Tổng quan nghiên cứu

Âm nhạc đóng vai trò thiết yếu trong giáo dục tiểu học, đặc biệt đối với học sinh lớp 1 và 2, góp phần phát triển toàn diện về trí tuệ, nhân cách và năng lực thẩm mỹ. Tại Trường Tiểu học Trần Danh Lâm, Quận 8, TP. Hồ Chí Minh, với tổng số 290 học sinh lớp 1 và 2, việc nâng cao chất lượng dạy học âm nhạc là một nhu cầu cấp thiết nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục theo Thông tư 32/2018/TT-BGDĐT. Mục tiêu nghiên cứu là khảo sát thực trạng, phân tích khả năng tiếp thu của học sinh và phương pháp giảng dạy của giáo viên, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng dạy học âm nhạc cho học sinh lớp 1, 2 trong năm học 2022-2023.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào chương trình âm nhạc mới được áp dụng tại trường, với thời gian thực nghiệm sư phạm kéo dài hai năm. Ý nghĩa nghiên cứu không chỉ giúp giáo viên nâng cao hiệu quả giảng dạy mà còn góp phần phát triển năng lực âm nhạc, sáng tạo và tình yêu âm nhạc cho học sinh, đồng thời cung cấp tài liệu tham khảo cho các trường tiểu học và sinh viên ngành sư phạm âm nhạc.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình giáo dục âm nhạc hiện đại, trong đó nổi bật là:

  • Lý thuyết phát triển năng lực âm nhạc: Nhấn mạnh việc phát triển năng lực cảm thụ, thể hiện và sáng tạo âm nhạc cho học sinh thông qua các hoạt động thực hành như hát, đọc nhạc, chơi nhạc cụ và vận động theo nhịp điệu.

  • Phương pháp Kodály: Sử dụng hệ thống ký hiệu tay (Hand sign) và chữ tiết tấu để giúp học sinh dễ dàng tiếp cận và đọc nhạc, tăng cường khả năng nhận biết cao độ và tiết tấu.

  • Phương pháp Body Percussion (Bộ gõ cơ thể): Ứng dụng các âm thanh tạo ra từ cơ thể như vỗ tay, dậm chân, vỗ ngực để phát triển khả năng cảm thụ nhịp điệu và vận động âm nhạc.

  • Lý thuyết tâm sinh lý học lứa tuổi: Nghiên cứu đặc điểm nhận thức, tình cảm và hành vi của học sinh lớp 1, 2 để xây dựng phương pháp dạy học phù hợp, kích thích sự hứng thú và phát triển toàn diện.

Các khái niệm chính bao gồm: năng lực âm nhạc, ký hiệu tay Kodály, bộ gõ cơ thể, phát triển trí tuệ cảm xúc, và phương pháp dạy học tích cực.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp sau:

  • Phương pháp khảo sát thực địa: Thu thập dữ liệu về thực trạng dạy học âm nhạc tại Trường Tiểu học Trần Danh Lâm thông qua quan sát, phỏng vấn giáo viên và khảo sát học sinh lớp 1, 2 với tổng số mẫu khoảng 290 học sinh và 2 giáo viên âm nhạc.

  • Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Thực hiện các tiết dạy thử nghiệm áp dụng các giải pháp nâng cao chất lượng dạy học âm nhạc trong năm học 2022-2023, theo dõi và đánh giá kết quả qua các bài kiểm tra, phiếu khảo sát mức độ yêu thích và năng lực âm nhạc của học sinh.

  • Phương pháp phân tích, tổng hợp: Xử lý số liệu thu thập được bằng phương pháp thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm về mức độ tiếp thu và hứng thú học tập âm nhạc trước và sau thực nghiệm.

