Nâng cao hiệu quả phòng, chống gian lận thương mại tại Cục Hải quan tỉnh Điện Biên

Theo nghĩa chung nhất, gian lận thương mại là sự không trung thực trong hành vi mua bán, trao đổi hàng hóa nhằm đạt được lợi ích không chính đáng. Từ điển tiếng Việt định nghĩa đây là sự "dối trá, lừa lọc" trong hoạt động thương mại. Hội đồng Hợp tác Hải quan (WCO) định nghĩa gian lận thương mại trong lĩnh vực Hải quan là hành vi phạm pháp luật Hải quan, trong đó chủ thể lừa dối cơ quan Hải quan để trốn thuế hoặc trốn tránh các biện pháp cấm, hạn chế xuất nhập khẩu. Hành vi này gây tổn hại đến lợi ích của các chủ thể khác và toàn bộ nền kinh tế.

Các hình thức gian lận thương mại rất đa dạng, bao gồm: khai sai mã hàng, khai sai số lượng, khai sai giá trị, gian lận xuất xứ, buôn lậu, trốn thuế, vận chuyển hàng cấm, hàng giả, hàng nhái, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ. Các hành vi này không chỉ gây thất thu cho NSNN mà còn ảnh hưởng đến uy tín của doanh nghiệp và môi trường kinh doanh. Việc nhận diện và đấu tranh với các hình thức gian lận này đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng.

Đối với Cục Hải quan Điện Biên, công tác phòng chống gian lận có ý nghĩa đặc biệt quan trọng do địa bàn có đường biên giới dài, hoạt động xuất nhập khẩu diễn ra sôi động. Việc phòng chống gian lận hiệu quả giúp bảo đảm nguồn thu cho NSNN, tạo môi trường kinh doanh lành mạnh, bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng và doanh nghiệp làm ăn chân chính. Đồng thời, góp phần đảm bảo an ninh kinh tế, trật tự an toàn xã hội trên địa bàn tỉnh.

Hoạt động xuất nhập khẩu tại Điện Biên có nhiều tiềm năng phát triển nhờ vị trí địa lý thuận lợi, giáp với các nước láng giềng. Tuy nhiên, điều này cũng tạo ra những rủi ro về gian lận thương mại, đặc biệt là buôn lậu, trốn thuế, vận chuyển hàng cấm. Việc kiểm soát chặt chẽ hoạt động xuất nhập khẩu là vô cùng quan trọng để đảm bảo an ninh kinh tế và trật tự xã hội.

Phân tích các vụ gian lận thương mại đã được phát hiện và xử lý tại Cục Hải quan Điện Biên trong giai đoạn 2011-2013 cho thấy các đối tượng thường sử dụng các thủ đoạn như khai sai mã hàng, khai sai giá trị, gian lận xuất xứ. Các mặt hàng thường bị gian lận là hàng tiêu dùng, hàng điện tử, hàng may mặc. Việc nắm bắt các thủ đoạn gian lận giúp cơ quan Hải quan chủ động hơn trong công tác phòng ngừa và phát hiện.

Đánh giá năng lực phòng chống gian lận của Hải quan Điện Biên cần xem xét các yếu tố như: nguồn nhân lực, trang thiết bị, cơ sở vật chất, quy trình nghiệp vụ, sự phối hợp với các cơ quan chức năng. Bên cạnh những kết quả đạt được, vẫn còn những hạn chế cần khắc phục như: thiếu nhân lực có trình độ chuyên môn cao, trang thiết bị còn lạc hậu, quy trình nghiệp vụ chưa thực sự hiệu quả.

Việc xây dựng hồ sơ rủi ro là bước quan trọng trong quản lý rủi ro. Hồ sơ rủi ro cần xác định rõ các đối tượng có nguy cơ cao gian lận thương mại, các mặt hàng thường bị gian lận, các tuyến đường vận chuyển có nguy cơ cao. Thông tin trong hồ sơ rủi ro cần được cập nhật thường xuyên để đảm bảo tính chính xác.

