Tổng quan nghiên cứu

Theo báo cáo của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO), hàng năm có khoảng 2,78 triệu ca tử vong liên quan đến an toàn vệ sinh lao động (ATVSLĐ) trên toàn thế giới, cùng với khoảng 374 triệu ca chấn thương và bệnh tật liên quan đến lao động. Tổng chi phí do các sự cố này gây ra ước tính chiếm khoảng 3,94% GDP toàn cầu, tương đương khoảng 2,99 nghìn tỷ USD. Tại Việt Nam, năm 2021 đã xảy ra hơn 6.500 vụ tai nạn lao động (TNLĐ), trong đó có 786 người tử vong. Đặc biệt, lĩnh vực khai thác mỏ, khai thác khoáng sản chiếm tới 13,27% tổng số vụ tai nạn và 12,82% số người chết do TNLĐ, là một trong những ngành có nguy cơ cao nhất về mất an toàn lao động.

Tỉnh Nghệ An, với trữ lượng khoáng sản đá lớn, là địa phương có nhiều doanh nghiệp khai thác đá hoạt động, thu hút hàng nghìn lao động. Tuy nhiên, công tác quản lý ATVSLĐ tại các doanh nghiệp khai thác đá ở đây còn nhiều hạn chế, dẫn đến tỷ lệ tai nạn và bệnh nghề nghiệp cao. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng công tác ATVSLĐ tại các doanh nghiệp khai thác đá tỉnh Nghệ An và đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý trong lĩnh vực này. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 6/2020 đến tháng 12/2020, tập trung khảo sát 12 doanh nghiệp khai thác đá trên địa bàn tỉnh.

Việc nâng cao hiệu quả quản lý ATVSLĐ không chỉ góp phần bảo vệ sức khỏe, tính mạng người lao động mà còn thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững, giảm thiểu chi phí do tai nạn và bệnh nghề nghiệp gây ra. Đây là vấn đề cấp thiết, có ý nghĩa thực tiễn và khoa học quan trọng đối với ngành khai thác đá tại Nghệ An nói riêng và Việt Nam nói chung.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn áp dụng hai hệ thống quản lý ATVSLĐ tiêu biểu trên thế giới là:

  • Hệ thống quản lý ATVSLĐ theo hướng dẫn của ILO (ILO-OSH 2001): Đây là hệ thống quản lý dựa trên chu trình PDCA (Plan-Do-Check-Act), bao gồm các bước hoạch định chính sách, thực hiện, kiểm tra và cải tiến liên tục nhằm giảm thiểu rủi ro và nâng cao an toàn lao động. Hệ thống này nhấn mạnh vai trò của chính phủ, người sử dụng lao động và người lao động trong việc xây dựng môi trường làm việc an toàn, lành mạnh.

  • Tiêu chuẩn ISO 45001:2018: Là tiêu chuẩn quốc tế về hệ thống quản lý an toàn và sức khỏe nghề nghiệp, ISO 45001 cung cấp khung kế hoạch chi tiết giúp doanh nghiệp giảm thiểu rủi ro, cải thiện hiệu suất lao động và tuân thủ các yêu cầu pháp lý hiện hành. Tiêu chuẩn này cũng dựa trên mô hình PDCA và tích hợp với các hệ thống quản lý chất lượng và môi trường khác như ISO 9001 và ISO 14001.

Các khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu bao gồm: điều kiện lao động, người lao động, người sử dụng lao động, quản lý an toàn vệ sinh lao động, hệ thống quản lý ATVSLĐ, rủi ro nghề nghiệp, tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa khảo sát thực tế, tổng hợp tài liệu và phân tích so sánh:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập số liệu từ 12 doanh nghiệp khai thác đá tại tỉnh Nghệ An thông qua khảo sát thực địa, phỏng vấn cán bộ quản lý và người lao động, đồng thời thu thập các báo cáo, tài liệu pháp luật liên quan đến ATVSLĐ.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phân tích định lượng để đánh giá thực trạng công tác ATVSLĐ dựa trên các chỉ số như tỷ lệ tai nạn, mức độ tuân thủ quy định, trang bị bảo hộ cá nhân, công tác huấn luyện và quản lý rủi ro. Phân tích định tính được áp dụng để làm rõ nguyên nhân, khó khăn và đề xuất giải pháp.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Lựa chọn 12 doanh nghiệp đại diện cho các quy mô và hình thức khai thác đá khác nhau trên địa bàn tỉnh nhằm đảm bảo tính đại diện và khách quan của kết quả nghiên cứu.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được tiến hành từ tháng 6/2020 đến tháng 12/2020, bao gồm các giai đoạn khảo sát thực tế, thu thập dữ liệu, phân tích và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng tổ chức bộ máy quản lý ATVSLĐ còn yếu kém: Khoảng 18% doanh nghiệp khai thác đá không thành lập bộ phận quản lý ATVSLĐ theo quy định. Chỉ có khoảng 60% doanh nghiệp có kế hoạch ATVSLĐ đầy đủ và được phê duyệt.

