Nghiên cứu tác động của biện pháp phi thuế quan đến hàng nông sản nhập khẩu ở Việt Nam

• Tác giả: Nguyễn Bích Ngọc
• Người hướng dẫn: PGS.TS Ngô Thị Tuyết Mai
• Trường học: Trường Đại Học Kinh Tế Quốc Dân
• Chuyên ngành: Kinh Tế Quốc Tế
• Đề tài: Nghiên Cứu Tác Động Của Biện Pháp Phi Thuế Quan Đến Hàng Nông Sản Nhập Khẩu Ở Việt Nam
• Loại tài liệu: luận án tiến sĩ
• Năm xuất bản: 2020
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
• DANH MỤC BẢNG
• DANH MỤC BIỂU ĐỒ, HÌNH VẼ
• PHẦN MỞ ĐẦU
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VỀ TÁC ĐỘNG BIỆN PHÁP PHI THUẾ QUAN ĐẾN HÀNG NÔNG SẢN NHẬP KHẨU
• 1.1. Các nghiên cứu lý thuyết về tác động của Biện pháp phi thuế quan
• 1.2. Các nghiên cứu thực nghiệm nước ngoài về tác động của biện pháp phi thuế quan
• 1.3. Các nghiên cứu thực nghiệm nước ngoài về tác động của biện pháp phi thuế quan theo nhóm nước
• 1.4. Các nghiên cứu thực nghiệm nước ngoài về tác động của biện pháp phi thuế quan theo loại hình biện pháp
• 1.5. Các nghiên cứu thực nghiệm nước ngoài về tác động của biện pháp phi thuế quan theo phương pháp áp dụng
• 1.6. Các nghiên cứu thực nghiệm nước ngoài về tác động của biện pháp phi thuế quan đối với hàng nông sản nhập khẩu
• 1.7. Các nghiên cứu trong nước về Biện pháp phi thuế quan
• 1.8. Khoảng trống nghiên cứu
• 1.9. TIỂU KẾT CHƯƠNG 1
• 2. CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ TÁC ĐỘNG CỦA BIỆN PHÁP PHI THUẾ QUAN ĐẾN HÀNG NÔNG SẢN NHẬP KHẨU
• 2.1. Khái luận về biện pháp phi thuế quan
• 2.1.1. Quan niệm về biện pháp phi thuế quan
• 2.1.2. Phân loại các biện pháp phi thuế quan
• 2.1.3. Phương pháp đo lường mức ảnh hưởng và tác động của biện pháp phi thuế quan
• 2.2. Một số vấn đề cơ bản của tác động biện pháp phi thuế quan đối với hàng nông sản nhập khẩu
• 2.2.1. Quan niệm về hàng nông sản
• 2.2.2. Các nhân tố tác động đến nhập khẩu hàng nông sản
• 2.2.3. Tác động của các biện pháp phi thuế quan đến hàng nông sản nhập khẩu
• 2.3. Kinh nghiệm áp dụng biện pháp phi thuế quan đối với hàng nông sản của Trung Quốc
• 2.3.1. Cơ sở điều chỉnh biện pháp phi thuế quan của Trung Quốc trong quản lý hàng nông sản nhập khẩu
• 2.3.2. Những điều chỉnh chính trong hệ thống luật pháp của Trung Quốc về biện pháp SPS và TBT
• 2.3.3. Cơ sở áp dụng kinh nghiệm của Trung Quốc và bài học rút ra cho Việt Nam
• 2.4. TIỂU KẾT CHƯƠNG 2
• 3. CHƯƠNG 3: KHUNG NGHIÊN CỨU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 3.1. Khung nghiên cứu tác động của biện pháp phi thuế quan đối với hàng nông sản nhập khẩu
• 3.2. Cách tiếp cận từ mô hình trọng lực hấp dẫn cấu trúc
• 3.2.1. Mô hình trọng lực hấp dẫn cấu trúc theo ngành
• 3.3. Phương pháp kiểm định hai bước Heckman (two-stage Heckman)
• 3.4. Phương trình thực nghiệm kiểm định tác động của biện pháp phi thuế quan đối với hàng nông sản nhập khẩu
• 3.5. Phương pháp thu thập và xử lý dữ liệu nghiên cứu