Cần xây dựng các tiêu chí đánh giá rủi ro rõ ràng, khách quan, dựa trên các yếu tố như: lịch sử vi phạm của doanh nghiệp, thông tin về hàng hóa, thông tin về xuất xứ, thông tin về giá cả. Các tiêu chí này giúp phân loại mức độ rủi ro của từng lô hàng, từ đó có biện pháp kiểm tra phù hợp.

Dựa trên kết quả đánh giá rủi ro, cơ quan Hải quan triển khai các biện pháp kiểm soát rủi ro phù hợp, như: kiểm tra thực tế hàng hóa, kiểm tra chứng từ, giám sát quá trình vận chuyển. Việc kiểm tra cần được thực hiện một cách có chọn lọc, tập trung vào các lô hàng có nguy cơ cao.

Cần tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về nghiệp vụ Hải quan, tập trung vào các lĩnh vực như: phân loại hàng hóa, xác định giá trị hải quan, kiểm tra xuất xứ, phòng chống buôn lậu. Các khóa đào tạo cần được thiết kế phù hợp với từng đối tượng cán bộ, đảm bảo tính thực tiễn và hiệu quả.

Bên cạnh kiến thức chuyên môn, cán bộ Hải quan cần được trang bị các kỹ năng mềm như: giao tiếp, đàm phán, xử lý tình huống, làm việc nhóm. Các kỹ năng này giúp cán bộ giải quyết công việc một cách hiệu quả, xây dựng mối quan hệ tốt với doanh nghiệp.

Cần tăng cường công tác kiểm tra nội bộ, giám sát hoạt động của cán bộ Hải quan, ngăn ngừa các hành vi tiêu cực, tham nhũng. Việc xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm giúp củng cố kỷ luật, kỷ cương, tạo niềm tin trong cán bộ và nhân dân.

Cần xây dựng cơ chế phối hợp hiệu quả với các cơ quan chức năng như: Công an, Quản lý thị trường, Thuế, Biên phòng. Việc phối hợp cần được thực hiện thường xuyên, liên tục, đảm bảo thông tin được chia sẻ kịp thời, chính xác.

Cần tăng cường hợp tác với Hải quan các nước, đặc biệt là các nước có chung đường biên giới, trong việc chia sẻ thông tin, kinh nghiệm, phối hợp điều tra, xử lý các vụ việc gian lận thương mại. Việc tham gia các tổ chức quốc tế như WCO giúp tiếp cận các thông tin, kinh nghiệm tiên tiến.

Việc tham gia các Hiệp định thương mại tự do như ATIGA, EVFTA, CPTPP mang lại nhiều cơ hội cho hoạt động xuất nhập khẩu, nhưng cũng tiềm ẩn những rủi ro về gian lận thương mại. Cần chủ động nghiên cứu, nắm bắt các quy định của các Hiệp định để tận dụng cơ hội, giảm thiểu rủi ro.

Hệ thống VNACCS/VCIS giúp tự động hóa các quy trình nghiệp vụ Hải quan, giảm thiểu sự can thiệp của con người, tăng tính minh bạch, phòng chống gian lận. Cần đảm bảo hệ thống hoạt động ổn định, hiệu quả, đáp ứng yêu cầu của công tác.

Cần xây dựng cơ sở dữ liệu đầy đủ, chính xác, cập nhật về doanh nghiệp, hàng hóa, xuất xứ, giá cả. Cơ sở dữ liệu này giúp cơ quan Hải quan nắm bắt thông tin, phân tích rủi ro, phòng chống gian lận.

Ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) giúp phân tích dữ liệu lớn, phát hiện các hành vi bất thường, có dấu hiệu gian lận thương mại. AI có thể giúp cơ quan Hải quan chủ động hơn trong công tác phòng ngừa và phát hiện.