Nâng Cấp Chuỗi Giá Trị Cây Dược Liệu Tại Vùng Đồng Bằng Sông Cửu Long: Trường Hợp Cây Sen

• Tác giả: Võ Thị Bé Thơ
• Trường học: Trường Đại Học Cần Thơ
• Chuyên ngành: Kinh Tế Nông Nghiệp
• Đề tài: Nâng Cấp Chuỗi Giá Trị Cây Dược Liệu Tại Đồng Bằng Sông Cửu Long: Nghiên Cứu Trường Hợp Cây Sen
• Loại tài liệu: Luận Án Tiến Sĩ
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Cần Thơ

• TÓM TẮT
• ABSTRACT
• LỜI CẢM TẠ
• LỜI CAM ĐOAN
• DANH MỤC BẢNG
• DANH MỤC HÌNH
• DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
• 1. CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU
• 1.1. Sự cần thiết nghiên cứu
• 1.1.1. Tính cấp thiết về mặt lý thuyết
• 1.1.2. Tính cấp thiết về mặt thực tiễn
• 1.2. Mục tiêu nghiên cứu
• 1.2.1. Mục tiêu chung
• 1.2.2. Mục tiêu cụ thể
• 1.3. Câu hỏi nghiên cứu
• 1.4. Đối tượng nghiên cứu
• 1.5. Phạm vi nghiên cứu
• 1.5.1. Phạm vi nội dung
• 1.5.2. Phạm vi không gian
• 1.5.3. Phạm vi thời gian
• 1.6. Đóng góp của luận án
• 1.6.1. Những đóng góp về mặt lý luận
• 1.6.2. Những đóng góp về mặt thực tiễn
• 1.7. TÓM TẮT CHƯƠNG 1
• 2. CHƯƠNG 2: TỔNG QUAN TÀI LIỆU
• 2.1. Tổng quan về chuỗi
• 2.1.1. Lý luận về chuỗi giá trị
• 2.1.2. Cách tiếp cận trong phân tích chuỗi giá trị
• 2.1.3. Mối liên kết giữa các tác nhân tham gia trong CGT
• 2.1.4. Các chiến lược nâng cấp chuỗi giá trị nông sản
• 2.2. Tổng quan về mô hình cấu trúc – vận hành – kết quả thị trường (SCP)
• 2.2.1. Mô hình cấu trúc – vận hành – kết quả thị trường
• 2.2.2. Ứng dụng mô hình SCP vào phân tích chuỗi giá trị
• 2.3. Tổng quan về dược liệu
• 2.4. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu
• 2.4.1. Khái quát vùng ĐBSCL
• 2.4.2. Tổng quan về ngành hàng sen
• 2.4.2.1. Đặc điểm hình thái cây sen
• 2.4.2.2. Yêu cầu sinh thái cây sen
• 2.4.3. Giá trị cây sen
• 2.4.4. Tình hình sản xuất và tiêu thụ sen trên thế giới
• 2.4.5. Tình hình sản xuất và tiêu thụ sen ở Việt Nam
• 2.4.5.1. Tình hình sản xuất cây sen Việt Nam
• 2.4.5.2. Thị trường tiêu thụ các sản phẩm từ cây sen
• 2.4.6. Tình hình sản xuất và tiêu thụ sen khu vực ĐBSCL
• 2.4.6.1. Tổng quan tình hình sản xuất sen khu vực ĐBSCL
• 2.4.6.2. Tổng quan thị trường tiêu thụ các sản phẩm sen khu vực ĐBSCL
• 2.5. TÓM TẮT CHƯƠNG 2
• 3. CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 3.1. Mô hình nghiên cứu đề xuất và phương pháp nghiên cứu
• 3.1.1. Mô hình nghiên cứu đề xuất
• 3.1.2. Quy trình nghiên cứu
• 3.2. Phương pháp thu thập số liệu
• 3.2.1. Số liệu thứ cấp
• 3.2.2. Số liệu sơ cấp
• 3.3. Phương pháp phân tích số liệu
• 3.3.1. Các công cụ cơ bản trong phân tích CGT
• 3.3.2. Phân tích Cấu trúc – Thực hiện – Kết quả thị trường (SCP)
• 3.4. TÓM TẮT CHƯƠNG 3
• 4. CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN
• 4.1. Phân tích CGT sản phẩm gương sen lụa vùng ĐBSCL
• 4.1.1. Sơ đồ CGT sản phẩm gương sen lụa vùng ĐBSCL
• 4.1.2. Nông hộ trồng sen
• 4.2. Sơ đồ chuỗi giá trị
• 4.3. Chi phí, GTGT, thu nhập và hiệu quả kinh tế của nông hộ
• 4.4. Sơ đồ chuỗi giá trị
• 4.5. Chi phí, GTGT, thu nhập và hiệu quả kinh tế của thương lái
• 4.6. Cơ sở thu gom – sơ chế
• 4.7. Sơ đồ chuỗi giá trị
• 4.8. Chi phí, GTGT, thu nhập và hiệu quả kinh tế của cơ sở thu gom – sơ chế
• 4.9. DNCB sữa sen
• 4.10. Sơ đồ chuỗi giá trị
• 4.11. Chi phí, GTGT, thu nhập và hiệu quả kinh tế của DNCB sữa sen
• 4.12. DNCB hạt sen sấy
• 4.13. Sơ đồ chuỗi giá trị
• 4.14. Chi phí, GTGT, thu nhập và hiệu quả kinh tế của DNCB hạt sen sấy
• 4.15. DNCB rượu sen
• 4.16. Sơ đồ chuỗi giá trị
• 4.17. Chi phí, GTGT, thu nhập và hiệu quả kinh tế của DNCB rượu sen
• 4.18. DNCB trà tim sen
• 4.19. Sơ đồ chuỗi giá trị
• 4.20. Chi phí, GTGT, thu nhập và hiệu quả kinh tế của DNCB trà tim sen
• 4.21. Tiểu thương bán buôn
• 4.22. Sơ đồ chuỗi giá trị
• 4.23. Chi phí, GTGT, thu nhập và hiệu quả kinh tế của tiểu thương bán buôn
• 4.24. Phân tích tổng hợp kinh tế chuỗi giá trị gương sen lụa vùng ĐBSC
• 4.25. Phân tích cấu trúc - vận hành - kết quả thị trường CGT sản phẩm gương sen lụa vùng ĐBSCL
• 4.25.1. Cấu trúc thị trường CGT sản phẩm gương sen lụa vùng ĐBSCL
• 4.25.2. Thực hiện thị trường CGT sản phẩm gương sen lụa vùng ĐBSCL
• 4.25.3. Kết quả thực hiện thị trường CGT sản phẩm gương sen lụa vùng ĐBSCL
• 4.26. Phân tích rủi ro CGT sản phẩm gương sen lụa vùng ĐBSCL
• 4.27. Phân tích chính sách CGT sản phẩm gương sen lụa vùng ĐBSCL
• 4.28. Giải pháp nâng cấp CGT sản phẩm gương sen lụa vùng ĐBSCL
• 4.28.1. Phân tích ma trận SWOT CGT sản phẩm gương sen lụa vùng ĐBSCL
• 4.28.1.1. Phân tích Điểm mạnh
• 4.28.1.2. Phân tích Điểm yếu
• 4.28.1.3. Phân tích Cơ hội
• 4.28.1.4. Phân tích Thách thức
• 4.28.2. Chiến lược và giải pháp nâng cấp CGT sản phẩm gương sen lụa vùng ĐBSCL
• 4.28.2.1. Chiến lược nâng cấp CGT sản phẩm gương sen lụa vùng ĐBSCL
• 4.28.2.2. Các giải pháp nâng cấp CGT sản phẩm gương sen lụa vùng ĐBSCL
• 4.29. TÓM TẮT CHƯƠNG 4
• 5. CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
• 5.1. Kiến nghị đối với cơ chế, chính sách
• 5.2. Kiến nghị đối với các cơ quan chức năng
• 5.3. Kiến nghị hướng nghiên cứu tiếp theo
• 5.3.1. Hạn chế của đề tài
• 5.4. TÓM TẮT CHƯƠNG 5
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• BẢNG CÂU HỎI KHẢO SÁT
• PHIẾU B1: PHIẾU KHẢO SÁT NÔNG HỘ TRỒNG SEN
• PHIẾU B2: PHIẾU KHẢO SÁT THƯƠNG LÁI THU MUA SEN NGUYÊN LIỆU
• PHIẾU B3: PHIẾU KHẢO SÁT CƠ SỞ SƠ CHẾ/CHẾ BIẾN
• PHIẾU B5: PHIẾU KHẢO SÁT CÁC TÁC NHÂN HỖ TRỢ
• KẾT QUẢ HỒI QUY ĐA BIẾN CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN LỢI NHUẬN
• NGUỒN GỐC CỦA CÂY SEN

