Nghiên Cứu Âm Nhạc Múa Việt Nam: Luận Án Tiến Sĩ của Bùi Phương Hảo

Ngay từ buổi bình minh của lịch sử, sự gắn bó giữa âm nhạc và múa đã tồn tại song hành. Từ những nhạc cụ thô sơ như tiêu, sáo đến các nhạc cụ gảy, gõ, âm nhạc luôn là yếu tố không thể thiếu trong các nghi lễ, phong tục và vũ hội. Sự phát triển của âm nhạc và múa trong thời đại phong kiến cũng thể hiện vai trò quan trọng của chúng trong đời sống quý tộc và cung đình. Tại Việt Nam, quá trình hình thành và phát triển những giai điệu đặc trưng đã được chắt lọc, gọt giũa để trở thành những tác phẩm nhạc múa hoàn chỉnh, đòi hỏi sự sáng tạo của các nhạc sĩ. Nghiên cứu giai đoạn sơ khai giúp hiểu rõ nền tảng và sự tiến hóa của nhạc múa Việt Nam.

Âm nhạc đóng vai trò then chốt trong việc tạo hình tượng và thể hiện cảm xúc trong múa. Sự đồng nhất về nội dung, hình tượng nghệ thuật, kết cấu tác phẩm và chất liệu âm nhạc là yếu tố then chốt. Âm nhạc cho múa khi vang lên phải khắc họa được những hình tượng, tính cách, bản chất và thẩm mỹ của tác phẩm múa. Thậm chí, một số tác phẩm nhạc múa khi tách ra đứng độc lập vẫn có thể trở thành tác phẩm âm nhạc hoàn chỉnh. Sự đồng điệu giữa âm nhạc và múa là yếu tố then chốt để truyền tải thông điệp và cảm xúc đến người xem. Ví dụ điển hình là tác phẩm Hồ Thiên Nga của P.Tchaikovsky.

Hiện tại, các công trình nghiên cứu về múa thường chỉ đề cập đến âm nhạc một cách tổng quan, chưa đi sâu vào phân tích cấu trúc, chất liệu và vai trò của âm nhạc trong tác phẩm múa. Việc thiếu các nghiên cứu chuyên sâu dẫn đến việc chưa có những đánh giá toàn diện về giá trị nghệ thuật và đóng góp của nhạc múa Việt Nam trong nền âm nhạc nước nhà. Điều này cần được khắc phục để có cái nhìn đầy đủ hơn về lĩnh vực này.

Việc in ấn và biểu diễn các tác phẩm nhạc múa Việt Nam còn gặp nhiều khó khăn. Nhiều tác phẩm đã từng được dàn dựng, biểu diễn nhưng không có bản phổ ký âm trên giấy, hoặc bản chép tay đã bị thất lạc. Điều này gây khó khăn lớn trong việc thu thập tư liệu cho nghiên cứu và bảo tồn di sản nhạc múa Việt Nam. Cần có những giải pháp để khắc phục tình trạng này, như tăng cường số hóa và lưu trữ các tác phẩm nhạc múa.

Nhiều tác phẩm nhạc múa Việt Nam sử dụng chất liệu dân ca, dân vũ để tạo nên những chủ đề âm nhạc mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc. Việc sử dụng chất liệu dân ca, dân vũ không chỉ giúp tác phẩm gần gũi với khán giả mà còn góp phần bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống. Các nhạc sĩ thường khéo léo kết hợp chất liệu dân ca, dân vũ với các yếu tố âm nhạc hiện đại để tạo nên những tác phẩm độc đáo và sáng tạo.

