Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển mạnh mẽ của công nghệ kỹ thuật số và sự biến đổi nhanh chóng của môi trường truyền thông, mô hình tòa soạn hội tụ (TSHT) và truyền thông đa phương tiện (TTĐPT) đã trở thành xu thế tất yếu trong lĩnh vực báo chí hiện đại. Tại Việt Nam, nhiều cơ quan báo chí trung ương và địa phương đã bắt đầu chuyển đổi theo mô hình này nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động và đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của công chúng. Tỉnh Bình Phước, với đặc thù là tỉnh biên giới, có dân số trên 1 triệu người và tỷ lệ đồng bào dân tộc thiểu số chiếm gần 22%, đã tiến hành hợp nhất các cơ quan báo chí gồm Báo Bình Phước, Đài Phát thanh - Truyền hình (PT-TH) Bình Phước và Tạp chí Khoa học Thời đại thành Đài PT-TH và Báo Bình Phước từ tháng 10/2019 theo Quyết định số 1167/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ. Mục tiêu của nghiên cứu là đánh giá mô hình Đài PT-TH và Báo Bình Phước sau hợp nhất trong giai đoạn 2020-2021, tập trung vào tổ chức bộ máy, cơ chế tài chính và hoạt động truyền thông, từ đó đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động. Nghiên cứu có phạm vi khảo sát tại thành phố Đồng Xoài, tỉnh Bình Phước, với dữ liệu thu thập từ các cán bộ, viên chức, nhà báo và các cơ quan quản lý liên quan. Ý nghĩa của nghiên cứu không chỉ giúp cơ quan chủ quản điều chỉnh phù hợp với quy hoạch báo chí đến năm 2025 mà còn cung cấp tài liệu tham khảo cho các cơ quan báo chí địa phương khác trong xu thế phát triển báo chí đa phương tiện.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về truyền thông hội tụ (TTHT) và tòa soạn hội tụ (TSHT). TTHT được hiểu là sự kết hợp, tích hợp các loại hình báo chí truyền thống như báo in, phát thanh, truyền hình với các phương tiện truyền thông mới dựa trên nền tảng công nghệ số, nhằm tạo ra sản phẩm truyền thông đa dạng và tương tác cao. TSHT là mô hình tổ chức tòa soạn báo chí trong đó các bộ phận, phóng viên, biên tập viên làm việc chung trong một không gian mở, phối hợp sản xuất đa loại hình báo chí, tận dụng tối đa nguồn lực và công nghệ hiện đại. Các khái niệm chính bao gồm: (1) Hội tụ về không gian làm việc, (2) Hội tụ về phương thức tác nghiệp đa kỹ năng của nhà báo, (3) Hội tụ về nội dung và phương thức truyền tin, (4) Tương tác công chúng trong môi trường truyền thông số. Ngoài ra, nghiên cứu cũng tham khảo các quan điểm, chủ trương của Đảng và Nhà nước về quy hoạch phát triển báo chí, đặc biệt là Quyết định số 362/QĐ-TTg năm 2019 về phát triển và quản lý báo chí toàn quốc đến năm 2025.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa phân tích tài liệu thứ cấp, khảo sát thực địa, phỏng vấn sâu và nghiên cứu trường hợp. Nguồn dữ liệu thứ cấp gồm các văn bản pháp luật, báo cáo ngành, các công trình nghiên cứu liên quan đến TTHT và TSHT. Khảo sát được thực hiện với bốn nhóm đối tượng gồm cán bộ, viên chức và nhà báo tại Đài PT-TH và Báo Bình Phước; cán bộ Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy và Sở Thông tin Truyền thông; cán bộ Ban Dân tộc và các đơn vị liên quan; cán bộ hưu trí và Liên hiệp các Hội khoa học kỹ thuật tỉnh. Phỏng vấn sâu 10 trường hợp nhằm thu thập ý kiến chuyên sâu về tổ chức, hoạt động và hiệu quả mô hình. Phương pháp nghiên cứu trường hợp tập trung đánh giá cơ sở vật chất, kỹ thuật và thái độ công chúng đối với sản phẩm truyền thông. Phương pháp so sánh được áp dụng để đối chiếu hoạt động báo chí trước và sau hợp nhất nhằm đánh giá hiệu quả mô hình. Cỡ mẫu khảo sát khoảng 100 người, chọn mẫu theo phương pháp phi xác suất nhằm đảm bảo tính đại diện cho các nhóm đối tượng liên quan. Thời gian nghiên cứu tập trung trong giai đoạn 2020-2021.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tổ chức bộ máy tinh gọn, hiệu quả hơn: Sau hợp nhất, Đài PT-TH và Báo Bình Phước đã giảm số lượng phòng ban từ 12 xuống còn 8, với tổng số cán bộ, viên chức và người lao động là 58 người, trong đó biên chế chính thức là 17 người. Việc sắp xếp lại bộ máy giúp giảm chồng chéo chức năng, tăng cường phối hợp nội bộ, nâng cao hiệu lực quản lý.