  2. Công tác huấn luyện và tuyên truyền chưa hiệu quả: Chỉ khoảng 55% người lao động được huấn luyện ATVSLĐ định kỳ. Việc tuyên truyền về an toàn lao động chưa được thực hiện thường xuyên, dẫn đến nhận thức của người lao động còn hạn chế.

  3. Trang bị phương tiện bảo hộ cá nhân chưa đầy đủ: Khoảng 40% người lao động không được trang bị đầy đủ phương tiện bảo hộ cá nhân như mũ bảo hộ, kính bảo hộ, găng tay. Điều này làm tăng nguy cơ tai nạn và bệnh nghề nghiệp.

  4. Tỷ lệ tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp cao: Tỷ lệ tai nạn lao động tại các doanh nghiệp khai thác đá ở Nghệ An chiếm gần 20% tổng số vụ tai nạn lao động nghiêm trọng của tỉnh. Các bệnh nghề nghiệp liên quan đến bụi silic và tiếng ồn cũng được ghi nhận với tỷ lệ đáng kể.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên là do nhận thức của người sử dụng lao động và người lao động về ATVSLĐ còn thấp, thiếu sự đầu tư về trang thiết bị và công nghệ hiện đại, cũng như công tác thanh tra, kiểm tra chưa được thực hiện nghiêm túc. So với các nghiên cứu quốc tế, tình hình tại Nghệ An phản ánh thực trạng chung của nhiều địa phương có ngành khai thác đá phát triển nhưng chưa đồng bộ trong quản lý ATVSLĐ.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ doanh nghiệp có bộ máy quản lý ATVSLĐ, tỷ lệ người lao động được huấn luyện, và tỷ lệ trang bị bảo hộ cá nhân đầy đủ. Bảng so sánh tỷ lệ tai nạn lao động giữa các doanh nghiệp cũng giúp minh họa rõ nét mức độ rủi ro hiện tại.

Việc áp dụng các hệ thống quản lý ATVSLĐ theo tiêu chuẩn quốc tế như ILO-OSH 2001 và ISO 45001 có thể giúp doanh nghiệp nâng cao hiệu quả quản lý, giảm thiểu tai nạn và bệnh nghề nghiệp. Đồng thời, sự tham gia tích cực của người lao động trong công tác ATVSLĐ cũng là yếu tố then chốt để cải thiện môi trường làm việc.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường xây dựng và hoàn thiện bộ máy quản lý ATVSLĐ: Các doanh nghiệp cần thành lập bộ phận chuyên trách ATVSLĐ hoặc bố trí cán bộ kiêm nhiệm có năng lực, chịu trách nhiệm triển khai các hoạt động an toàn. Mục tiêu đạt 100% doanh nghiệp có bộ máy quản lý ATVSLĐ trong vòng 1 năm.

  2. Đẩy mạnh công tác huấn luyện và tuyên truyền: Tổ chức các khóa đào tạo định kỳ cho người lao động về kiến thức và kỹ năng ATVSLĐ, đồng thời tăng cường tuyên truyền qua các kênh nội bộ và công đoàn. Mục tiêu nâng tỷ lệ người lao động được huấn luyện lên trên 90% trong 12 tháng tới.

  3. Trang bị đầy đủ phương tiện bảo hộ cá nhân: Doanh nghiệp cần đầu tư mua sắm và cấp phát đầy đủ các thiết bị bảo hộ phù hợp với từng công việc, đồng thời kiểm soát việc sử dụng thường xuyên. Mục tiêu giảm thiểu tai nạn do thiếu bảo hộ xuống dưới 5% trong 2 năm.

  4. Áp dụng hệ thống quản lý ATVSLĐ theo tiêu chuẩn quốc tế: Khuyến khích doanh nghiệp áp dụng ISO 45001 hoặc ILO-OSH 2001 để xây dựng hệ thống quản lý bài bản, đồng bộ, nâng cao hiệu quả kiểm soát rủi ro. Chủ thể thực hiện là ban lãnh đạo doanh nghiệp phối hợp với chuyên gia tư vấn trong vòng 18 tháng.

