Nâng cao năng lực cạnh tranh của thanh long Bình Thuận trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế

• Tác giả: Võ Hồ Thế Giới
• Người hướng dẫn: TS. Trần Đăng Thịnh
• Trường học: Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh
• Chuyên ngành: Quản lý kinh tế
• Đề tài: Nâng cao năng lực cạnh tranh thanh long Bình Thuận trong hội nhập kinh tế quốc tế
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2019
• Địa điểm: Tp. Hồ Chí Minh

I. Giới thiệu về thanh long Bình Thuận

Thanh long Bình Thuận được biết đến như một trong những sản phẩm nông sản chủ lực của Việt Nam, với năng lực cạnh tranh cao trong thị trường kinh tế quốc tế. Sản phẩm này không chỉ mang lại thu nhập cho hàng chục nghìn hộ nông dân mà còn góp phần vào sự phát triển kinh tế của tỉnh. Tuy nhiên, sự phát triển nhanh chóng của cây thanh long cũng dẫn đến những thách thức về chất lượng và quy hoạch sản xuất. Theo thống kê, thanh long Bình Thuận chiếm hơn 86% tổng sản lượng thanh long của cả nước, cho thấy vị thế quan trọng của sản phẩm này trong ngành nông sản Việt Nam. Việc xuất khẩu thanh long sang các thị trường quốc tế, đặc biệt là Trung Quốc, đã tạo ra nhiều cơ hội nhưng cũng đặt ra không ít thách thức cho nông dân và doanh nghiệp địa phương.

1.1. Lợi thế cạnh tranh của thanh long Bình Thuận

Thanh long Bình Thuận có nhiều lợi thế cạnh tranh nhờ vào điều kiện tự nhiên thuận lợi, kỹ thuật canh tác tiên tiến và sự hỗ trợ từ chính phủ. Sản phẩm này được biết đến với chất lượng vượt trội, hình dáng đẹp và hương vị đặc trưng. Tuy nhiên, sự gia tăng cạnh tranh từ các vùng trồng khác trong nước và quốc tế đang tạo ra áp lực lớn lên sản phẩm này. Để duy trì và nâng cao năng lực cạnh tranh, cần có những chiến lược phát triển bền vững, bao gồm việc cải thiện chất lượng sản phẩm, xây dựng thương hiệu và mở rộng thị trường tiêu thụ.

II. Thực trạng năng lực cạnh tranh của thanh long Bình Thuận

Thực trạng năng lực cạnh tranh của thanh long Bình Thuận hiện nay đang gặp nhiều khó khăn. Mặc dù sản phẩm có chất lượng tốt, nhưng việc quản lý chất lượng trong sản xuất và chế biến vẫn còn nhiều hạn chế. Các yếu tố như công nghệ chế biến, bảo quản sau thu hoạch và nhận diện thương hiệu chưa được chú trọng đúng mức. Điều này dẫn đến việc sản phẩm không thể đáp ứng được yêu cầu của thị trường quốc tế. Hơn nữa, sự cạnh tranh từ các sản phẩm thay thế và các vùng trồng khác cũng đang gia tăng, đòi hỏi thanh long Bình Thuận phải có những cải cách mạnh mẽ để giữ vững vị thế trên thị trường.

2.1. Các yếu tố ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh

Năng lực cạnh tranh của thanh long Bình Thuận bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố, bao gồm chất lượng sản phẩm, công nghệ sản xuất, và khả năng tiếp cận thị trường. Việc áp dụng công nghệ mới trong sản xuất và chế biến là rất cần thiết để nâng cao chất lượng và giá trị sản phẩm. Bên cạnh đó, việc xây dựng thương hiệu và phát triển các kênh phân phối cũng đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao năng lực cạnh tranh của thanh long Bình Thuận trên thị trường quốc tế.

III. Giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh

Để nâng cao năng lực cạnh tranh của thanh long Bình Thuận, cần có một loạt các giải pháp đồng bộ. Trước hết, cần cải thiện chất lượng sản phẩm thông qua việc áp dụng các tiêu chuẩn quốc tế như VietGAP và GlobalGAP. Thứ hai, việc đầu tư vào công nghệ chế biến và bảo quản sau thu hoạch sẽ giúp tăng giá trị sản phẩm và giảm thiểu tổn thất. Cuối cùng, cần có sự liên kết chặt chẽ giữa nông dân, doanh nghiệp và chính quyền địa phương để xây dựng một hệ thống sản xuất và tiêu thụ bền vững cho thanh long Bình Thuận.