• 3.6. TIỂU KẾT CHƯƠNG 3
• 4. CHƯƠNG 4: THỰC TRẠNG TÁC ĐỘNG BIỆN PHÁP PHI THUẾ QUAN CỦA VIỆT NAM ĐỐI VỚI HÀNG NÔNG SẢN NHẬP KHẨU
• 4.1. Phân tích thực trạng nhập khẩu nông sản của Việt Nam
• 4.1.1. Kim ngạch nhập khẩu trong thương mại hàng nông sản của Việt Nam
• 4.1.2. Cơ cấu mặt hàng nông sản nhập khẩu Việt Nam
• 4.1.3. Cơ cấu thị trường mặt hàng nông sản nhập khẩu Việt Nam
• 4.1.4. Phân tích thực trạng nhập khẩu một số mặt hàng nông sản điển hình
• 4.2. Phân tích thực trạng áp dụng các biện pháp phi thuế quan Việt Nam đối với hàng nông sản nhập khẩu
• 4.2.1. Các biện pháp phi thuế quan được cam kết trong WTO và hiệp định thương mại tự do điển hình (CPTPP)
• 4.2.2. Thực trạng áp dụng các biện pháp phi thuế quan của Việt Nam đối với hàng nông sản nhập khẩu theo loại hình biện pháp
• 4.2.3. Thực trạng áp dụng các biện pháp phi thuế quan của Việt Nam đối với hàng nông sản nhập khẩu so với các nước
• 4.2.4. Thực trạng áp dụng các biện pháp phi thuế quan của Việt Nam đối với hàng nông sản nhập khẩu theo nhóm mặt hàng
• 4.3. Kết quả phân tích định lượng tác động của biện pháp phi thuế quan Việt Nam đối với hàng nông sản nhập khẩu
• 4.3.1. Kết quả tác động tổng thể của biện pháp phi thuế quan Việt Nam đối với hàng nông sản nhập khẩu
• 4.3.2. Kết quả tác động của BPPTQ Việt Nam đến các nhóm hàng nông sản nhập khẩu
• 4.4. Đánh giá chung về tác động của biện pháp phi thuế quan Việt Nam đối với hàng nông sản nhập khẩu
• 4.4.1. Tác động tích cực
• 4.4.2. Tác động tiêu cực
• 4.5. TIỂU KẾT CHƯƠNG 4
• 5. CHƯƠNG 5: QUAN ĐIỂM, ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP TẬN DỤNG TÁC ĐỘNG TÍCH CỰC VÀ HẠN CHẾ TÁC ĐỘNG TIÊU CỰC CỦA CÁC BIỆN PHÁP PHI THUẾ QUAN ĐỐI VỚI HÀNG NÔNG SẢN NHẬP KHẨU NHẰM GÓP PHẦN QUẢN LÝ NHẬP KHẨU HIỆU QUẢ HƠN
• 5.1. Bối cảnh trong và ngoài nước có ảnh hưởng đến biện pháp phi thuế quan và hàng nông sản nhập khẩu
• 5.1.1. Bối cảnh quốc tế
• 5.1.2. Bối cảnh trong nước
• 5.2. Quan điểm, định hướng và mục tiêu của việc quản lý hàng nông sản nhập khẩu bằng biện pháp phi thuế quan của Việt Nam
• 5.3. Định hướng quản lý hàng nông sản nhập khẩu bằng biện pháp phi thuế quan
• 5.4. Giải pháp tận dụng tác động tích cực và hạn chế tác động tiêu cực của các biện pháp phi thuế quan Việt Nam đối với hàng nông sản nhập khẩu nhằm góp phần quản lý nhập khẩu hiệu quả hơn
• 5.4.1. Giải pháp tận dụng tác động tích cực của các biện pháp phi thuế quan Việt Nam đối với hàng nông sản nhập khẩu
• 5.4.2. Giải pháp hạn chế tác động tiêu cực của các biện pháp phi thuế quan Việt Nam đối với hàng nông sản nhập khẩu
• 5.4.3. Các giải pháp khác
• 5.4.4. Một số kiến nghị
• 5.4.4.1. Từ phía Hiệp hội ngành hàng
• 5.4.4.2. Từ phía doanh nghiệp nhập khẩu
• 5.4.5. Những hạn chế của nghiên cứu và hướng nghiên cứu trong tương lai
• 5.5. TIỂU KẾT CHƯƠNG 5
• DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tác động của biện pháp phi thuế quan