I. Tổng Quan Chuỗi Giá Trị Cây Dược Liệu Sen ĐBSCL 55 ký tự

Nghiên cứu về chuỗi giá trị cây dược liệu nói chung và cây sen nói riêng ngày càng được quan tâm. Phân tích chuỗi giá trị giúp xác định sự phân phối giá trị gia tăng giữa các tác nhân. Tuy nhiên, cần làm rõ mối liên kết giữa các yếu tố can thiệp và kết quả. Việc kết hợp phân tích Cấu trúc – Thực hiện – Hiệu quả thị trường (SCP) vào khung chuỗi giá trị là cần thiết. Điều này giúp phân tích những tác động từ bên ngoài và sự phản hồi của thị trường. Nghiên cứu này tập trung vào nâng cấp chuỗi giá trị cây sen tại Đồng bằng sông Cửu Long, một khu vực có tiềm năng lớn về dược liệu. Cây sen không chỉ có giá trị kinh tế mà còn mang ý nghĩa văn hóa và môi trường.

1.1. Lịch Sử Nghiên Cứu Chuỗi Giá Trị Dược Liệu

Phân tích chuỗi giá trị có nguồn gốc từ khái niệm "chuỗi" (filière) ở Pháp những năm 1960. Porter (1985) lần đầu tiên đề cập đến cụm từ "chuỗi giá trị". Hiện nay, có nhiều cách tiếp cận nghiên cứu về chuỗi giá trị, bao gồm phân tích chuỗi giá trị toàn cầu và phương pháp phân tích chuỗi giá trị sản phẩm của FAO. Các nghiên cứu này tập trung vào phân tích giá cả, giá trị gia tăng và lợi nhuận giữa các tác nhân tham gia trong chuỗi. Tuy nhiên, các nghiên cứu chưa đi sâu vào phân tích cấu trúc thị trường của chuỗi để xem xét yếu tố nào tác động đến sự vận hành của chuỗi.

1.2. Ý Nghĩa Kinh Tế Văn Hóa và Môi Trường Cây Sen

Cây sen (Nelumbo nucifera) có ý nghĩa quan trọng trong văn hóa Việt Nam. Hình ảnh hoa sen được coi là biểu tượng cho tinh thần và bản sắc văn hóa dân tộc. Cây sen còn là thương hiệu, biểu tượng của tỉnh Đồng Tháp. Bên cạnh giá trị về thẩm mỹ, cây sen còn được dùng làm thực phẩm, mỹ phẩm, thời trang, làm hương liệu, làm nguyên liệu cho nhiều ngành công nghiệp, thủ công mỹ nghệ. Từ cuống lá của cây sen có thể sản xuất ra tơ sen làm vải lụa chất lượng cao.

II. Thách Thức Trong Chuỗi Giá Trị Cây Sen Dược Liệu 58 ký tự

Mặc dù có tiềm năng lớn, chuỗi giá trị cây sen tại Đồng bằng sông Cửu Long đối mặt với nhiều thách thức. Các vấn đề bao gồm thiếu vốn đầu tư, nguồn cung ứng sen không ổn định, khó khăn về đầu ra sản phẩm, thủ tục đăng ký kinh doanh phức tạp, thuế cao và cạnh tranh gay gắt. Mối liên kết ngang và liên kết dọc giữa các tác nhân còn lỏng lẻo. Cần có các giải pháp để giải quyết những thách thức này và nâng cấp chuỗi giá trị một cách hiệu quả. Nghiên cứu này sẽ phân tích các rào cản và đề xuất các chiến lược phù hợp.

