Tổng quan nghiên cứu
Theo thống kê năm 2022, toàn quốc xảy ra 1.745 vụ cháy, làm chết 109 người, bị thương 82 người, gây thiệt hại tài sản ước tính 592,72 tỷ đồng; đồng thời xảy ra 16 vụ nổ, làm 10 người chết và 26 người bị thương. Những thiệt hại này không chỉ về người và tài sản mà còn ảnh hưởng đến việc làm, ổn định gia đình và xã hội. Làng nghề dệt lụa Vạn Phúc, Hà Đông, Hà Nội, là một trong những làng nghề truyền thống nổi tiếng với sản phẩm lụa tơ tằm dễ cháy, có nhiều khu kho, nhà xưởng sản xuất và hộ kinh doanh. Tuy nhiên, các công trình xây dựng không đồng bộ, thiếu quy hoạch tổng thể, cùng với việc trang bị thiết bị phòng cháy chữa cháy (PCCC) chưa đầy đủ, tiềm ẩn nguy cơ cháy nổ lớn.
Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng công tác PCCC tại làng lụa Vạn Phúc và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả công tác này theo quy định pháp luật. Phạm vi nghiên cứu tập trung tại làng nghề Vạn Phúc, với khảo sát 100% công trình và người lao động liên quan. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo vệ tài sản, tính mạng người dân, đồng thời góp phần giữ gìn di sản văn hóa truyền thống và phát triển bền vững làng nghề.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về an toàn phòng cháy chữa cháy, bao gồm:
Khái niệm PCCC: Là tổng hợp các biện pháp kỹ thuật và tổ chức nhằm phòng ngừa, hạn chế nguy cơ cháy nổ, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho công tác chữa cháy, cứu người và tài sản.
Tam giác cháy: Bao gồm ba yếu tố cần thiết để xảy ra cháy là chất cháy, chất ôxy hóa và nguồn nhiệt. Việc kiểm soát hoặc loại bỏ một trong ba yếu tố này là cơ sở để phòng cháy.
Quá trình cháy: Là chuỗi các phản ứng lý - hóa học phức tạp giữa chất cháy và chất ôxy hóa, tạo thành sản phẩm cháy. Quá trình này giúp xác định "thời gian vàng" để chữa cháy hiệu quả.
Phân loại công trình theo QCVN 06:2022/BXD: Các nhóm công trình được phân loại theo công năng và mức độ nguy hiểm cháy, như nhà xưởng sản xuất (F5.1), hộ dân kinh doanh (F3.1), hộ sản xuất và kinh doanh (F5.1 và F3.1), công ty kinh doanh (F3.1).
Các yêu cầu về an toàn cháy: Bao gồm đảm bảo an toàn cho người, ngăn chặn cháy lan, trang bị thiết bị phát hiện và chữa cháy, tổ chức cứu nạn và cứu hộ.
Phương pháp nghiên cứu
Nguồn dữ liệu: Thu thập dữ liệu thứ cấp từ các văn bản pháp luật, tiêu chuẩn kỹ thuật, báo cáo ngành và tài liệu khoa học liên quan. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát thực tế tại làng nghề Vạn Phúc.
Phương pháp khảo sát: Lập hai bảng khảo sát gồm: (1) kiến thức PCCC của người dân và người lao động tại làng nghề; (2) thực trạng tuân thủ an toàn cháy của các nhà xưởng, hộ kinh doanh và công ty. Tổng số phiếu khảo sát đạt 100% các công trình và người lao động liên quan.
Phân tích dữ liệu: Sử dụng phương pháp phân tích định lượng, so sánh với quy chuẩn kỹ thuật QCVN 06:2022/BXD để đánh giá mức độ tuân thủ và hiệu quả công tác PCCC.
Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong năm 2022-2023, bao gồm giai đoạn thu thập dữ liệu, phân tích và đề xuất giải pháp.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Thực trạng trang bị thiết bị PCCC: Trong 271 nhà xưởng sản xuất (chiếm 48% tổng số công trình), 80% có kết cấu xây dựng lâu năm, nhiều công trình xuống cấp. 100% nhà xưởng được trang bị bình chữa cháy bột, CO2 nhưng chỉ có một số ít có hệ thống báo cháy tự động. Đối với 156 hộ dân kinh doanh (28%), 82% đã trang bị chuông báo cháy tự động, 100% có bình chữa cháy. Tuy nhiên, 18% hộ dân kinh doanh chưa có hệ thống báo cháy tự động.