Các biện pháp phi thuế quan (BPPTQ) đang ngày càng trở thành công cụ quan trọng trong chính sách thương mại của Việt Nam, đặc biệt đối với hàng nông sản nhập khẩu. Những biện pháp này không chỉ có tác động đến thị trường nông sản mà còn ảnh hưởng đến tác động kinh tế chung của quốc gia. Theo nghiên cứu, khoảng 70% giá trị thương mại hàng hóa toàn cầu chịu tác động của ít nhất một loại BPPTQ, với hàng nông sản là nhóm hàng chịu tác động lớn nhất. Việc áp dụng các BPPTQ như kiểm dịch vệ sinh động thực vật (SPS) và hàng rào kỹ thuật trong thương mại (TBT) có thể tạo ra rào cản cho việc nhập khẩu hàng nông sản, từ đó làm tăng chi phí nhập khẩu và giảm khả năng cạnh tranh của hàng hóa trong nước. Tuy nhiên, BPPTQ cũng có thể được xem là công cụ bảo vệ sức khỏe cộng đồng và môi trường, điều này dẫn đến việc cần phải đánh giá một cách toàn diện về tác động của chúng.

1.1. Tác động tích cực và tiêu cực

Tác động của các biện pháp phi thuế quan đối với hàng nông sản nhập khẩu tại Việt Nam có cả mặt tích cực và tiêu cực. Mặt tích cực bao gồm việc bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng và bảo vệ môi trường thông qua các tiêu chuẩn chất lượng cao hơn. Tuy nhiên, mặt tiêu cực lại thể hiện qua việc làm tăng chi phí và giảm khả năng tiếp cận thị trường cho các sản phẩm nông sản nước ngoài. Nghiên cứu cho thấy rằng, trong một số trường hợp, các BPPTQ được áp dụng không đúng cách có thể dẫn đến việc tạo ra rào cản thương mại, ảnh hưởng đến cạnh tranh quốc tế của nông sản Việt Nam. Theo một báo cáo của ITC, ngay cả những biện pháp không mang tính bảo hộ cũng có thể làm tăng chi phí thương mại và giảm khả năng tiếp cận thị trường. Do đó, việc đánh giá và điều chỉnh các BPPTQ là cần thiết để tối ưu hóa lợi ích cho cả nhà sản xuất trong nước và người tiêu dùng.