Các thủ pháp phát triển chủ đề đóng vai trò quan trọng trong việc tạo nên sự phong phú và hấp dẫn cho tác phẩm nhạc múa. Thủ pháp nhắc lại nguyên dạng giúp củng cố chủ đề và tạo sự quen thuộc cho người nghe. Thủ pháp nhắc lại có thay đổi tạo sự mới lạ và bất ngờ. Biến tấu chủ đề giúp phát triển chủ đề theo nhiều hướng khác nhau, tạo nên sự đa dạng và phong phú cho tác phẩm. Việc sử dụng linh hoạt các thủ pháp phát triển chủ đề là yếu tố then chốt để tạo nên một tác phẩm nhạc múa thành công. Ví dụ: các tác phẩm của nhạc sĩ Nguyễn Đình Tích.

Việc sử dụng luật nhịp đa dạng giúp tạo nên nhịp điệu và cảm xúc phong phú cho tác phẩm nhạc múa. Các nhạc sĩ thường sử dụng các luật nhịp khác nhau để thể hiện các trạng thái cảm xúc khác nhau. Ví dụ, luật nhịp nhanh có thể thể hiện sự vui tươi, sôi động, trong khi luật nhịp chậm có thể thể hiện sự buồn bã, suy tư. Việc kết hợp các luật nhịp khác nhau giúp tạo nên sự đa dạng và hấp dẫn cho tác phẩm.

Việc khai thác tiết tấu từ âm nhạc dân gian là một phương pháp hiệu quả để tạo nên những tác phẩm nhạc múa mang đậm bản sắc Việt Nam. Các nhạc sĩ thường sử dụng các tiết tấu đặc trưng của các dân tộc khác nhau để thể hiện văn hóa và phong tục tập quán của từng vùng miền. Việc kết hợp tiết tấu dân gian với các yếu tố âm nhạc hiện đại giúp tạo nên những tác phẩm độc đáo và sáng tạo. Ví dụ: tiết tấu từ nhạc múa Tây Nguyên, nhạc Chèo, nhạc Quan Họ.

Việc biểu diễn nhạc múa Việt Nam trên sân khấu là một kênh quan trọng để giao lưu văn hóa và quảng bá hình ảnh đất nước. Các tác phẩm nhạc múa Việt Nam đã được biểu diễn ở nhiều quốc gia trên thế giới, góp phần giới thiệu văn hóa và con người Việt Nam đến bạn bè quốc tế. Cần có những chương trình biểu diễn nhạc múa quy mô lớn để thu hút sự quan tâm của công chúng và giới thiệu những tác phẩm mới.

Các phương tiện truyền thông đại chúng đóng vai trò quan trọng trong việc tiếp cận khán giả và bảo tồn nhạc múa Việt Nam. Việc phát sóng các chương trình nhạc múa trên truyền hình, radio và internet giúp khán giả dễ dàng tiếp cận và thưởng thức những tác phẩm hay. Cần có những chương trình chuyên biệt về nhạc múa để giới thiệu lịch sử, giá trị và các tác phẩm tiêu biểu của lĩnh vực này. Ngoài ra, việc số hóa và lưu trữ các tác phẩm nhạc múa cũng là một việc làm cần thiết để bảo tồn di sản văn hóa.

Luận án này đóng góp một phần nhỏ vào việc xây dựng cơ sở lý luận và thực tiễn cho việc nghiên cứu và phát triển nhạc múa Việt Nam. Những kết quả nghiên cứu này có thể được sử dụng trong công tác đào tạo, sáng tác, biểu diễn và nghiên cứu, góp phần nâng cao chất lượng của các tác phẩm nhạc múa.

Để nhạc múa Việt Nam tiếp tục phát triển trong tương lai, cần có sự sáng tạo và đổi mới không ngừng từ các nghệ sĩ. Việc kết hợp các yếu tố truyền thống với các yếu tố hiện đại, việc học hỏi kinh nghiệm từ các nước trên thế giới, và việc khai thác các chất liệu âm nhạc mới là những hướng đi tiềm năng. Ngoài ra, việc tạo ra môi trường sáng tạo và hỗ trợ các nghệ sĩ trẻ cũng là một yếu tố quan trọng để đảm bảo sự phát triển bền vững của nhạc múa Việt Nam.