Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển nhanh chóng của ngành du lịch Việt Nam, nhân lực chất lượng cao trở thành yếu tố then chốt để nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững. Theo Chiến lược phát triển du lịch Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030, mục tiêu là xây dựng ngành du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn với nguồn nhân lực có trình độ chuyên môn và kỹ năng nghề nghiệp phù hợp. Tuy nhiên, thực tế cho thấy nhiều học sinh, sinh viên sau khi tốt nghiệp tại các cơ sở đào tạo nghề du lịch, trong đó có Trường Cao đẳng nghề Du lịch Cần Thơ, chưa chuẩn bị tâm thế và năng lực thích ứng nghề nghiệp đầy đủ để đáp ứng yêu cầu thực tế của môi trường lao động. Tỷ lệ học sinh bỏ học còn cao, nhiều em chưa xác định rõ mục tiêu nghề nghiệp, dẫn đến tình trạng làm việc trái ngành hoặc bỏ việc sau một thời gian ngắn, gây lãng phí nguồn lực đào tạo.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm mô tả thực trạng, phân tích nguyên nhân và đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả giáo dục năng lực thích ứng nghề nghiệp cho học sinh, sinh viên Trường Cao đẳng nghề Du lịch Cần Thơ, tập trung vào nhóm nghề Nhà hàng – Khách sạn. Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn 2016-2017 tại thành phố Cần Thơ, với phạm vi nghiên cứu bao gồm hệ cao đẳng và trung cấp của Khoa Nhà hàng – Khách sạn. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực du lịch, góp phần đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế và phát triển bền vững ngành du lịch khu vực Đồng bằng sông Cửu Long.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về giáo dục, năng lực và thích ứng nghề nghiệp.

  • Lý thuyết giáo dục: Giáo dục được hiểu là quá trình tác động có mục đích, có kế hoạch nhằm hình thành và phát triển nhân cách toàn diện cho học sinh, sinh viên thông qua các hoạt động đa dạng, phù hợp với đặc điểm tâm lý lứa tuổi, góp phần phát triển năng lực và phẩm chất đáp ứng yêu cầu xã hội. Giáo dục lao động và hướng nghiệp là nội dung trọng tâm giúp hình thành năng lực thích ứng nghề nghiệp.

  • Mô hình năng lực ASK (Attitude - Skills - Knowledge): Đây là mô hình phổ biến trong quản trị nhân sự, nhấn mạnh ba yếu tố cấu thành năng lực: thái độ (phẩm chất), kỹ năng và kiến thức. Năng lực thích ứng nghề nghiệp được hiểu là khả năng vận dụng tích cực các kiến thức, kỹ năng và thái độ để thích nghi với yêu cầu nghề nghiệp trong môi trường làm việc thay đổi.

  • Khái niệm thích ứng nghề nghiệp: Là quá trình cá nhân tích cực, chủ động lĩnh hội và rèn luyện các kỹ năng, phẩm chất cần thiết để đáp ứng yêu cầu nghề nghiệp, từ đó đạt được sự cân bằng và gắn bó lâu dài với nghề nghiệp. Năng lực thích ứng nghề nghiệp bao gồm năng lực phối hợp, chuyên môn nghiệp vụ, giao tiếp khách hàng, ngoại ngữ và phẩm chất cá nhân như kiên trì, nhẫn nại, tận tâm, tự giác và tác phong chuyên nghiệp.

  • Môi trường lao động ngành Nhà hàng – Khách sạn: Đặc thù khắc nghiệt với áp lực công việc cao, yêu cầu tính chuyên môn và tác phong nghề nghiệp nghiêm ngặt, thời gian làm việc không cố định, đòi hỏi nhân viên phải có khả năng thích ứng nhanh và bền bỉ.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa lý luận và thực tiễn nhằm đánh giá toàn diện năng lực thích ứng nghề nghiệp và công tác giáo dục năng lực này tại Trường Cao đẳng nghề Du lịch Cần Thơ.