II. Chính sách thương mại và biện pháp phi thuế quan

Chính sách thương mại của Việt Nam trong thời gian qua đã có sự chuyển mình mạnh mẽ, đặc biệt là việc áp dụng các biện pháp phi thuế quan trong quản lý nhập khẩu hàng nông sản. Các BPPTQ không chỉ nhằm mục đích bảo vệ sức khỏe cộng đồng mà còn là công cụ để điều chỉnh thị trường nông sản theo hướng bền vững. Việt Nam đã cam kết tuân thủ các quy định của WTO về BPPTQ, tuy nhiên, việc thực thi vẫn gặp nhiều khó khăn. Cụ thể, các yêu cầu về tiêu chuẩn chất lượng và quy cách hàng hóa đôi khi chưa được thực hiện đồng bộ, dẫn đến tình trạng hàng giả, hàng kém chất lượng tràn lan trên thị trường. Điều này không chỉ gây thiệt hại cho người tiêu dùng mà còn ảnh hưởng đến uy tín của hàng nông sản Việt Nam trên thị trường quốc tế. Sự thiếu minh bạch trong quy định và thực thi BPPTQ cần được khắc phục để tạo điều kiện thuận lợi cho việc phát triển nông sản Việt Nam.

2.1. Các loại hình biện pháp phi thuế quan

Các biện pháp phi thuế quan được phân loại thành nhiều loại hình khác nhau, bao gồm kiểm dịch vệ sinh động thực vật (SPS), hàng rào kỹ thuật trong thương mại (TBT), và các quy định về chất lượng sản phẩm. Mỗi loại hình đều có những mục tiêu và cách thức áp dụng riêng, nhưng đều nhằm mục đích bảo vệ sức khỏe cộng đồng và môi trường. Tuy nhiên, việc áp dụng các BPPTQ này cần được thực hiện một cách hợp lý để không gây cản trở đến hoạt động xuất nhập khẩu. Nghiên cứu chỉ ra rằng, việc áp dụng quá mức các BPPTQ có thể dẫn đến việc tăng chi phí cho doanh nghiệp nhập khẩu, từ đó làm giảm khả năng cạnh tranh của hàng hóa nông sản trong nước. Do đó, cần có các giải pháp hợp lý để cân bằng giữa việc bảo vệ sức khỏe cộng đồng và phát triển thương mại bền vững.

III. Kinh nghiệm quốc tế và bài học cho Việt Nam

Kinh nghiệm từ các quốc gia khác cho thấy rằng việc áp dụng biện pháp phi thuế quan cần phải được thực hiện một cách linh hoạt và phù hợp với điều kiện thực tiễn của từng quốc gia. Chẳng hạn, Trung Quốc đã áp dụng các biện pháp kiểm dịch vệ sinh động thực vật (SPS) và hàng rào kỹ thuật trong thương mại (TBT) một cách hiệu quả, giúp bảo vệ sức khỏe cộng đồng và môi trường mà vẫn không làm giảm khả năng cạnh tranh của hàng hóa trong nước. Việt Nam có thể học hỏi từ những kinh nghiệm này để điều chỉnh và hoàn thiện hệ thống BPPTQ của mình. Việc xây dựng các tiêu chuẩn chất lượng rõ ràng và công khai thông tin về các BPPTQ sẽ giúp các doanh nghiệp có thể dễ dàng tuân thủ và giảm thiểu rủi ro trong kinh doanh. Đồng thời, cần có các chương trình đào tạo và hỗ trợ cho doanh nghiệp trong việc áp dụng các BPPTQ nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh của hàng nông sản Việt Nam trên thị trường quốc tế.

3.1. Bài học từ thực tiễn

Bài học từ thực tiễn cho thấy rằng, việc áp dụng biện pháp phi thuế quan không chỉ đơn thuần là quy định mà còn cần phải có sự đồng thuận và hợp tác giữa các bên liên quan, bao gồm cơ quan nhà nước, doanh nghiệp và người tiêu dùng. Cần có một cơ chế giám sát và đánh giá hiệu quả của các BPPTQ để đảm bảo rằng chúng được thực hiện một cách công bằng và minh bạch. Đồng thời, việc tăng cường đối thoại giữa các bên liên quan sẽ giúp nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của BPPTQ trong việc bảo vệ sức khỏe cộng đồng và môi trường, đồng thời tạo điều kiện cho hàng nông sản Việt Nam có thể cạnh tranh tốt hơn trên thị trường quốc tế.