  • Phương pháp vận dụng lý thuyết: So sánh, đối chiếu các lý thuyết giáo dục âm nhạc với thực tiễn giảng dạy để xây dựng các giải pháp phù hợp.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2021 đến 2023, bao gồm giai đoạn khảo sát thực trạng, xây dựng giải pháp, thực nghiệm sư phạm và tổng hợp kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng dạy học âm nhạc còn nhiều hạn chế: Qua khảo sát, 65% học sinh lớp 1, 2 tại trường chưa hoàn thành tốt các phân môn đọc nhạc và nhạc cụ, trong khi 85% học sinh thích hát và nghe nhạc. Giáo viên còn gặp khó khăn trong việc phân bổ thời gian hợp lý cho các phân môn, đặc biệt là nhạc cụ và bộ gõ cơ thể.

  2. Phương pháp giảng dạy chưa phát huy tối đa tính tích cực của học sinh: 70% tiết học tập trung vào truyền thụ kiến thức, ít sử dụng hoạt động nhóm hay trò chơi sáng tạo. Học sinh chủ yếu học theo mẫu, chưa có nhiều cơ hội vận dụng sáng tạo trong vận động và biểu diễn.

  3. Ứng dụng phương pháp Kodály và Body Percussion giúp nâng cao hiệu quả học tập: Sau thực nghiệm, tỷ lệ học sinh đạt yêu cầu về đọc nhạc tăng từ 35% lên 68%, khả năng sử dụng nhạc cụ gõ đúng tiết tấu tăng từ 40% lên 72%. Học sinh thể hiện sự hứng thú và tự tin hơn trong các tiết học âm nhạc.

  4. Điều kiện cơ sở vật chất và trang thiết bị còn hạn chế: Trường có đầy đủ nhạc cụ cơ bản như đàn organ, trống nhỏ, tambourine nhưng số lượng còn hạn chế, ảnh hưởng đến việc thực hành đồng đều cho học sinh. Phòng học âm nhạc chuyên biệt chưa được trang bị, giáo viên phải dạy trực tiếp tại lớp học.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy việc đổi mới phương pháp dạy học âm nhạc theo hướng phát triển năng lực và tích cực hóa hoạt động học tập của học sinh là cần thiết và hiệu quả. Việc áp dụng phương pháp Kodály giúp học sinh dễ dàng tiếp cận kiến thức đọc nhạc thông qua ký hiệu tay, giảm bớt sự khó khăn khi học nốt nhạc trên khuông nhạc truyền thống. Phương pháp Body Percussion phát huy khả năng vận động, giúp học sinh cảm thụ nhịp điệu một cách tự nhiên và sinh động.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành, kết quả tương đồng với báo cáo của ngành giáo dục âm nhạc tại một số địa phương, cho thấy phương pháp tích cực và thực hành là chìa khóa nâng cao chất lượng dạy học. Tuy nhiên, hạn chế về cơ sở vật chất và số lượng nhạc cụ vẫn là thách thức lớn cần được khắc phục.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ học sinh đạt yêu cầu trước và sau thực nghiệm ở các phân môn đọc nhạc và nhạc cụ, cũng như bảng tổng hợp mức độ hứng thú học tập âm nhạc của học sinh.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo và bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên âm nhạc: Tổ chức các khóa tập huấn về phương pháp Kodály, Body Percussion và các phương pháp dạy học tích cực nhằm nâng cao năng lực sư phạm, dự kiến thực hiện trong năm học 2023-2024, do Phòng Giáo dục Quận 8 phối hợp với Nhạc viện TP. Hồ Chí Minh chủ trì.

  2. Đầu tư bổ sung trang thiết bị và nhạc cụ cho trường học: Mua thêm các loại nhạc cụ gõ, đàn phím điện tử và trang bị phòng học âm nhạc chuyên biệt để tạo điều kiện thực hành tốt hơn cho học sinh, hoàn thành trong vòng 1 năm tới, do Ban Giám hiệu trường và UBND Quận 8 phối hợp thực hiện.

  3. Xây dựng kế hoạch giảng dạy linh hoạt, tăng cường hoạt động nhóm và trò chơi âm nhạc: Giáo viên cần thiết kế các tiết học đa dạng, khuyến khích học sinh sáng tạo và vận động tích cực, áp dụng ngay trong năm học 2023-2024.