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ phiếu khảo sát ý kiến của 148 học sinh, sinh viên và cán bộ quản lý, giảng viên Khoa Nhà hàng – Khách sạn; phỏng vấn sâu với các giảng viên, cán bộ quản lý và chuyên gia trong ngành du lịch; quan sát các hoạt động giảng dạy và sinh hoạt tập thể; phân tích các báo cáo, kế hoạch đào tạo và giáo án.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phần mềm Microsoft Excel 2007 để xử lý số liệu khảo sát, phân tích thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm các chỉ tiêu năng lực thích ứng nghề nghiệp và đánh giá thực trạng giáo dục năng lực. Kết quả được trình bày qua biểu đồ, bảng số liệu minh họa.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Cỡ mẫu khoảng 150 người, được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo đại diện cho học sinh, sinh viên và cán bộ quản lý, giảng viên trong Khoa Nhà hàng – Khách sạn.

  • Timeline nghiên cứu: Từ tháng 3/2016 đến tháng 9/2017, gồm các giai đoạn xây dựng đề cương, thu thập dữ liệu, xử lý số liệu, viết báo cáo và chuẩn bị bảo vệ luận văn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng năng lực thích ứng nghề nghiệp của học sinh, sinh viên: Khoảng 60% học sinh, sinh viên có năng lực phối hợp ở mức khá và tốt; tuy nhiên, chỉ khoảng 45% đạt mức khá trở lên về năng lực chuyên môn nghiệp vụ. Năng lực giao tiếp với khách hàng và ngoại ngữ giao tiếp trong nhà hàng, khách sạn chỉ đạt mức trung bình với tỷ lệ khoảng 40% học sinh, sinh viên tự đánh giá tốt. Năng lực trau dồi phẩm chất cá nhân như kiên trì, nhẫn nại, tận tâm được đánh giá ở mức trung bình khá với khoảng 55% học sinh, sinh viên thể hiện tích cực.

  2. Nhận thức về nghề nghiệp và động cơ học tập: Khoảng 70% học sinh, sinh viên chọn ngành nghề do đam mê và hứng thú, nhưng chỉ có khoảng 50% xác định rõ mục tiêu nghề nghiệp và có kế hoạch phát triển bản thân phù hợp.

  3. Thực trạng giáo dục năng lực thích ứng nghề nghiệp tại trường: Khoảng 65% giảng viên và cán bộ quản lý đánh giá công tác giáo dục năng lực thích ứng nghề nghiệp chưa được quan tâm đúng mức. Việc lồng ghép nội dung giáo dục năng lực thích ứng trong các môn học chiếm tỷ lệ khoảng 55%, tổ chức các hoạt động ngoại khóa và sinh hoạt tập thể chỉ đạt khoảng 40%. Con đường tự giáo dục, tự tu dưỡng của học sinh, sinh viên được đánh giá tích cực với tỷ lệ khoảng 60%.

  4. Phương pháp giáo dục và biện pháp hiện hành: Các phương pháp tổ chức hoạt động và hình thành kinh nghiệm ứng xử được áp dụng phổ biến, chiếm khoảng 70% trong các hoạt động giáo dục. Tuy nhiên, phương pháp khen thưởng và trách phạt chưa được sử dụng hiệu quả, chỉ chiếm khoảng 35%.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy năng lực thích ứng nghề nghiệp của học sinh, sinh viên Khoa Nhà hàng – Khách sạn còn nhiều hạn chế, đặc biệt là về năng lực chuyên môn, giao tiếp và ngoại ngữ. Nguyên nhân chủ yếu do công tác giáo dục năng lực thích ứng nghề nghiệp chưa được tổ chức bài bản, thiếu sự phối hợp giữa giảng dạy lý thuyết và thực hành, cũng như thiếu các hoạt động trải nghiệm thực tế tại doanh nghiệp. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả tương đồng với nhận định rằng sự thích ứng nghề nghiệp phụ thuộc nhiều vào động cơ học tập, phương pháp giáo dục và môi trường học tập.