Lối ra thoát nạn và đường thoát hiểm: Nhiều công trình tại làng nghề chưa đảm bảo các yêu cầu về lối ra thoát nạn, lối ra khẩn cấp theo QCVN 06:2022/BXD. Đường thoát nạn bị cản trở do bố trí không hợp lý, cầu thang bộ và buồng thang bộ chưa được bảo vệ chống khói hiệu quả.
Nhận thức và công tác tuyên truyền PCCC: Mô hình “Tổ Liên gia an toàn PCCC” được thành lập với 12 tổ liên gia tương ứng 12 tổ dân phố, tuy nhiên nhận thức của một bộ phận người dân và chủ cơ sở còn hạn chế, chưa thực hiện đầy đủ trách nhiệm quản lý nhà nước về PCCC.
Nguy cơ cháy lan và đặc điểm chất cháy: Lụa, nilong, giấy tờ và các vật liệu dễ cháy khác tồn tại nhiều trong các nhà xưởng và hộ kinh doanh, làm tăng nguy cơ cháy lan nhanh. Giao thông quanh làng nghề thường xuyên bị tắc nghẽn, gây khó khăn cho lực lượng chữa cháy tiếp cận hiện trường.
Thảo luận kết quả
Kết quả khảo sát cho thấy mặc dù các nhóm công trình đã trang bị các phương tiện chữa cháy cơ bản, nhưng việc thiếu hệ thống báo cháy tự động và các biện pháp bảo vệ đường thoát nạn làm giảm hiệu quả phòng cháy chữa cháy. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, việc đầu tư trang thiết bị hiện đại và tổ chức huấn luyện nâng cao nhận thức là yếu tố then chốt để giảm thiểu thiệt hại do cháy nổ.
Biểu đồ tỷ lệ trang bị thiết bị PCCC theo nhóm công trình có thể minh họa rõ sự chênh lệch giữa các nhóm, từ đó làm cơ sở cho việc ưu tiên đầu tư. Bảng đánh giá thực trạng lối thoát nạn và các điểm yếu kiến trúc cũng giúp xác định các điểm cần cải thiện.
Việc tổ chức mô hình “Tổ Liên gia an toàn PCCC” là bước tiến tích cực, tuy nhiên cần tăng cường tuyên truyền, đào tạo kỹ năng xử lý tình huống cháy nổ cho người dân và chủ cơ sở. Ngoài ra, việc quy hoạch lại giao thông và đảm bảo lối đi cho xe chữa cháy là cần thiết để nâng cao khả năng ứng phó khi xảy ra sự cố.
Đề xuất và khuyến nghị
Trang bị hệ thống báo cháy tự động cho các công trình chưa có: Ưu tiên nhà xưởng sản xuất và hộ dân kinh doanh chưa có hệ thống báo cháy tự động, nhằm phát hiện sớm và cảnh báo kịp thời. Thời gian thực hiện trong 12 tháng, chủ thể thực hiện là UBND phường phối hợp với các đơn vị chuyên môn.
Cải tạo, nâng cấp lối ra thoát nạn và đường thoát hiểm: Kiện toàn cầu thang bộ, buồng thang bộ, đảm bảo chống khói và không bị cản trở. Thực hiện trong 18 tháng, chủ thể là các chủ công trình và cơ quan quản lý xây dựng.
Tăng cường công tác tuyên truyền, huấn luyện PCCC: Mở rộng mô hình “Tổ Liên gia an toàn PCCC”, tổ chức các lớp huấn luyện kỹ năng phòng cháy chữa cháy, thoát nạn cho người dân và người lao động. Thời gian liên tục, chủ thể là Công an phường và UBND phường.
Quy hoạch lại giao thông và đảm bảo lối đi cho xe chữa cháy: Phối hợp với các đơn vị quản lý giao thông để giảm ùn tắc, đảm bảo xe chữa cháy tiếp cận nhanh chóng. Thời gian thực hiện 24 tháng, chủ thể là UBND quận Hà Đông và các cơ quan liên quan.