3.1. Đổi mới tư duy sản xuất

Đổi mới tư duy sản xuất là một trong những giải pháp quan trọng để nâng cao năng lực cạnh tranh của thanh long. Cần khuyến khích nông dân áp dụng các phương pháp canh tác hiện đại, tiết kiệm tài nguyên và bảo vệ môi trường. Đồng thời, việc xây dựng các mô hình hợp tác xã sản xuất sẽ giúp nông dân chia sẻ kinh nghiệm và giảm thiểu rủi ro trong sản xuất. Sự hỗ trợ từ chính phủ và các tổ chức phi chính phủ cũng rất cần thiết để tạo điều kiện cho nông dân tiếp cận công nghệ và thị trường.

Tổng quan nghiên cứu

Thanh long là một trong 11 loại trái cây có lợi thế cạnh tranh hàng đầu tại Việt Nam, đặc biệt tại tỉnh Bình Thuận, nơi chiếm hơn 86% tổng sản lượng thanh long cả nước. Theo số liệu năm 2018, tỉnh Bình Thuận có hơn 9.000 hộ nông dân sản xuất thanh long sạch theo tiêu chuẩn VietGAP, đóng góp quan trọng vào thu nhập và phát triển kinh tế địa phương. Tuy nhiên, sự phát triển nhanh chóng của cây thanh long đã dẫn đến những thách thức như phá vỡ quy hoạch, khó kiểm soát chất lượng từ sản xuất đến tiêu thụ, và cạnh tranh gay gắt từ các vùng trồng thanh long khác trong nước và quốc tế.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá năng lực cạnh tranh của thanh long Bình Thuận trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế sâu rộng, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh nhằm phát triển bền vững sản phẩm này. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào tỉnh Bình Thuận, chủ yếu tại hai huyện Hàm Thuận Nam và Hàm Thuận Bắc, với dữ liệu thu thập trong vòng 3 năm gần đây. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ người nông dân, doanh nghiệp và các cơ quan quản lý địa phương nâng cao hiệu quả sản xuất, tiêu thụ và mở rộng thị trường xuất khẩu thanh long, đặc biệt trong bối cảnh Việt Nam đã gia nhập WTO và các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết về năng lực cạnh tranh và mô hình đánh giá năng lực cạnh tranh sản phẩm, trong đó có:

• Lý thuyết cạnh tranh hiện đại: Nhấn mạnh vai trò của cạnh tranh trong nền kinh tế thị trường, theo đó cạnh tranh không chỉ là đối đầu mà còn là hợp tác dựa trên chất lượng sản phẩm, giá cả và dịch vụ.
• Mô hình ma trận SWOT: Phân tích điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức của thanh long Bình Thuận trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế.
• Các tiêu chí đánh giá năng lực cạnh tranh của sản phẩm nông nghiệp: Bao gồm điều kiện sản xuất vốn có (vị trí địa lý, khí hậu, nguồn tài nguyên), chất lượng sản phẩm, công nghệ chế biến và bảo quản, bao bì – vận chuyển – thương hiệu, cũng như các yếu tố thị trường và chính sách hỗ trợ.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: năng lực cạnh tranh, thị trường tiêu thụ, chất lượng sản phẩm, thương hiệu, và hội nhập kinh tế quốc tế.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp phương pháp định lượng và định tính:

• Nguồn dữ liệu: Thu thập số liệu thứ cấp từ các báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, Tổng cục Thống kê, Sở Nông nghiệp tỉnh Bình Thuận, các báo cáo xuất khẩu và nghiên cứu thị trường. Số liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát 99 hộ nông dân trồng thanh long tại Bình Thuận, với sai số 10% và độ tin cậy 95%, sử dụng phương pháp chọn mẫu xác suất ngẫu nhiên.
• Phương pháp phân tích: Sử dụng phân tích thống kê mô tả để đánh giá thực trạng sản xuất, năng suất, chất lượng và giá cả thanh long. Phương pháp so sánh được áp dụng để đối chiếu năng lực cạnh tranh của thanh long Bình Thuận với các vùng trồng khác trong nước và quốc tế. Phân tích SWOT được sử dụng để tổng hợp các yếu tố nội tại và bên ngoài ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh.
• Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào dữ liệu và thực trạng trong vòng 3 năm gần đây (2016-2019), nhằm đánh giá xu hướng và đề xuất giải pháp phù hợp với bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế hiện nay.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Điểm mạnh về sản lượng và chất lượng: Bình Thuận chiếm khoảng 86% sản lượng thanh long cả nước với diện tích trồng hơn 20.000 ha, sản lượng đạt khoảng 200.000 tấn/năm. Thanh long Bình Thuận được bảo hộ chỉ dẫn địa lý và có thương hiệu uy tín trên thị trường quốc tế, đặc biệt là thị trường Trung Quốc chiếm 82-83% tổng kim ngạch xuất khẩu thanh long Việt Nam.

