Tổng quan nghiên cứu

Nghèo đói là vấn đề toàn cầu, ảnh hưởng sâu sắc đến phát triển kinh tế - xã hội và ổn định chính trị. Tại Việt Nam, tỷ lệ hộ nghèo vẫn còn cao, đặc biệt ở các vùng miền núi, dân tộc thiểu số và nông thôn. Theo báo cáo của ngành, xã Đồng Sơn, huyện Hoành Bồ, tỉnh Quảng Ninh là một trong những xã nghèo với 645 hộ dân, trong đó 98% là đồng bào dân tộc Dao, chủ yếu sống bằng nghề nông nghiệp với thu nhập thấp. Giai đoạn 2013-2018, tỷ lệ hộ nghèo tại đây vẫn duy trì ở mức cao, với nhiều khó khăn đa chiều về thu nhập, giáo dục, y tế và điều kiện sống.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá mô hình công tác xã hội trong hỗ trợ giảm nghèo bền vững tại xã Đồng Sơn, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác xã hội trong giảm nghèo. Nghiên cứu tập trung vào các hoạt động phát triển cộng đồng như nâng cao nhận thức, kết nối nguồn lực, tiếp cận dịch vụ y tế, giáo dục và trợ giúp pháp lý. Phạm vi nghiên cứu kéo dài từ năm 2013 đến 2018, với dữ liệu thu thập từ 100 hộ nghèo, cán bộ công tác xã hội và các tổ chức liên quan tại địa phương.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện ở việc cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoàn thiện chính sách giảm nghèo bền vững, đồng thời góp phần nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ công tác xã hội và thúc đẩy sự tham gia của cộng đồng trong công cuộc giảm nghèo tại vùng khó khăn như Đồng Sơn.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên ba lý thuyết chính:

  • Lý thuyết vai trò: Giúp hiểu vai trò của nhân viên công tác xã hội trong việc tác động đến sự thay đổi hành vi, nhận thức của người nghèo. Vai trò này bao gồm tư vấn, kết nối nguồn lực, giám sát và hỗ trợ trực tiếp nhằm nâng cao năng lực tự vươn lên của người dân.

  • Lý thuyết hệ thống: Xem cá nhân, gia đình và cộng đồng như các hệ thống tương tác với nhau và với môi trường bên ngoài. Lý thuyết này giúp phân tích các mối quan hệ giữa người nghèo, cán bộ công tác xã hội và các tổ chức chính thức, phi chính thức trong việc hỗ trợ giảm nghèo.

  • Thuyết nhu cầu của Maslow: Phân loại nhu cầu của con người theo bậc thang từ nhu cầu sinh lý cơ bản đến nhu cầu phát triển bản thân. Lý thuyết này giúp xác định nhu cầu ưu tiên của người nghèo để xây dựng các hoạt động công tác xã hội phù hợp, đáp ứng đúng nhu cầu thiết yếu như ăn uống, y tế, giáo dục và phát triển kỹ năng.

Các khái niệm chính bao gồm nghèo đa chiều, giảm nghèo bền vững, mô hình công tác xã hội trong phát triển cộng đồng, và các chính sách xã hội hỗ trợ giảm nghèo.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp, kết hợp định lượng và định tính:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ khảo sát 100 hộ nghèo trên tổng số 132 hộ nghèo tại xã Đồng Sơn (chiếm 75,76% tổng hộ nghèo), phỏng vấn sâu 25 cán bộ công tác xã hội và người dân, cùng với phân tích tài liệu chính thức như Nghị quyết số 89/NQ-CP (2011), Nghị quyết số 76/2014/QH13, các báo cáo của UBND huyện Hoành Bồ và tỉnh Quảng Ninh.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phân tích thống kê mô tả để đánh giá tỷ lệ hộ nghèo, mức độ tiếp cận dịch vụ, hiệu quả các hoạt động công tác xã hội. Phân tích nội dung phỏng vấn sâu nhằm làm rõ các yếu tố ảnh hưởng và nhận thức của người dân, cán bộ về mô hình công tác xã hội.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong 8 tháng, từ tháng 8/2017 đến tháng 3/2018, tập trung khảo sát thực trạng nghèo và đánh giá mô hình công tác xã hội trong giai đoạn 2013-2018.

Phương pháp khảo sát và phỏng vấn sâu đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy cao, giúp thu thập dữ liệu toàn diện về các khía cạnh kinh tế, xã hội và nhận thức của người dân.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ hộ nghèo tại xã Đồng Sơn duy trì ở mức cao: Khoảng 75,76% hộ nghèo được khảo sát cho thấy thu nhập bình quân đầu người dưới chuẩn nghèo đa chiều, với nhiều hộ thiếu tiếp cận dịch vụ y tế và giáo dục. Tỷ lệ hộ nghèo giảm chưa đạt mục tiêu đề ra (dưới 3% vào năm 2015).

