Tổng quan nghiên cứu

An toàn thực phẩm (ATTP) là vấn đề cấp thiết toàn cầu, không chỉ ở các nước đang phát triển mà còn ở các quốc gia phát triển với trình độ khoa học kỹ thuật tiên tiến. Tại Việt Nam, đặc biệt ở các đô thị lớn như Hà Nội, tình trạng ATTP đang gây nhiều lo ngại cho người dân. Rau quả tươi là mặt hàng thiết yếu trong bữa ăn hàng ngày của người Việt, tuy nhiên công tác quản lý vệ sinh an toàn thực phẩm (VSATTP) đối với mặt hàng này còn nhiều thách thức. Thực tế cho thấy, việc sử dụng nước thải sinh hoạt và nước thải chăn nuôi trong sản xuất rau quả làm tăng hàm lượng kim loại nặng và vi sinh vật gây bệnh vượt mức quy định của Bộ Y tế, dẫn đến nguy cơ phát sinh các bệnh cấp tính và mãn tính.

Quận Nam Từ Liêm, một quận mới thành lập thuộc thành phố Hà Nội từ năm 2014, có dân số đông và tốc độ đô thị hóa nhanh, đặt ra yêu cầu cấp bách về quản lý VSATTP mặt hàng rau quả tươi trên địa bàn. Mặc dù có sự tham gia của nhiều cơ quan chức năng như Phòng Kinh tế, Phòng Y tế, Ban Quản lý chợ, Đội quản lý thị trường số 6, công tác quản lý vẫn gặp nhiều khó khăn do lực lượng mỏng và sự phân tán trong sản xuất kinh doanh nhỏ lẻ.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý nhà nước về VSATTP mặt hàng rau quả tươi trên thị trường Quận Nam Từ Liêm từ năm 2014 đến nay, đồng thời đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý này. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chất lượng cuộc sống, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội bền vững tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý nhà nước trong lĩnh vực VSATTP, bao gồm:

  • Lý thuyết quản lý nhà nước: Quản lý nhà nước được hiểu là quá trình sử dụng quyền lực nhà nước để điều chỉnh các quan hệ xã hội nhằm đạt mục tiêu đề ra. Trong lĩnh vực VSATTP, quản lý nhà nước bao gồm hoạch định chính sách, tổ chức thực thi, thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm.

  • Mô hình HACCP (Hazard Analysis and Critical Control Point): Hệ thống phân tích mối nguy và kiểm soát điểm tới hạn được áp dụng để đảm bảo an toàn thực phẩm trong toàn bộ chu trình sản xuất, chế biến.

  • Khái niệm chất lượng và an toàn thực phẩm: Chất lượng được định nghĩa theo ISO là khả năng đáp ứng các yêu cầu của khách hàng và các bên liên quan. An toàn thực phẩm theo Luật An toàn thực phẩm 2010 là việc bảo đảm thực phẩm không gây hại đến sức khỏe con người.

Các khái niệm chính bao gồm: quản lý nhà nước, VSATTP, rau quả tươi, HACCP, tiêu chuẩn kỹ thuật quốc gia (QCVN), và các phương pháp quản lý hành chính, kinh tế, giáo dục.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp dữ liệu sơ cấp và thứ cấp:

  • Dữ liệu thứ cấp: Thu thập từ các văn bản pháp luật, báo cáo của các cơ quan quản lý, các đề tài nghiên cứu trước đây, số liệu thống kê của UBND Quận Nam Từ Liêm, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Hà Nội, Bộ Y tế, Bộ Công Thương.

  • Dữ liệu sơ cấp: Thu thập qua phỏng vấn các cán bộ quản lý, điều tra khảo sát người tiêu dùng và các cơ sở sản xuất kinh doanh rau quả trên địa bàn quận, quan sát thực tế tại các chợ, siêu thị.

Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm Excel và SPSS với các phương pháp thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ, phân tích nguyên nhân và đề xuất giải pháp. Cỡ mẫu khảo sát khoảng vài trăm người tiêu dùng và các cơ sở kinh doanh được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện.

Thời gian nghiên cứu tập trung từ năm 2014 đến nay, phù hợp với thời gian thành lập và phát triển của Quận Nam Từ Liêm.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng chất lượng VSATTP rau quả tươi tại Quận Nam Từ Liêm còn nhiều hạn chế: Qua các đợt thanh kiểm tra từ năm 2015 đến quý I năm 2017, tổng số mẫu xét nghiệm là 2.121 mẫu, trong đó có 77 mẫu không đạt (chiếm 3,6%), chủ yếu do dư lượng thuốc trừ sâu vượt mức cho phép và một số mẫu có chứa hàn the. Năm 2016, trong 170 mẫu xét nghiệm nhanh, có 37 mẫu dương tính với các chất độc hại.

