Tổng quan nghiên cứu

Năng lực cạnh tranh cấp tỉnh là một yếu tố then chốt quyết định sự phát triển kinh tế - xã hội của địa phương trong bối cảnh hội nhập kinh tế toàn cầu ngày càng sâu rộng. Tỉnh Bắc Kạn, nằm ở trung tâm vùng miền núi phía Bắc Việt Nam, với diện tích tự nhiên 4.857,2 km² và dân số chủ yếu sống dựa vào nông nghiệp, đang đối mặt với nhiều thách thức trong việc nâng cao năng lực cạnh tranh cấp tỉnh. Tốc độ tăng trưởng kinh tế bình quân của tỉnh đạt khoảng 6,0%/năm, trong đó ngành nông nghiệp chiếm 34%, công nghiệp - xây dựng 17%, dịch vụ 48%. Tuy nhiên, chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI) của Bắc Kạn trong giai đoạn 2013-2019 liên tục ở nhóm thấp, dao động từ vị trí 57 đến 60 trên tổng số 63 tỉnh, thành phố.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích thực trạng năng lực cạnh tranh cấp tỉnh của Bắc Kạn trong giai đoạn 2013-2019, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các chỉ số thành phần cấu thành PCI, bao gồm chi phí gia nhập thị trường, tiếp cận đất đai, tính minh bạch, chi phí không chính thức, tính năng động của lãnh đạo, dịch vụ hỗ trợ doanh nghiệp, đào tạo lao động và thiết chế pháp lý. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để tỉnh Bắc Kạn cải thiện môi trường kinh doanh, thu hút đầu tư và nâng cao vị thế cạnh tranh trong khu vực miền núi phía Bắc.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết về năng lực cạnh tranh cấp tỉnh và mô hình đánh giá chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI) do Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) phát triển. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết năng lực cạnh tranh cấp tỉnh: Định nghĩa năng lực cạnh tranh cấp tỉnh là khả năng sử dụng hiệu quả các nguồn lực và lợi thế địa phương để thu hút đầu tư, phát triển kinh tế - xã hội trong mối quan hệ liên kết với các địa phương khác. Lý thuyết này nhấn mạnh vai trò của chính quyền địa phương trong việc cải thiện môi trường kinh doanh và nâng cao chất lượng điều hành kinh tế.

  2. Mô hình chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI): PCI bao gồm 10 chỉ số thành phần đo lường chất lượng điều hành kinh tế của chính quyền tỉnh, gồm: chi phí gia nhập thị trường, tiếp cận đất đai, tính minh bạch, chi phí thời gian, chi phí không chính thức, tính năng động của lãnh đạo, dịch vụ hỗ trợ doanh nghiệp, đào tạo lao động, cạnh tranh bình đẳng và thiết chế pháp lý. Mô hình này cung cấp công cụ đánh giá khách quan dựa trên khảo sát doanh nghiệp, giúp xác định điểm mạnh, điểm yếu và các rào cản trong môi trường kinh doanh.

Các khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu gồm: năng lực cạnh tranh, năng lực cạnh tranh cấp tỉnh, chỉ số PCI, môi trường kinh doanh, cải cách hành chính, và các yếu tố cấu thành năng lực cạnh tranh như thể chế, hạ tầng, nguồn nhân lực, và chính sách hỗ trợ doanh nghiệp.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tổng hợp, thống kê, phân tích và so sánh dựa trên số liệu thu thập từ các cơ quan quản lý nhà nước của tỉnh Bắc Kạn như Văn phòng Đoàn Đại biểu Quốc hội, Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân tỉnh, Sở Kế hoạch và Đầu tư, Sở Nội vụ, Sở Tư pháp, Sở Tài nguyên và Môi trường. Cỡ mẫu khảo sát bao gồm khoảng 10.000 doanh nghiệp dân doanh và gần 2.000 doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài trên toàn quốc, trong đó có các doanh nghiệp tại Bắc Kạn, nhằm thu thập dữ liệu về đánh giá môi trường kinh doanh và năng lực cạnh tranh.

Phương pháp chọn mẫu là phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các nhóm doanh nghiệp hoạt động trên địa bàn tỉnh. Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng các công cụ thống kê mô tả, phân tích so sánh các chỉ số PCI qua các năm từ 2013 đến 2019, đồng thời đối chiếu với các tỉnh có điều kiện tương đồng như Thái Nguyên, Vĩnh Long, Bắc Ninh và Bắc Giang để rút ra bài học kinh nghiệm.

Timeline nghiên cứu kéo dài trong khoảng 2 năm, từ năm 2017 đến 2019, bao gồm các giai đoạn thu thập số liệu, phân tích, đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh cấp tỉnh.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Chỉ số PCI của tỉnh Bắc Kạn duy trì ở mức thấp: Trong giai đoạn 2013-2019, Bắc Kạn liên tục xếp hạng từ 57 đến 60 trên 63 tỉnh, thành phố. Cụ thể, năm 2013 xếp thứ 57, năm 2014, 2017, 2019 xếp thứ 59, các năm còn lại xếp thứ 60. So với các tỉnh miền núi phía Bắc, Bắc Kạn có chỉ số PCI thấp hơn trung bình khu vực khoảng 15-20%.

