm tranh học sinh, dã ngoại vẽ tranh ngoài trời, kết hợp với các môn học khác và các sự kiện văn hóa nghệ thuật địa phương giúp học sinh phát huy năng lực sáng tạo và thực hành hiệu quả.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và đánh giá thực trạng dạy - học phân môn Vẽ tranh tại trường THCS Hương Sơn, chỉ ra những hạn chế về cơ sở vật chất, phương pháp giảng dạy và nhận thức học sinh.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp thiết thực như đầu tư trang thiết bị, đào tạo giáo viên, đổi mới phương pháp dạy học và tăng cường tuyên truyền nâng cao nhận thức phụ huynh.
  • Kết quả thực nghiệm cho thấy sự nỗ lực của giáo viên và học sinh đã đạt được những bước tiến tích cực, tạo tiền đề cho việc nâng cao chất lượng giáo dục mỹ thuật trong tương lai.
  • Đề tài có ý nghĩa thực tiễn cao, góp phần phát triển giáo dục nghệ thuật tại các trường THCS vùng ngoại thành, đồng thời là tài liệu tham khảo quý giá cho các nhà quản lý, giáo viên và nhà nghiên cứu.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung vào triển khai đồng bộ các giải pháp đề xuất, đánh giá hiệu quả định kỳ và mở rộng nghiên cứu sang các trường khác để nhân rộng mô hình thành công.

Hành động ngay: Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên nên phối hợp triển khai các giải pháp đổi mới phương pháp dạy học và đầu tư cơ sở vật chất nhằm nâng cao chất lượng phân môn Vẽ tranh, góp phần phát triển toàn diện năng lực học sinh.