Đầu tư bổ sung thiết bị chữa cháy tự động và nâng cao năng lực lực lượng chữa cháy cơ sở: Trang bị thêm bình chữa cháy tự động, hệ thống chữa cháy vách tường, đồng thời đào tạo nâng cao kỹ năng cho lực lượng dân phòng. Thời gian 12-24 tháng, chủ thể là UBND phường và các đơn vị PCCC.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Cơ quan quản lý nhà nước về PCCC và an toàn lao động: Sử dụng luận văn để xây dựng chính sách, quy định phù hợp với đặc thù làng nghề truyền thống, nâng cao hiệu quả quản lý và giám sát.
Chủ các cơ sở sản xuất, kinh doanh tại làng nghề Vạn Phúc: Áp dụng các giải pháp kỹ thuật và tổ chức quản lý nhằm đảm bảo an toàn cháy, giảm thiểu rủi ro và thiệt hại.
Lực lượng phòng cháy chữa cháy cơ sở và dân phòng: Nâng cao nhận thức, kỹ năng và phương pháp tổ chức chữa cháy, cứu nạn cứu hộ tại các công trình truyền thống có nguy cơ cháy cao.
Các nhà nghiên cứu, sinh viên chuyên ngành quản lý an toàn, kỹ thuật PCCC: Tham khảo cơ sở lý thuyết, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về an toàn cháy cho làng nghề truyền thống.
Câu hỏi thường gặp
Tại sao làng nghề Vạn Phúc có nguy cơ cháy cao?
Làng nghề có nhiều nhà xưởng chứa vật liệu dễ cháy như lụa, nilong, giấy tờ; công trình xây dựng không đồng bộ, nhiều nơi xuống cấp; giao thông quanh làng thường bị tắc nghẽn, gây khó khăn cho chữa cháy.Các nhóm công trình tại làng nghề được phân loại như thế nào theo quy chuẩn?
Nhà xưởng sản xuất thuộc nhóm F5.1, hộ dân kinh doanh và công ty kinh doanh thuộc nhóm F3.1, hộ sản xuất và kinh doanh kết hợp cả F5.1 và F3.1, phân loại dựa trên công năng và số lượng người làm việc.Hiện trạng trang bị thiết bị PCCC tại làng nghề ra sao?
Hầu hết các công trình đã trang bị bình chữa cháy bột và CO2, nhưng chỉ khoảng 82% hộ dân kinh doanh có hệ thống báo cháy tự động, nhà xưởng sản xuất còn thiếu hệ thống báo cháy tự động.Làm thế nào để nâng cao nhận thức PCCC cho người dân?
Thông qua mô hình “Tổ Liên gia an toàn PCCC”, tổ chức tuyên truyền, huấn luyện kỹ năng phòng cháy chữa cháy, phổ biến pháp luật và kiến thức PCCC phù hợp với từng đối tượng.Giải pháp kỹ thuật nào được đề xuất để ngăn chặn cháy lan?
Sử dụng kết cấu và bố trí mặt bằng hợp lý, ngăn cách các khoang cháy bằng tường ngăn cháy, trang bị thiết bị chữa cháy tự động và cầm tay, đảm bảo các cửa ngăn cháy có cơ cấu tự đóng khi có cháy.
Kết luận
- Luận văn đã đánh giá toàn diện thực trạng công tác phòng cháy chữa cháy tại làng lụa Vạn Phúc, phát hiện nhiều điểm mạnh và hạn chế trong trang bị thiết bị, kiến trúc và nhận thức người dân.
- Đề xuất các giải pháp kỹ thuật, tổ chức và tuyên truyền nhằm nâng cao hiệu quả công tác PCCC, phù hợp với đặc thù làng nghề truyền thống.
- Nghiên cứu góp phần xây dựng cơ sở dữ liệu và tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu tiếp theo về an toàn cháy cho các cơ sở truyền thống có nguy cơ cao.
- Khuyến nghị các cơ quan quản lý, chủ cơ sở và lực lượng PCCC phối hợp thực hiện các giải pháp trong vòng 1-2 năm tới để giảm thiểu rủi ro cháy nổ.
- Kêu gọi các bên liên quan tăng cường đầu tư, nâng cao nhận thức và tổ chức huấn luyện thường xuyên nhằm bảo vệ an toàn tính mạng, tài sản và phát triển bền vững làng nghề.