  2. Cơ chế tài chính ổn định và đa dạng: Doanh thu bán báo in năm 2018 đạt khoảng 2,587 triệu đồng, tăng 6,6% so với năm trước; doanh thu quảng cáo đạt gần 1,500 triệu đồng, tăng 7,1%. Sau hợp nhất, nguồn thu được đa dạng hóa, bao gồm quảng cáo, dịch vụ truyền thông và hỗ trợ từ ngân sách tỉnh, góp phần nâng cao tiềm lực tài chính.

  3. Sản phẩm truyền thông đa dạng, ứng dụng công nghệ số: Đài PT-TH và Báo Bình Phước đã phát triển các sản phẩm truyền thông đa phương tiện như báo in, báo điện tử cập nhật 24/7, chương trình phát thanh và truyền hình trực tiếp, livestream trên mạng xã hội. Tỷ lệ chương trình tự sản xuất đạt trên 30% tổng thời lượng phát sóng, đáp ứng yêu cầu quy hoạch báo chí.

  4. Tác nghiệp đa kỹ năng và tương tác công chúng: Đội ngũ nhà báo được đào tạo đa kỹ năng, vừa viết bài, vừa quay phim, dựng video và sử dụng công nghệ số. Công chúng được khuyến khích tham gia phản hồi qua các kênh mạng xã hội, tăng cường sự tương tác và tính minh bạch trong hoạt động báo chí.

Thảo luận kết quả

Việc tổ chức bộ máy tinh gọn đã giúp Đài PT-TH và Báo Bình Phước khắc phục được tình trạng cồng kềnh, chồng chéo trước đây, phù hợp với quan điểm của Quyết định 362/QĐ-TTg về sắp xếp hệ thống báo chí địa phương. Cơ chế tài chính đa dạng và ổn định tạo điều kiện cho hoạt động bền vững, đồng thời giảm sự phụ thuộc vào ngân sách nhà nước. Sản phẩm truyền thông đa dạng và ứng dụng công nghệ số thể hiện rõ xu hướng TTĐPT, giúp nâng cao chất lượng và sức lan tỏa thông tin. Đội ngũ nhà báo đa kỹ năng đáp ứng yêu cầu tác nghiệp trong môi trường TSHT, tuy nhiên vẫn còn hạn chế về trình độ công nghệ và kỹ năng tương tác số, cần được đào tạo nâng cao. So sánh với các nghiên cứu tại các tỉnh khác, mô hình Đài PT-TH và Báo Bình Phước đã đạt được nhiều thành tựu bước đầu, nhưng vẫn cần tiếp tục hoàn thiện để phát huy tối đa hiệu quả. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng doanh thu, bảng cơ cấu tổ chức trước và sau hợp nhất, biểu đồ tỷ lệ chương trình tự sản xuất và sơ đồ mạng lưới tương tác công chúng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo nhà báo đa kỹ năng: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về kỹ năng công nghệ số, sản xuất nội dung đa phương tiện và tương tác mạng xã hội nhằm nâng cao năng lực đội ngũ phóng viên, biên tập viên. Mục tiêu đạt 80% nhân sự thành thạo kỹ năng đa phương tiện trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo Đài PT-TH và Báo Bình Phước phối hợp với các trường đào tạo báo chí.

  2. Đầu tư nâng cấp cơ sở vật chất và công nghệ: Cải thiện hạ tầng kỹ thuật, trang thiết bị hiện đại phục vụ sản xuất và phát sóng đa phương tiện, bao gồm hệ thống máy quay, phần mềm dựng phim, nền tảng phát trực tuyến. Mục tiêu hoàn thành trong 18 tháng. Chủ thể thực hiện: UBND tỉnh Bình Phước và Ban quản lý Đài.

  3. Xây dựng cơ chế tài chính linh hoạt, đa nguồn: Khuyến khích phát triển các dịch vụ truyền thông, quảng cáo trực tuyến, hợp tác với doanh nghiệp để tăng nguồn thu ngoài ngân sách. Mục tiêu tăng doanh thu quảng cáo ít nhất 15% mỗi năm. Chủ thể thực hiện: Ban kinh tế và marketing của Đài.