Việc tổ chức các hoạt động ngoại khóa, sinh hoạt tập thể và khuyến khích tự giáo dục, tự tu dưỡng có tác dụng tích cực trong việc nâng cao năng lực thích ứng nghề nghiệp. Tuy nhiên, sự thiếu đồng bộ trong áp dụng các phương pháp giáo dục và thiếu sự quan tâm đúng mức từ phía nhà trường và giảng viên là những điểm cần khắc phục. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ phần trăm các năng lực đạt mức khá trở lên và bảng so sánh đánh giá của giảng viên, cán bộ quản lý và học sinh, sinh viên về các con đường giáo dục năng lực thích ứng nghề nghiệp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường lồng ghép giáo dục năng lực thích ứng nghề nghiệp trong chương trình đào tạo: Cập nhật nội dung các môn học chuyên ngành và giáo dục hướng nghiệp để tích hợp các kỹ năng thích ứng nghề nghiệp, nhằm nâng tỷ lệ học sinh, sinh viên đạt năng lực chuyên môn và giao tiếp lên ít nhất 70% trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện là Ban giám hiệu và tổ chuyên môn Khoa Nhà hàng – Khách sạn.

  2. Phát triển các hoạt động trải nghiệm thực tế và ngoại khóa: Tổ chức các chuyến tham quan, kiến tập, thực tập tại các nhà hàng, khách sạn uy tín nhằm giúp học sinh, sinh viên nâng cao kỹ năng thực hành và thích ứng với môi trường làm việc thực tế. Mục tiêu tăng cường sự tham gia của học sinh, sinh viên lên 80% trong vòng 1 năm. Chủ thể thực hiện là phòng Đào tạo phối hợp với doanh nghiệp.

  3. Đào tạo nâng cao năng lực giảng viên và cán bộ quản lý về giáo dục năng lực thích ứng nghề nghiệp: Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về phương pháp giáo dục năng lực thích ứng nghề nghiệp, kỹ năng tư vấn hướng nghiệp, nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy và hỗ trợ học sinh, sinh viên. Mục tiêu 100% giảng viên được đào tạo trong 1 năm. Chủ thể thực hiện là Ban giám hiệu và phòng Tổ chức cán bộ.

  4. Xây dựng hệ thống khen thưởng và khích lệ học sinh, sinh viên tích cực rèn luyện năng lực thích ứng nghề nghiệp: Áp dụng các hình thức khen thưởng, công nhận thành tích trong học tập và hoạt động ngoại khóa để tạo động lực phát triển năng lực. Mục tiêu tăng tỷ lệ học sinh, sinh viên tích cực tham gia các hoạt động lên 75% trong 2 năm. Chủ thể thực hiện là các tổ chức đoàn thể và phòng Công tác học sinh, sinh viên.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban giám hiệu và cán bộ quản lý các trường đào tạo nghề du lịch: Giúp xây dựng chiến lược và chính sách đào tạo phù hợp nhằm nâng cao năng lực thích ứng nghề nghiệp cho học sinh, sinh viên, từ đó cải thiện chất lượng nguồn nhân lực ngành du lịch.

  2. Giảng viên và cán bộ đào tạo chuyên ngành Nhà hàng – Khách sạn: Cung cấp cơ sở lý luận và phương pháp giáo dục năng lực thích ứng nghề nghiệp, giúp nâng cao hiệu quả giảng dạy và hỗ trợ học sinh, sinh viên phát triển toàn diện.

  3. Học sinh, sinh viên ngành du lịch, Nhà hàng – Khách sạn: Hiểu rõ về năng lực thích ứng nghề nghiệp, nhận thức được tầm quan trọng của việc rèn luyện các kỹ năng và phẩm chất cần thiết để chuẩn bị tốt cho môi trường làm việc thực tế.

  4. Các nhà nghiên cứu và chuyên gia trong lĩnh vực giáo dục nghề nghiệp và phát triển nguồn nhân lực du lịch: Tham khảo kết quả nghiên cứu để phát triển các đề tài nghiên cứu tiếp theo, góp phần hoàn thiện công tác đào tạo và phát triển nhân lực ngành du lịch.