  2. Chi phí gia nhập thị trường và tiếp cận đất đai là rào cản lớn: Doanh nghiệp tại Bắc Kạn phản ánh thời gian đăng ký doanh nghiệp và thủ tục tiếp cận đất đai kéo dài, phức tạp, gây khó khăn cho việc mở rộng sản xuất kinh doanh. Tỷ lệ doanh nghiệp có giấy chứng nhận quyền sử dụng đất thấp, nguy cơ bị thu hồi đất cao, làm giảm tính ổn định trong sử dụng đất.

  3. Chi phí không chính thức và thủ tục hành chính còn cao: Doanh nghiệp phải chịu các khoản chi phí không chính thức trong quá trình thực hiện thủ tục hành chính, thanh tra, kiểm tra, làm tăng chi phí sản xuất kinh doanh và giảm sức cạnh tranh. Tỷ lệ doanh nghiệp phản ánh phải trả chi phí không chính thức chiếm khoảng 30-40%.

  4. Tính năng động của lãnh đạo và dịch vụ hỗ trợ doanh nghiệp còn hạn chế: Mức độ sáng tạo, tiên phong trong quản lý của lãnh đạo tỉnh chưa cao, dịch vụ hỗ trợ doanh nghiệp như tư vấn pháp luật, xúc tiến thương mại chưa phát triển đồng bộ, ảnh hưởng đến khả năng thu hút đầu tư và phát triển doanh nghiệp.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính dẫn đến năng lực cạnh tranh cấp tỉnh của Bắc Kạn thấp là do các yếu tố thể chế, chính sách chưa thực sự linh hoạt và hiệu quả, thủ tục hành chính còn rườm rà, chi phí không chính thức cao, cùng với hạn chế về hạ tầng và nguồn nhân lực chất lượng cao. So sánh với các tỉnh như Thái Nguyên và Vĩnh Long, nơi có chỉ số PCI thuộc nhóm “Tốt” và “Khá”, Bắc Kạn còn thiếu sự năng động trong lãnh đạo và chưa phát huy hiệu quả các dịch vụ hỗ trợ doanh nghiệp.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh chỉ số PCI các năm của Bắc Kạn với các tỉnh lân cận, bảng tổng hợp điểm trung bình các chỉ số thành phần PCI, và biểu đồ thể hiện tỷ lệ doanh nghiệp phản ánh chi phí không chính thức và thời gian thủ tục hành chính. Những kết quả này cho thấy rõ các điểm nghẽn cần được tập trung cải thiện để nâng cao năng lực cạnh tranh.

Ý nghĩa của kết quả nghiên cứu là giúp tỉnh Bắc Kạn nhận diện rõ các hạn chế trong quản lý và điều hành kinh tế, từ đó xây dựng các giải pháp phù hợp nhằm cải thiện môi trường kinh doanh, thu hút đầu tư và phát triển kinh tế bền vững.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường chỉ đạo và nâng cao trách nhiệm của người đứng đầu các cơ quan, đơn vị: Xây dựng cơ chế đánh giá và khen thưởng gắn với kết quả cải thiện chỉ số PCI, yêu cầu lãnh đạo các sở, ngành và địa phương phải chịu trách nhiệm trực tiếp về chất lượng điều hành kinh tế. Thời gian thực hiện: trong vòng 1 năm, chủ thể thực hiện: UBND tỉnh và Ban Thường vụ Tỉnh ủy.

  2. Phát huy tính năng động và tiên phong của chính quyền tỉnh trong cải cách hành chính: Triển khai các sáng kiến cải cách thủ tục hành chính, ứng dụng công nghệ thông tin trong giải quyết thủ tục, giảm thiểu chi phí không chính thức và thời gian xử lý hồ sơ. Thời gian thực hiện: 1-2 năm, chủ thể thực hiện: Sở Nội vụ, Sở Thông tin và Truyền thông.

  3. Nâng cao chất lượng các dịch vụ hỗ trợ doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh: Xây dựng trung tâm hỗ trợ doanh nghiệp chuyên nghiệp, cung cấp dịch vụ tư vấn pháp luật, xúc tiến thương mại, đào tạo kỹ năng quản lý và sản xuất kinh doanh. Thời gian thực hiện: 2 năm, chủ thể thực hiện: Sở Kế hoạch và Đầu tư phối hợp với các sở ngành liên quan.

  4. Giảm chi phí không chính thức và nâng cao tính minh bạch trong quản lý: Tăng cường kiểm tra, giám sát hoạt động của cán bộ công chức, xử lý nghiêm các hành vi nhũng nhiễu, đồng thời công khai minh bạch các quy trình, thủ tục và chính sách liên quan đến doanh nghiệp. Thời gian thực hiện: liên tục, chủ thể thực hiện: Thanh tra tỉnh, Sở Tư pháp.