  2. Nguồn cung rau quả tươi chủ yếu từ sản xuất nhỏ lẻ, manh mún: Diện tích canh tác rau an toàn tại Hà Nội khoảng 11.350 ha, trong đó rau chuyên canh chiếm 3.247,6 ha. Sản lượng rau an toàn đạt khoảng 193.649 tấn/năm, đáp ứng khoảng 60% nhu cầu của thành phố, phần còn lại nhập từ các tỉnh lân cận và một phần từ nhập khẩu tiểu ngạch.

  3. Kênh phân phối chủ yếu là chợ truyền thống chiếm 82,31% tổng lượng rau tiêu thụ, trong khi siêu thị và cửa hàng chuyên kinh doanh rau an toàn chỉ chiếm khoảng 4%. Người tiêu dùng chủ yếu mua rau tại chợ do thuận tiện và giá cả phù hợp, mặc dù nhận thức về VSATTP ngày càng tăng.

  4. Lực lượng quản lý nhà nước về VSATTP còn mỏng, thiếu đồng bộ và chưa đủ năng lực chuyên môn: Các cơ quan chức năng như Phòng Kinh tế, Phòng Y tế, Đội quản lý thị trường số 6 có sự phối hợp nhưng còn hạn chế về nhân lực và trang thiết bị kiểm nghiệm nhanh, dẫn đến hiệu quả kiểm soát chưa cao.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tồn tại là do quy mô sản xuất rau quả nhỏ lẻ, chưa áp dụng đồng bộ các tiêu chuẩn kỹ thuật như VietGAP, HACCP. Việc kiểm soát nguồn gốc xuất xứ rau quả tại các chợ truyền thống còn yếu, dẫn đến tình trạng rau quả không rõ nguồn gốc, nhập lậu, sử dụng thuốc bảo vệ thực vật vượt mức.

So sánh với các nghiên cứu trước đây tại Hà Nội và các địa phương khác cho thấy tình trạng tương tự, tuy nhiên Quận Nam Từ Liêm có đặc thù là quận mới thành lập, tốc độ đô thị hóa nhanh nên áp lực quản lý càng lớn. Kinh nghiệm từ Liên minh châu Âu, Nhật Bản và Thái Lan cho thấy việc áp dụng hệ thống HACCP, quy trình GAP và tăng cường thanh tra, kiểm tra đột xuất là các biện pháp hiệu quả.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ mẫu không đạt theo năm, bảng phân bổ nguồn cung rau quả, biểu đồ cơ cấu kênh phân phối rau quả tươi tại Hà Nội để minh họa rõ hơn thực trạng và xu hướng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường năng lực cho lực lượng quản lý nhà nước: Đào tạo chuyên môn cho cán bộ kiểm tra, trang bị thiết bị kiểm nghiệm nhanh hiện đại, nâng cao số lượng cán bộ chuyên trách tại các phường, quận. Mục tiêu tăng tỷ lệ kiểm tra mẫu đạt chuẩn lên trên 97% trong vòng 2 năm.

  2. Xây dựng và nhân rộng mô hình sản xuất rau quả an toàn theo tiêu chuẩn VietGAP, HACCP: Hỗ trợ kỹ thuật, tài chính cho các hộ nông dân chuyển đổi sản xuất, phát triển vùng sản xuất tập trung, khép kín. Mục tiêu tăng diện tích rau an toàn lên 15.000 ha trong 3 năm tới.

  3. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra đột xuất tại các chợ truyền thống và điểm kinh doanh rau quả: Phối hợp liên ngành giữa Phòng Kinh tế, Y tế, Quản lý thị trường để xử lý nghiêm các vi phạm, nâng cao tính răn đe. Mục tiêu giảm 50% số mẫu rau quả không đạt chuẩn trong 2 năm.

  4. Nâng cao nhận thức người tiêu dùng và các chủ thể sản xuất kinh doanh: Tổ chức các chương trình tuyên truyền, đào tạo về VSATTP, lợi ích của rau quả an toàn, khuyến khích người tiêu dùng lựa chọn sản phẩm có nguồn gốc rõ ràng. Mục tiêu tăng tỷ lệ người tiêu dùng ưu tiên rau quả an toàn lên 30% trong 2 năm.