2. Thách thức về quy hoạch và chất lượng: Sự phát triển nhanh chóng dẫn đến phá vỡ quy hoạch vùng trồng, gây khó khăn trong kiểm soát chất lượng sản phẩm. Khoảng 32% sản lượng thanh long xuất khẩu vẫn qua con đường tiểu ngạch, khiến giá bán bấp bênh và ảnh hưởng đến thu nhập người nông dân.

3. Ảnh hưởng của hội nhập kinh tế quốc tế: Việt Nam gia nhập WTO từ năm 2007 và các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới đã mở rộng thị trường tiêu thụ thanh long, nhưng cũng đặt ra yêu cầu khắt khe về chất lượng, tiêu chuẩn an toàn thực phẩm và bảo vệ thương hiệu. Thanh long Bình Thuận đang đối mặt với cạnh tranh gay gắt từ các vùng trồng trong nước và các quốc gia như Thái Lan, Đài Loan, Trung Quốc.

4. Yếu tố ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh: Qua khảo sát, 75% nông dân đánh giá trình độ lao động và kỹ thuật canh tác còn hạn chế, ảnh hưởng đến năng suất và chất lượng. Công nghệ bảo quản sau thu hoạch còn lạc hậu, dẫn đến tỷ lệ hao hụt khoảng 15-20%. Hệ thống bao bì và vận chuyển chưa đồng bộ, làm giảm giá trị sản phẩm trên thị trường quốc tế.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy, năng lực cạnh tranh của thanh long Bình Thuận phụ thuộc chặt chẽ vào việc duy trì chất lượng sản phẩm và phát triển thương hiệu. Việc phá vỡ quy hoạch và thiếu kiểm soát chất lượng đã làm giảm uy tín sản phẩm, đồng thời làm tăng chi phí sản xuất do hao hụt và tổn thất sau thu hoạch. So sánh với các nghiên cứu về thanh long tại Long An và Thái Lan, những địa phương này đã áp dụng thành công các tiêu chuẩn VietGAP và công nghệ bảo quản hiện đại, giúp nâng cao năng suất và chất lượng, từ đó mở rộng thị trường xuất khẩu.

Việc hội nhập kinh tế quốc tế mang lại cơ hội tiếp cận các thị trường khó tính nhưng cũng đòi hỏi thanh long Bình Thuận phải đáp ứng các tiêu chuẩn nghiêm ngặt về an toàn thực phẩm và truy xuất nguồn gốc. Dữ liệu khảo sát cho thấy, sự thiếu liên kết giữa người nông dân, doanh nghiệp và nhà nước trong chuỗi giá trị thanh long là nguyên nhân chính khiến sản phẩm chưa phát huy hết tiềm năng cạnh tranh. Biểu đồ phân tích SWOT minh họa rõ điểm mạnh về thương hiệu và sản lượng, nhưng cũng chỉ ra các điểm yếu như công nghệ bảo quản và quản lý thị trường chưa hiệu quả.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Đổi mới tư duy sản xuất và áp dụng công nghệ hiện đại: Khuyến khích người nông dân áp dụng kỹ thuật canh tác theo tiêu chuẩn VietGAP, GlobalGAP nhằm nâng cao chất lượng và năng suất. Thời gian thực hiện: 1-2 năm. Chủ thể: Sở Nông nghiệp, các hợp tác xã và doanh nghiệp.

2. Hoàn thiện quy hoạch vùng trồng và quản lý chất lượng: Xây dựng và thực hiện quy hoạch vùng nguyên liệu tập trung, kiểm soát chặt chẽ chất lượng từ khâu giống đến thu hoạch. Thời gian: 2-3 năm. Chủ thể: UBND tỉnh, Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn.

3. Phát triển hệ thống bao bì, vận chuyển và thương hiệu: Đầu tư công nghệ đóng gói hiện đại, xây dựng thương hiệu thanh long Bình Thuận trên thị trường quốc tế, đặc biệt là thị trường châu Á. Thời gian: 1-3 năm. Chủ thể: Doanh nghiệp, hợp tác xã, chính quyền địa phương.

4. Tăng cường liên kết chuỗi giá trị và hỗ trợ người nông dân: Xây dựng mô hình hợp tác giữa nông dân, doanh nghiệp và nhà nước để đảm bảo đầu ra ổn định, giá cả hợp lý và nâng cao năng lực marketing. Thời gian: 1-2 năm. Chủ thể: Hợp tác xã, doanh nghiệp, Sở Công Thương.