Câu hỏi thường gặp

  1. Năng lực thích ứng nghề nghiệp là gì và tại sao quan trọng?
    Năng lực thích ứng nghề nghiệp là khả năng cá nhân vận dụng kiến thức, kỹ năng và thái độ để thích nghi với yêu cầu nghề nghiệp trong môi trường làm việc thay đổi. Đây là yếu tố quyết định giúp học sinh, sinh viên nhanh chóng hòa nhập và phát triển bền vững trong nghề nghiệp.

  2. Những năng lực nào cần được giáo dục để thích ứng với nghề Nhà hàng – Khách sạn?
    Bao gồm năng lực phối hợp làm việc nhóm, năng lực chuyên môn nghiệp vụ, kỹ năng giao tiếp với khách hàng, khả năng sử dụng tiếng Anh giao tiếp và các phẩm chất cá nhân như kiên trì, nhẫn nại, tận tâm, tự giác và tác phong chuyên nghiệp.

  3. Phương pháp giáo dục nào hiệu quả nhất để nâng cao năng lực thích ứng nghề nghiệp?
    Phương pháp tổ chức hoạt động thực tiễn, hình thành kinh nghiệm ứng xử qua các hoạt động chủ đề, luyện tập thường xuyên kết hợp với khen thưởng và trách phạt nhằm kích thích tính tích cực và điều chỉnh hành vi của học sinh, sinh viên.

  4. Tại sao nhiều học sinh, sinh viên sau khi tốt nghiệp vẫn chưa thích ứng tốt với nghề?
    Nguyên nhân chính là do công tác giáo dục năng lực thích ứng nghề nghiệp chưa được quan tâm đúng mức, thiếu các hoạt động thực tế và phương pháp giáo dục phù hợp, cũng như thiếu sự chuẩn bị tâm thế và kế hoạch phát triển nghề nghiệp cá nhân.

  5. Làm thế nào để nhà trường nâng cao hiệu quả giáo dục năng lực thích ứng nghề nghiệp?
    Nhà trường cần tích hợp nội dung giáo dục năng lực thích ứng vào chương trình đào tạo, tăng cường hoạt động trải nghiệm thực tế, đào tạo nâng cao năng lực giảng viên, xây dựng hệ thống khen thưởng và khích lệ học sinh, sinh viên tích cực rèn luyện.

Kết luận

  • Năng lực thích ứng nghề nghiệp của học sinh, sinh viên Khoa Nhà hàng – Khách sạn, Trường Cao đẳng nghề Du lịch Cần Thơ còn nhiều hạn chế, đặc biệt về năng lực chuyên môn, giao tiếp và ngoại ngữ.
  • Công tác giáo dục năng lực thích ứng nghề nghiệp tại trường chưa được tổ chức bài bản và quan tâm đúng mức, ảnh hưởng đến chất lượng đào tạo và khả năng hòa nhập nghề nghiệp của học sinh, sinh viên.
  • Các phương pháp giáo dục hiện nay chủ yếu tập trung vào tổ chức hoạt động và hình thành kinh nghiệm ứng xử, trong khi việc áp dụng khen thưởng và trách phạt còn hạn chế.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục năng lực thích ứng nghề nghiệp, bao gồm cập nhật chương trình đào tạo, tăng cường hoạt động thực tế, đào tạo giảng viên và xây dựng hệ thống khen thưởng.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi mới cho các cơ sở đào tạo nghề du lịch trong việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, góp phần phát triển ngành du lịch bền vững trong giai đoạn hội nhập quốc tế.

Hành động tiếp theo: Các đơn vị đào tạo cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng để hoàn thiện công tác giáo dục năng lực thích ứng nghề nghiệp.

Kêu gọi: Ban giám hiệu, giảng viên và các bên liên quan hãy phối hợp chặt chẽ để nâng cao năng lực thích ứng nghề nghiệp cho học sinh, sinh viên, góp phần xây dựng nguồn nhân lực du lịch chất lượng cao cho tương lai.