  4. Tuyên truyền nâng cao nhận thức về vai trò của âm nhạc trong giáo dục toàn diện: Tổ chức các buổi họp phụ huynh, hội thảo nhằm thay đổi quan niệm về môn âm nhạc, giúp phụ huynh và học sinh nhận thấy tầm quan trọng của môn học, thực hiện liên tục trong các năm học.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên âm nhạc tiểu học: Nắm bắt các phương pháp dạy học mới, áp dụng hiệu quả trong giảng dạy, nâng cao chất lượng tiết học và phát triển năng lực học sinh.

  2. Ban Giám hiệu các trường tiểu học: Tham khảo để xây dựng kế hoạch đào tạo, đầu tư cơ sở vật chất và tổ chức hoạt động giáo dục âm nhạc phù hợp với đặc điểm học sinh.

  3. Sinh viên ngành Sư phạm Âm nhạc: Học tập lý thuyết và thực tiễn giảng dạy âm nhạc, chuẩn bị kỹ năng sư phạm và phương pháp dạy học tích cực.

  4. Phòng Giáo dục và Đào tạo Quận/Huyện: Làm cơ sở để xây dựng chính sách, chương trình bồi dưỡng giáo viên và đầu tư phát triển giáo dục âm nhạc tại địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần nâng cao chất lượng dạy học âm nhạc cho học sinh lớp 1, 2?
    Âm nhạc giúp phát triển trí tuệ, nhân cách và năng lực thẩm mỹ cho học sinh. Lớp 1, 2 là giai đoạn đầu hình thành năng lực âm nhạc, nếu dạy học hiệu quả sẽ tạo nền tảng vững chắc cho các lớp trên.

  2. Phương pháp Kodály có ưu điểm gì trong dạy học âm nhạc?
    Phương pháp Kodály sử dụng ký hiệu tay và chữ tiết tấu giúp học sinh dễ tiếp cận, nhớ nốt nhạc và tiết tấu nhanh hơn, giảm bớt khó khăn khi học đọc nhạc truyền thống.

  3. Body Percussion giúp học sinh phát triển kỹ năng gì?
    Phương pháp này phát triển khả năng cảm thụ nhịp điệu, vận động cơ thể linh hoạt và phối hợp âm thanh, giúp học sinh học âm nhạc một cách tự nhiên, sinh động.

  4. Làm thế nào để khắc phục hạn chế về cơ sở vật chất trong dạy học âm nhạc?
    Trường cần đề xuất với cấp quản lý đầu tư bổ sung nhạc cụ, trang bị phòng học chuyên biệt và tận dụng các thiết bị hiện có để tổ chức các hoạt động âm nhạc hiệu quả.

  5. Làm sao để tăng sự hứng thú của học sinh trong các tiết học âm nhạc?
    Giáo viên nên áp dụng phương pháp dạy học tích cực, kết hợp trò chơi, hoạt động nhóm, vận động cơ thể và sáng tạo trong biểu diễn để học sinh tham gia chủ động, vui vẻ.

Kết luận

  • Âm nhạc là môn học quan trọng góp phần phát triển toàn diện cho học sinh tiểu học, đặc biệt là lớp 1, 2.
  • Thực trạng dạy học âm nhạc tại Trường Tiểu học Trần Danh Lâm còn nhiều hạn chế về phương pháp và cơ sở vật chất.
  • Áp dụng phương pháp Kodály và Body Percussion đã nâng cao hiệu quả học tập, tăng tỷ lệ học sinh đạt yêu cầu trong đọc nhạc và sử dụng nhạc cụ.
  • Cần có các giải pháp đồng bộ về đào tạo giáo viên, đầu tư trang thiết bị, đổi mới phương pháp giảng dạy và nâng cao nhận thức xã hội về vai trò của âm nhạc.
  • Tiếp tục thực nghiệm và mở rộng nghiên cứu trong các năm học tiếp theo để hoàn thiện và nhân rộng mô hình dạy học âm nhạc hiệu quả.

Hành động tiếp theo: Các cơ sở giáo dục và quản lý giáo dục cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất nhằm nâng cao chất lượng dạy học âm nhạc, góp phần phát triển năng lực và nhân cách học sinh toàn diện.