2.1. Rào Cản Gia Nhập Ngành Dược Liệu Sen

Thiếu vốn đầu tư, thiếu nguồn cung ứng sen, khó khăn về đầu ra sản phẩm, khó đăng ký kinh doanh, thuế cao và sự cạnh tranh cao là các yếu tố rào cản gia nhập ngành. Số nguồn thông tin tiếp cận, giá bán và việc chủ động tìm người mua là 03 yếu tố chính ảnh hưởng đến lợi nhuận của nông dân. Đặc biệt, sự hình thành giá bán sản phẩm chế biến được hình thành chủ yếu là do người bán quyết định, trái lại giá bán nguyên liệu thì được quyết định bởi người mua, còn cơ sở hình thành giá của thương lái và thu gom-sơ chế thì do thị trường quyết định.

2.2. Liên Kết Lỏng Lẻo Giữa Các Tác Nhân

Mối liên kết ngang và liên kết dọc giữa các tác nhân còn khá lỏng lẻo. Để nâng cấp, phát triển chuỗi giá trị sản phẩm gương sen lụa trong tương lai, nghiên cứu đề xuất năm chiến lược nâng cấp chuỗi giá trị sản phẩm gương sen lụa vùng ĐBSCL, đó là 05 chiến lược để nâng cấp chuỗi giá trị sản phẩm gương sen lụa vùng đồng bằng sông Cửu Long.

III. Phương Pháp Nâng Cấp Chuỗi Giá Trị Sen Bền Vững 59 ký tự

Để nâng cấp chuỗi giá trị cây sen một cách bền vững, cần có các phương pháp tiếp cận toàn diện. Nghiên cứu này đề xuất năm chiến lược chính: (i) Phát triển ổn định vùng sen nguyên liệu, (ii) Đa dạng hóa sản phẩm chế biến sâu, (iii) Xây dựng chuỗi giá trị theo hướng thúc đẩy liên kết ngang và dọc, (iv) Nâng cấp công nghệ trong trồng trọt, sơ chế và chế biến, và (v) Thúc đẩy xây dựng thương hiệu, nghiên cứu thị trường và xúc tiến thương mại. Các chiến lược này nhằm tăng cường giá trị gia tăng và cải thiện hiệu quả của chuỗi.

3.1. Phát Triển Vùng Nguyên Liệu Sen Chất Lượng Cao

Phát triển ổn định vùng sen nguyên liệu đảm bảo năng suất và chất lượng tốt là yếu tố then chốt. Cần có các biện pháp hỗ trợ nông dân về kỹ thuật canh tác, giống cây trồng và quản lý dịch bệnh. Đồng thời, cần khuyến khích áp dụng các tiêu chuẩn chất lượng và nông nghiệp hữu cơ để nâng cao giá trị sản phẩm.

3.2. Đa Dạng Hóa Sản Phẩm Chế Biến Từ Cây Sen

Đa dạng hóa sản phẩm chế biến sâu có giá trị gia tăng cao là một chiến lược quan trọng. Cần tập trung vào nghiên cứu và phát triển các sản phẩm mới, đáp ứng nhu cầu thị trường và xu hướng tiêu dùng. Các sản phẩm tiềm năng bao gồm thực phẩm chức năng, mỹ phẩm, dược phẩm và các sản phẩm thủ công mỹ nghệ.

3.3. Thúc Đẩy Liên Kết Ngang và Dọc Trong Chuỗi

Xây dựng chuỗi giá trị theo hướng thúc đẩy liên kết ngang và liên kết dọc giữa các tác nhân trong chuỗi là cần thiết. Cần khuyến khích hợp tác giữa nông dân, doanh nghiệp chế biến, nhà phân phối và các tổ chức hỗ trợ. Các hình thức liên kết có thể bao gồm hợp đồng liên kết, tổ chức hợp tác xã và xây dựng các kênh phân phối chung.

IV. Ứng Dụng Công Nghệ Nâng Cao Giá Trị Dược Liệu 55 ký tự

Việc ứng dụng công nghệ trong sản xuất và chế biến dược liệu từ cây sen là yếu tố then chốt để nâng cao năng suất, chất lượng và hiệu quả. Cần đầu tư vào các công nghệ tiên tiến trong trồng trọt, thu hoạch, sơ chế và chế biến. Đồng thời, cần đào tạo nguồn nhân lực có trình độ chuyên môn cao để vận hành và quản lý các công nghệ này. Tiêu chuẩn chất lượng cũng cần được chú trọng để đảm bảo an toàn và hiệu quả của sản phẩm.