  5. Hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật và quy chuẩn kỹ thuật địa phương: Cập nhật, bổ sung các quy định phù hợp với thực tiễn địa phương, tăng cường phối hợp giữa các bộ ngành và địa phương trong quản lý VSATTP.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước tại các cấp quận, phường: Nghiên cứu giúp nâng cao hiệu quả công tác quản lý VSATTP, xây dựng kế hoạch thanh tra, kiểm tra phù hợp với đặc thù địa phương.

  2. Các hộ sản xuất, kinh doanh rau quả tươi: Hiểu rõ các quy định pháp luật, tiêu chuẩn kỹ thuật, từ đó áp dụng các biện pháp sản xuất an toàn, nâng cao chất lượng sản phẩm và uy tín trên thị trường.

  3. Các nhà nghiên cứu, sinh viên chuyên ngành kinh tế, quản lý nhà nước, nông nghiệp: Tài liệu tham khảo bổ ích về quản lý nhà nước trong lĩnh vực VSATTP, phương pháp nghiên cứu và phân tích thực trạng tại địa phương.

  4. Các tổ chức, doanh nghiệp phân phối, bán lẻ rau quả: Nắm bắt xu hướng thị trường, yêu cầu quản lý chất lượng, từ đó xây dựng chiến lược kinh doanh bền vững, đáp ứng nhu cầu người tiêu dùng ngày càng cao về VSATTP.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý nhà nước về VSATTP mặt hàng rau quả tươi gồm những nội dung chính nào?
    Quản lý nhà nước bao gồm hoạch định chính sách, xây dựng quy chuẩn kỹ thuật, tổ chức thực thi, thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm nhằm đảm bảo rau quả tươi đáp ứng các tiêu chuẩn an toàn thực phẩm.

  2. Tại sao rau quả tươi tại các chợ truyền thống thường khó kiểm soát chất lượng?
    Do quy mô sản xuất nhỏ lẻ, nguồn gốc không rõ ràng, thiếu thiết bị kiểm nghiệm nhanh tại chợ, lực lượng quản lý mỏng và việc kiểm tra chưa thường xuyên, dẫn đến khó kiểm soát chất lượng.

  3. Hệ thống HACCP có vai trò gì trong quản lý VSATTP?
    HACCP giúp phân tích mối nguy và kiểm soát các điểm tới hạn trong quá trình sản xuất, chế biến, từ đó ngăn ngừa nguy cơ gây mất an toàn thực phẩm, nâng cao chất lượng sản phẩm.

  4. Người tiêu dùng có thể làm gì để đảm bảo mua được rau quả an toàn?
    Nên lựa chọn mua tại các cửa hàng, siêu thị có uy tín, có nhãn mác rõ ràng, ưu tiên sản phẩm có chứng nhận VietGAP hoặc các tiêu chuẩn an toàn, đồng thời nâng cao nhận thức về VSATTP.

  5. Giải pháp nào hiệu quả nhất để nâng cao công tác quản lý VSATTP tại địa phương?
    Tăng cường năng lực cán bộ quản lý, áp dụng công nghệ kiểm nghiệm nhanh, xây dựng vùng sản xuất tập trung theo tiêu chuẩn, phối hợp liên ngành trong thanh tra, kiểm tra và nâng cao nhận thức cộng đồng.

Kết luận

  • Quản lý nhà nước về VSATTP mặt hàng rau quả tươi tại Quận Nam Từ Liêm còn nhiều khó khăn do quy mô sản xuất nhỏ lẻ, lực lượng quản lý mỏng và nguồn cung đa dạng.
  • Tỷ lệ mẫu rau quả không đạt chuẩn chiếm khoảng 3,6%, chủ yếu do dư lượng thuốc trừ sâu và hóa chất độc hại.
  • Kênh phân phối chủ yếu là chợ truyền thống, trong khi siêu thị và cửa hàng rau quả an toàn chiếm tỷ lệ nhỏ.
  • Cần tăng cường năng lực quản lý, áp dụng tiêu chuẩn kỹ thuật, nâng cao nhận thức người tiêu dùng và hoàn thiện hệ thống pháp luật địa phương.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, giám sát hiệu quả và điều chỉnh chính sách phù hợp nhằm bảo đảm VSATTP bền vững tại Quận Nam Từ Liêm.

Hành động ngay hôm nay để bảo vệ sức khỏe cộng đồng và phát triển kinh tế bền vững!