5. Ứng dụng công nghệ 4.0 trong quản lý và xúc tiến thương mại: Sử dụng các nền tảng số để quản lý sản xuất, truy xuất nguồn gốc và quảng bá sản phẩm trên các kênh thương mại điện tử. Thời gian: 2 năm. Chủ thể: Doanh nghiệp, Sở Thông tin và Truyền thông.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Người nông dân trồng thanh long: Nắm bắt các kỹ thuật canh tác hiện đại, hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh để nâng cao hiệu quả sản xuất và thu nhập.

2. Doanh nghiệp chế biến và xuất khẩu nông sản: Áp dụng các giải pháp về quản lý chất lượng, bao bì và marketing để mở rộng thị trường và tăng giá trị sản phẩm.

3. Cơ quan quản lý nhà nước và chính quyền địa phương: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách hỗ trợ, quy hoạch vùng trồng và phát triển thương hiệu thanh long Bình Thuận.

4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý kinh tế, nông nghiệp: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn về năng lực cạnh tranh sản phẩm nông nghiệp trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế.

Câu hỏi thường gặp

1. Năng lực cạnh tranh của thanh long Bình Thuận được đánh giá dựa trên những tiêu chí nào?
   Năng lực cạnh tranh được đánh giá qua các tiêu chí như chất lượng sản phẩm, năng suất, giá cả, công nghệ bảo quản, bao bì, thương hiệu và khả năng tiếp cận thị trường quốc tế. Ví dụ, chất lượng thanh long được bảo hộ chỉ dẫn địa lý và áp dụng tiêu chuẩn VietGAP giúp nâng cao uy tín sản phẩm.

2. Tại sao việc phá vỡ quy hoạch vùng trồng thanh long lại ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh?
   Phá vỡ quy hoạch dẫn đến sản xuất manh mún, khó kiểm soát chất lượng và đồng bộ kỹ thuật, làm giảm chất lượng sản phẩm và tăng chi phí sản xuất. Điều này làm giảm sức cạnh tranh so với các vùng trồng có quy hoạch bài bản.

3. Hội nhập kinh tế quốc tế ảnh hưởng như thế nào đến thị trường thanh long Bình Thuận?
   Hội nhập mở rộng thị trường xuất khẩu nhưng cũng đặt ra yêu cầu khắt khe về tiêu chuẩn chất lượng, an toàn thực phẩm và bảo vệ thương hiệu. Thanh long Bình Thuận cần nâng cao chất lượng và áp dụng công nghệ để đáp ứng các tiêu chuẩn này.

4. Giải pháp nào giúp nâng cao hiệu quả bảo quản sau thu hoạch thanh long?
   Áp dụng công nghệ bảo quản hiện đại như xử lý bề mặt bằng hóa chất an toàn, sử dụng bao bì chuyên dụng và kiểm soát nhiệt độ trong vận chuyển giúp giảm tỷ lệ hao hụt từ 15-20% xuống mức thấp hơn, giữ được chất lượng và giá trị sản phẩm.

5. Vai trò của liên kết chuỗi giá trị trong nâng cao năng lực cạnh tranh là gì?
   Liên kết chuỗi giá trị giúp ổn định đầu ra, giảm chi phí trung gian, nâng cao chất lượng sản phẩm và tăng khả năng tiếp cận thị trường. Ví dụ, hợp tác giữa nông dân, doanh nghiệp và nhà nước tạo điều kiện thuận lợi cho sản xuất và tiêu thụ thanh long hiệu quả hơn.

Kết luận

• Thanh long Bình Thuận giữ vị trí dẫn đầu về diện tích và sản lượng trong cả nước, có thương hiệu được bảo hộ chỉ dẫn địa lý, tạo lợi thế cạnh tranh trên thị trường quốc tế.
• Sự phát triển nhanh chóng đã gây ra những thách thức về quy hoạch, kiểm soát chất lượng và cạnh tranh gay gắt từ các vùng trồng khác trong nước và quốc tế.
• Năng lực cạnh tranh của thanh long phụ thuộc vào nhiều yếu tố như chất lượng sản phẩm, công nghệ bảo quản, bao bì, thương hiệu và sự liên kết trong chuỗi giá trị.
• Các giải pháp đề xuất tập trung vào đổi mới tư duy sản xuất, hoàn thiện quy hoạch, phát triển thương hiệu, ứng dụng công nghệ và tăng cường liên kết chuỗi giá trị.
• Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để các bên liên quan nâng cao năng lực cạnh tranh của thanh long Bình Thuận, góp phần phát triển bền vững ngành nông nghiệp địa phương trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý và doanh nghiệp cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 1-3 năm tới để nâng cao năng lực cạnh tranh, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng về công nghệ bảo quản và thị trường xuất khẩu mới.