4.1. Công Nghệ Trong Trồng Trọt và Thu Hoạch Sen

Nâng cấp công nghệ trong trồng trọt, sơ chế và chế biến là một trong những chiến lược quan trọng. Cần áp dụng các kỹ thuật canh tác tiên tiến, sử dụng giống cây trồng chất lượng cao và quản lý dịch bệnh hiệu quả. Đồng thời, cần đầu tư vào các thiết bị thu hoạch và sơ chế hiện đại để giảm thiểu tổn thất và nâng cao chất lượng sản phẩm.

4.2. Công Nghệ Chế Biến Dược Liệu Sen Tiên Tiến

Cần đầu tư vào các công nghệ chế biến tiên tiến để tạo ra các sản phẩm có giá trị gia tăng cao. Các công nghệ tiềm năng bao gồm chiết xuất hoạt chất, cô đặc, sấy khô và đóng gói. Đồng thời, cần đảm bảo các quy trình chế biến tuân thủ các tiêu chuẩn an toàn vệ sinh thực phẩm và bảo vệ môi trường.

V. Xây Dựng Thương Hiệu và Phát Triển Thị Trường Sen 58 ký tự

Để phát triển thị trường và tăng cường khả năng cạnh tranh, cần tập trung vào xây dựng thương hiệu cho các sản phẩm từ cây sen. Cần nghiên cứu thị trường để hiểu rõ nhu cầu và xu hướng tiêu dùng. Đồng thời, cần xúc tiến thương mại và quảng bá sản phẩm thông qua các kênh phân phối hiệu quả. Xuất khẩu dược liệu cũng là một hướng đi tiềm năng.

5.1. Nghiên Cứu Thị Trường và Xúc Tiến Thương Mại

Thúc đẩy xây dựng thương hiệu, nghiên cứu thị trường và xúc tiến thương mại là một chiến lược quan trọng. Cần nghiên cứu thị trường để hiểu rõ nhu cầu và xu hướng tiêu dùng. Đồng thời, cần xây dựng thương hiệu mạnh cho các sản phẩm từ sen và quảng bá sản phẩm thông qua các kênh phân phối hiệu quả.

5.2. Phát Triển Kênh Phân Phối và Xuất Khẩu

Cần phát triển các kênh phân phối đa dạng, bao gồm kênh truyền thống, kênh hiện đại và kênh trực tuyến. Đồng thời, cần tìm kiếm cơ hội xuất khẩu dược liệu sang các thị trường tiềm năng. Để thành công, cần đảm bảo sản phẩm đáp ứng các tiêu chuẩn chất lượng và an toàn của thị trường nhập khẩu.

VI. Chính Sách Hỗ Trợ Phát Triển Chuỗi Giá Trị Cây Sen 59 ký tự

Để thúc đẩy phát triển chuỗi giá trị cây sen, cần có các chính sách hỗ trợ từ nhà nước. Các chính sách này có thể bao gồm hỗ trợ vốn, kỹ thuật, xúc tiến thương mại và bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ. Đồng thời, cần tạo môi trường kinh doanh thuận lợi để khuyến khích đầu tư và đổi mới sáng tạo. Đào tạo nguồn nhân lực cũng là một yếu tố quan trọng.

6.1. Hỗ Trợ Vốn và Kỹ Thuật Cho Nông Dân và Doanh Nghiệp

Cần có các chính sách hỗ trợ vốn và kỹ thuật cho nông dân và doanh nghiệp tham gia chuỗi giá trị cây sen. Các hình thức hỗ trợ có thể bao gồm cho vay ưu đãi, trợ cấp lãi suất, cung cấp giống cây trồng chất lượng cao và đào tạo kỹ thuật canh tác tiên tiến.

6.2. Đào Tạo Nguồn Nhân Lực và Bảo Vệ Quyền Sở Hữu Trí Tuệ

Cần đầu tư vào đào tạo nguồn nhân lực có trình độ chuyên môn cao để đáp ứng nhu cầu của ngành. Đồng thời, cần bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ cho các sản phẩm và công nghệ liên quan đến cây sen. Điều này sẽ khuyến khích đổi mới sáng tạo và tạo ra các sản phẩm có giá trị gia tăng cao.