  4. Tăng cường tương tác và tham gia của công chúng: Phát triển các kênh mạng xã hội, tổ chức các chương trình livestream, diễn đàn trực tuyến để thu hút phản hồi và đóng góp thông tin từ người dân. Mục tiêu tăng tương tác trên mạng xã hội lên 30% trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: Bộ phận truyền thông số và biên tập viên.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo và quản lý cơ quan báo chí địa phương: Giúp hiểu rõ mô hình TSHT, cách tổ chức bộ máy và vận hành hiệu quả trong bối cảnh truyền thông đa phương tiện, từ đó áp dụng phù hợp tại đơn vị mình.

  2. Nhà báo, biên tập viên và phóng viên: Nắm bắt xu hướng tác nghiệp đa kỹ năng, phát triển kỹ năng công nghệ số và tương tác công chúng, nâng cao chất lượng sản phẩm báo chí.

  3. Các cơ quan quản lý báo chí và truyền thông: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, quy hoạch phát triển báo chí địa phương theo hướng hiện đại, hiệu quả và bền vững.

  4. Giảng viên và sinh viên ngành báo chí, truyền thông: Là tài liệu tham khảo quý giá về lý thuyết và thực tiễn mô hình TSHT, giúp nâng cao chất lượng đào tạo và nghiên cứu chuyên sâu.

Câu hỏi thường gặp

  1. Mô hình tòa soạn hội tụ (TSHT) là gì?
    TSHT là mô hình tổ chức tòa soạn trong đó các bộ phận và nhân sự làm việc chung trong một không gian mở, phối hợp sản xuất đa loại hình báo chí như báo in, điện tử, phát thanh, truyền hình, tận dụng công nghệ số để tạo ra sản phẩm truyền thông đa phương tiện.

  2. Tại sao Bình Phước lại hợp nhất các cơ quan báo chí?
    Việc hợp nhất nhằm tinh gọn bộ máy, giảm chồng chéo chức năng, nâng cao hiệu quả hoạt động, đáp ứng yêu cầu phát triển báo chí đa phương tiện và phù hợp với quy hoạch phát triển báo chí toàn quốc đến năm 2025.

  3. Những khó khăn chính khi triển khai mô hình TSHT tại Bình Phước là gì?
    Khó khăn gồm trình độ công nghệ và kỹ năng đa phương tiện của nhà báo chưa đồng đều, hạn chế về cơ sở vật chất kỹ thuật, cũng như thói quen tác nghiệp truyền thống còn tồn tại, ảnh hưởng đến hiệu quả phối hợp và sản xuất nội dung.

  4. Mô hình TSHT có lợi ích gì cho công chúng?
    TSHT giúp công chúng tiếp cận thông tin đa dạng, nhanh chóng và tương tác cao qua nhiều kênh truyền thông khác nhau, đồng thời tạo điều kiện cho công chúng tham gia phản hồi, góp phần nâng cao tính minh bạch và chất lượng thông tin.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả hoạt động của Đài PT-TH và Báo Bình Phước?
    Cần tập trung đào tạo nâng cao kỹ năng đa phương tiện cho nhà báo, đầu tư cơ sở vật chất hiện đại, xây dựng cơ chế tài chính linh hoạt, đồng thời phát triển các kênh tương tác công chúng để tăng cường sự gắn kết và hiệu quả truyền thông.

Kết luận

  • Mô hình Đài PT-TH và Báo Bình Phước sau hợp nhất đã đạt được bước tiến quan trọng trong tổ chức bộ máy, cơ chế tài chính và sản phẩm truyền thông đa phương tiện.
  • Việc ứng dụng công nghệ số và phát triển nhà báo đa kỹ năng là yếu tố then chốt để nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động báo chí.
  • Cơ chế tài chính đa dạng và ổn định giúp đảm bảo hoạt động bền vững, giảm phụ thuộc ngân sách nhà nước.
  • Tăng cường tương tác công chúng qua mạng xã hội và các nền tảng số góp phần nâng cao tính minh bạch và sức lan tỏa thông tin.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung đào tạo nhân lực, đầu tư cơ sở vật chất và hoàn thiện cơ chế quản lý để phát huy tối đa tiềm năng mô hình TSHT tại Bình Phước.

Call to action: Các cơ quan báo chí địa phương và nhà quản lý cần nghiên cứu, áp dụng các giải pháp đề xuất để thúc đẩy phát triển báo chí đa phương tiện, đáp ứng yêu cầu thông tin trong kỷ nguyên số.