  2. Hoạt động tuyên truyền nâng cao nhận thức có hiệu quả nhưng chưa đồng đều: 68% người dân được tiếp cận thông tin về chính sách giảm nghèo qua các kênh truyền thanh, hội họp; tuy nhiên, vẫn còn 32% chưa nhận thức đầy đủ về quyền lợi và trách nhiệm trong giảm nghèo.

  3. Kết nối nguồn lực và tiếp cận dịch vụ còn hạn chế: Chỉ 54% hộ nghèo được hỗ trợ vay vốn ưu đãi, 47% tiếp cận dịch vụ y tế miễn phí hoặc giảm giá, 50% được hỗ trợ giáo dục. Các dịch vụ trợ giúp pháp lý mới chỉ tiếp cận khoảng 30% đối tượng cần thiết.

  4. Yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả mô hình công tác xã hội: Bao gồm nhận thức hạn chế của người dân về tự vươn lên (chiếm 40%), năng lực cán bộ công tác xã hội còn yếu do kiêm nhiệm (được 65% cán bộ phản ánh), phong tục tập quán và thiếu nguồn lực tài chính bền vững.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy mô hình công tác xã hội tại Đồng Sơn đã tạo ra những tác động tích cực trong việc nâng cao nhận thức và kết nối người nghèo với các chính sách hỗ trợ. Tuy nhiên, tỷ lệ tiếp cận dịch vụ và nguồn lực còn thấp so với yêu cầu, dẫn đến hiệu quả giảm nghèo chưa bền vững. Nguyên nhân chủ yếu là do hạn chế về năng lực cán bộ, sự thiếu đồng bộ trong triển khai chính sách và đặc thù văn hóa địa phương.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả tương đồng với báo cáo của Ngân hàng Thế giới (2012) về thách thức giảm nghèo mới và cũ tại Việt Nam, cũng như các nghiên cứu về vai trò công tác xã hội trong giảm nghèo tại Kenya và các nước châu Á. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ hộ nghèo theo năm, bảng phân tích mức độ tiếp cận dịch vụ và biểu đồ đánh giá nhận thức người dân.

Việc áp dụng lý thuyết vai trò và hệ thống giúp giải thích sự cần thiết của vai trò trung gian của nhân viên công tác xã hội trong việc kết nối các hệ thống chính thức và phi chính thức để hỗ trợ người nghèo. Lý thuyết nhu cầu Maslow cũng nhấn mạnh việc ưu tiên đáp ứng các nhu cầu cơ bản để tạo nền tảng phát triển bền vững.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường tuyên truyền, nâng cao nhận thức cho người nghèo

    • Thực hiện các chương trình truyền thông đa dạng, phù hợp với đặc thù văn hóa dân tộc Dao.
    • Mục tiêu: 90% hộ nghèo được tiếp cận thông tin đầy đủ trong vòng 2 năm.
    • Chủ thể: UBND xã, các tổ chức đoàn thể, cán bộ công tác xã hội.

  2. Nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ công tác xã hội

    • Tổ chức đào tạo chuyên sâu, tăng cường cán bộ chuyên trách, giảm kiêm nhiệm.
    • Mục tiêu: 100% cán bộ công tác xã hội được đào tạo bài bản trong 1 năm.
    • Chủ thể: Phòng Lao động - Thương binh và Xã hội huyện, Sở Lao động tỉnh.

  3. Mở rộng và cải thiện kết nối nguồn lực tài chính và dịch vụ

    • Tăng cường hỗ trợ vay vốn ưu đãi, mở rộng các dịch vụ y tế, giáo dục miễn phí hoặc giảm giá.
    • Mục tiêu: Tăng 30% số hộ nghèo tiếp cận dịch vụ trong 3 năm.
    • Chủ thể: Ngân hàng Chính sách xã hội, Trung tâm y tế, Phòng Giáo dục huyện.

  4. Phát huy vai trò cộng đồng và văn hóa địa phương trong giảm nghèo

    • Khuyến khích sự tham gia của người có uy tín, tổ chức các mô hình phát triển sản xuất phù hợp phong tục tập quán.
    • Mục tiêu: 70% hộ nghèo tham gia các mô hình phát triển kinh tế trong 2 năm.
    • Chủ thể: Ban Dân tộc huyện, UBND xã, các tổ chức xã hội.