  5. Bố trí nguồn kinh phí cần thiết hỗ trợ các hoạt động nâng cao năng lực cạnh tranh: Đầu tư cho phát triển hạ tầng, đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, hỗ trợ khởi nghiệp và đổi mới sáng tạo. Thời gian thực hiện: dài hạn, chủ thể thực hiện: UBND tỉnh, Sở Tài chính.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo và cán bộ quản lý các cấp tỉnh Bắc Kạn: Giúp nhận diện các điểm nghẽn trong quản lý kinh tế, từ đó xây dựng chính sách và kế hoạch cải thiện năng lực cạnh tranh phù hợp với điều kiện thực tế.

  2. Doanh nghiệp và nhà đầu tư trong và ngoài tỉnh: Cung cấp thông tin về môi trường kinh doanh, các rào cản và cơ hội đầu tư tại Bắc Kạn, giúp doanh nghiệp có quyết định đầu tư chính xác và hiệu quả.

  3. Các nhà nghiên cứu và học giả trong lĩnh vực quản lý công và phát triển kinh tế địa phương: Là tài liệu tham khảo về phương pháp đánh giá năng lực cạnh tranh cấp tỉnh, cũng như các giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh trong điều kiện địa phương miền núi.

  4. Cơ quan hoạch định chính sách và tổ chức hỗ trợ phát triển kinh tế: Hỗ trợ xây dựng các chương trình, dự án phát triển kinh tế - xã hội, cải cách hành chính và nâng cao năng lực cạnh tranh cấp tỉnh.

Câu hỏi thường gặp

  1. Năng lực cạnh tranh cấp tỉnh là gì?
    Năng lực cạnh tranh cấp tỉnh là khả năng của một tỉnh sử dụng hiệu quả các nguồn lực và lợi thế địa phương để thu hút đầu tư, phát triển kinh tế - xã hội bền vững trong mối quan hệ liên kết với các địa phương khác.

  2. Chỉ số PCI đo lường những yếu tố nào?
    PCI bao gồm 10 chỉ số thành phần như chi phí gia nhập thị trường, tiếp cận đất đai, tính minh bạch, chi phí không chính thức, tính năng động của lãnh đạo, dịch vụ hỗ trợ doanh nghiệp, đào tạo lao động, cạnh tranh bình đẳng và thiết chế pháp lý.

  3. Tại sao chỉ số PCI của Bắc Kạn thấp?
    Nguyên nhân chính là do thủ tục hành chính phức tạp, chi phí không chính thức cao, hạn chế về hạ tầng và nguồn nhân lực, cùng với sự năng động của lãnh đạo và dịch vụ hỗ trợ doanh nghiệp chưa phát triển đồng bộ.

  4. Các giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh cấp tỉnh gồm những gì?
    Bao gồm tăng cường trách nhiệm lãnh đạo, cải cách hành chính, nâng cao chất lượng dịch vụ hỗ trợ doanh nghiệp, giảm chi phí không chính thức, minh bạch hóa quản lý và đầu tư phát triển hạ tầng, đào tạo nguồn nhân lực.

  5. Ai nên sử dụng kết quả nghiên cứu này?
    Lãnh đạo tỉnh, doanh nghiệp, nhà đầu tư, các nhà nghiên cứu và cơ quan hoạch định chính sách đều có thể sử dụng kết quả để cải thiện môi trường kinh doanh và phát triển kinh tế địa phương.

Kết luận

  • Năng lực cạnh tranh cấp tỉnh của Bắc Kạn trong giai đoạn 2013-2019 duy trì ở mức thấp, ảnh hưởng đến khả năng thu hút đầu tư và phát triển kinh tế - xã hội.
  • Các yếu tố chính ảnh hưởng gồm thủ tục hành chính phức tạp, chi phí không chính thức cao, hạn chế về hạ tầng và nguồn nhân lực, cùng với sự năng động của lãnh đạo và dịch vụ hỗ trợ doanh nghiệp chưa hiệu quả.
  • So sánh với các tỉnh có chỉ số PCI cao như Thái Nguyên, Vĩnh Long, Bắc Ninh và Bắc Giang cho thấy Bắc Kạn cần học hỏi kinh nghiệm trong cải cách hành chính và phát triển dịch vụ hỗ trợ doanh nghiệp.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao trách nhiệm lãnh đạo, cải cách thủ tục hành chính, nâng cao chất lượng dịch vụ hỗ trợ doanh nghiệp, giảm chi phí không chính thức và đầu tư phát triển hạ tầng, đào tạo nguồn nhân lực.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 1-2 năm, đồng thời theo dõi, đánh giá định kỳ chỉ số PCI để điều chỉnh chính sách phù hợp.

Kêu gọi hành động: Các cấp chính quyền và doanh nghiệp tỉnh Bắc Kạn cần phối hợp chặt chẽ, quyết liệt thực hiện các giải pháp cải thiện môi trường kinh doanh, nâng cao năng lực cạnh tranh để thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững trong thời gian tới.