  5. Tăng cường thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm: Các cơ quan chức năng cần phối hợp chặt chẽ, tăng cường kiểm tra định kỳ và đột xuất, xử lý nghiêm các vi phạm về ATVSLĐ nhằm nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật. Mục tiêu giảm số vụ vi phạm nghiêm trọng ít nhất 30% trong 1 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý doanh nghiệp khai thác đá: Giúp hiểu rõ thực trạng và các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý ATVSLĐ, từ đó xây dựng chính sách và kế hoạch phù hợp nhằm bảo vệ người lao động và nâng cao năng suất.

  2. Cán bộ chuyên trách ATVSLĐ: Cung cấp kiến thức chuyên sâu về hệ thống quản lý, kỹ thuật đánh giá rủi ro và các biện pháp kiểm soát nguy cơ, hỗ trợ thực hiện công tác an toàn tại cơ sở.

  3. Cơ quan quản lý nhà nước và thanh tra lao động: Là tài liệu tham khảo để xây dựng chính sách, quy định và tổ chức các hoạt động thanh tra, kiểm tra nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ATVSLĐ trong ngành khai thác đá.

  4. Giảng viên, sinh viên và nhà nghiên cứu trong lĩnh vực ATVSLĐ: Cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để nghiên cứu sâu hơn về quản lý an toàn lao động, đồng thời làm tài liệu giảng dạy và học tập.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao công tác ATVSLĐ trong các doanh nghiệp khai thác đá ở Nghệ An còn nhiều hạn chế?
    Nguyên nhân chính là do nhận thức của người sử dụng lao động và người lao động còn thấp, thiếu đầu tư về trang thiết bị và công nghệ, cùng với công tác thanh tra, kiểm tra chưa nghiêm túc. Ví dụ, khoảng 18% doanh nghiệp chưa thành lập bộ phận quản lý ATVSLĐ theo quy định.

  2. Các hệ thống quản lý ATVSLĐ nào được áp dụng phổ biến hiện nay?
    Hai hệ thống chính là ILO-OSH 2001 và ISO 45001:2018, cả hai đều dựa trên chu trình PDCA nhằm xây dựng môi trường làm việc an toàn, giảm thiểu rủi ro và nâng cao hiệu quả quản lý.

  3. Làm thế nào để nâng cao nhận thức của người lao động về ATVSLĐ?
    Thông qua các khóa huấn luyện định kỳ, tuyên truyền thường xuyên và sự tham gia tích cực của người lao động trong các hoạt động an toàn. Ví dụ, nâng tỷ lệ người lao động được huấn luyện lên trên 90% sẽ giúp cải thiện nhận thức.

  4. Phương tiện bảo hộ cá nhân có vai trò như thế nào trong công tác ATVSLĐ?
    Phương tiện bảo hộ cá nhân là hàng rào cuối cùng bảo vệ người lao động khỏi các yếu tố nguy hiểm tại nơi làm việc. Việc trang bị đầy đủ và sử dụng đúng cách giúp giảm thiểu tai nạn và bệnh nghề nghiệp.

  5. Vai trò của cơ quan quản lý nhà nước trong quản lý ATVSLĐ là gì?
    Cơ quan quản lý nhà nước chịu trách nhiệm xây dựng chính sách, pháp luật, tổ chức thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm nhằm đảm bảo các doanh nghiệp thực hiện đúng quy định về ATVSLĐ, góp phần giảm thiểu tai nạn và bệnh nghề nghiệp.

Kết luận

  • Luận văn đã đánh giá thực trạng công tác quản lý ATVSLĐ tại 12 doanh nghiệp khai thác đá tỉnh Nghệ An, chỉ ra nhiều hạn chế về tổ chức bộ máy, huấn luyện, trang bị bảo hộ và tỷ lệ tai nạn lao động cao.
  • Áp dụng các hệ thống quản lý ATVSLĐ quốc tế như ILO-OSH 2001 và ISO 45001 là giải pháp hiệu quả để nâng cao chất lượng quản lý và giảm thiểu rủi ro.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể gồm tăng cường bộ máy quản lý, đẩy mạnh huấn luyện, trang bị bảo hộ, áp dụng hệ thống quản lý và tăng cường thanh tra, kiểm tra.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa khoa học và thực tiễn, hỗ trợ nhà quản lý, cán bộ chuyên trách, cơ quan quản lý và nhà nghiên cứu trong lĩnh vực ATVSLĐ.
  • Các bước tiếp theo cần triển khai áp dụng các giải pháp đề xuất, đồng thời mở rộng nghiên cứu để đánh giá hiệu quả và điều chỉnh phù hợp trong thực tế.

Kêu gọi hành động: Các doanh nghiệp khai thác đá và cơ quan quản lý cần phối hợp chặt chẽ, ưu tiên đầu tư cho công tác ATVSLĐ nhằm bảo vệ người lao động và phát triển bền vững ngành khai thác đá tại Nghệ An và Việt Nam.