Các giải pháp cần được triển khai đồng bộ, có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp chính quyền, tổ chức xã hội và cộng đồng nhằm đảm bảo tính bền vững và hiệu quả lâu dài.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ công tác xã hội và các tổ chức xã hội

    • Lợi ích: Nắm bắt mô hình công tác xã hội hiệu quả trong giảm nghèo bền vững, áp dụng thực tiễn tại địa phương.
    • Use case: Xây dựng kế hoạch hỗ trợ người nghèo, nâng cao năng lực chuyên môn.

  2. Nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý nhà nước

    • Lợi ích: Cung cấp cơ sở khoa học để hoàn thiện chính sách giảm nghèo, đánh giá hiệu quả các chương trình.
    • Use case: Thiết kế chương trình giảm nghèo phù hợp với đặc thù vùng miền.

  3. Các tổ chức phi chính phủ và nhà tài trợ quốc tế

    • Lợi ích: Hiểu rõ thực trạng và nhu cầu hỗ trợ tại vùng khó khăn, tối ưu hóa nguồn lực đầu tư.
    • Use case: Lập dự án hỗ trợ phát triển cộng đồng, giám sát hiệu quả dự án.

  4. Cộng đồng dân cư và người dân tại vùng nghèo

    • Lợi ích: Nâng cao nhận thức về quyền lợi, trách nhiệm và các cơ hội hỗ trợ giảm nghèo.
    • Use case: Tham gia các hoạt động phát triển kinh tế, tiếp cận dịch vụ xã hội.

Câu hỏi thường gặp

  1. Mô hình công tác xã hội trong giảm nghèo bền vững là gì?
    Mô hình này bao gồm các hoạt động phát triển cộng đồng như nâng cao nhận thức, kết nối nguồn lực, tiếp cận dịch vụ y tế, giáo dục và trợ giúp pháp lý nhằm hỗ trợ người nghèo tự vươn lên bền vững. Ví dụ, tại Đồng Sơn, mô hình đã giúp 54% hộ nghèo tiếp cận vay vốn ưu đãi.

  2. Tại sao giảm nghèo bền vững lại quan trọng?
    Giảm nghèo bền vững không chỉ giúp người nghèo thoát khỏi khó khăn trước mắt mà còn tạo điều kiện để họ phát triển lâu dài, tránh tái nghèo. Theo báo cáo, tỷ lệ tái nghèo tại Đồng Sơn vẫn còn cao do thiếu sự hỗ trợ toàn diện.

  3. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả công tác xã hội trong giảm nghèo?
    Bao gồm nhận thức hạn chế của người dân, năng lực cán bộ công tác xã hội còn yếu, phong tục tập quán địa phương và nguồn lực tài chính hạn chế. Ví dụ, 65% cán bộ tại Đồng Sơn cho biết họ phải kiêm nhiệm nhiều công việc, ảnh hưởng đến hiệu quả công tác.

  4. Làm thế nào để nâng cao năng lực cán bộ công tác xã hội?
    Cần tổ chức đào tạo chuyên sâu, tăng cường cán bộ chuyên trách và tạo điều kiện làm việc chuyên nghiệp. Một số địa phương đã áp dụng mô hình đào tạo liên tục, giúp cán bộ nâng cao kỹ năng tư vấn và kết nối nguồn lực.

  5. Người nghèo có thể tham gia vào mô hình công tác xã hội như thế nào?
    Người nghèo được khuyến khích tham gia các hội, đoàn thể, các mô hình phát triển sản xuất và các hoạt động cộng đồng để nâng cao nhận thức và kỹ năng. Tại Đồng Sơn, 70% hộ nghèo tham gia các mô hình phát triển kinh tế đã cải thiện thu nhập đáng kể.

Kết luận

  • Mô hình công tác xã hội tại xã Đồng Sơn đã góp phần nâng cao nhận thức và kết nối người nghèo với các chính sách hỗ trợ, tuy nhiên hiệu quả tiếp cận dịch vụ còn hạn chế.
  • Các yếu tố như năng lực cán bộ, nhận thức người dân, phong tục tập quán và nguồn lực tài chính ảnh hưởng lớn đến kết quả giảm nghèo bền vững.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm tăng cường tuyên truyền, nâng cao năng lực cán bộ, mở rộng kết nối nguồn lực và phát huy vai trò cộng đồng.
  • Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoàn thiện chính sách và thực tiễn công tác xã hội trong giảm nghèo tại vùng khó khăn.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung triển khai đồng bộ các giải pháp, giám sát và đánh giá hiệu quả để đảm bảo mục tiêu giảm nghèo bền vững được thực hiện thành công.

Luận văn kêu gọi các cấp chính quyền, tổ chức xã hội và cộng đồng cùng chung tay thực hiện các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống cho người nghèo, hướng tới phát triển bền vững và công bằng xã hội.