Tổng quan nghiên cứu

Đầu tư công cấp tỉnh đóng vai trò thiết yếu trong phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt trong bối cảnh biến đổi khí hậu (BĐKH) ngày càng gia tăng ảnh hưởng nghiêm trọng đến các vùng địa lý nhạy cảm như Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL). Tỉnh Đồng Tháp, với vị trí địa lý đặc thù nằm ở thượng nguồn vùng ĐBSCL, có diện tích đất nông nghiệp trên 2,4 triệu ha và diện tích nuôi trồng thủy sản gần 700 ngàn ha, là một trong những địa phương chịu tác động rõ nét của BĐKH. Theo Bộ Tài nguyên và Môi trường (2016), nếu mực nước biển dâng 100 cm, khoảng 4,64% diện tích tỉnh Đồng Tháp có nguy cơ bị ngập, tương đương với khoảng 15 nghìn ha đất. Trong giai đoạn 2011-2018, vốn đầu tư công (VĐT) của tỉnh tăng đều, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng tăng tỷ trọng công nghiệp và dịch vụ, giảm dần tỷ trọng nông nghiệp, đồng thời thúc đẩy tăng trưởng kinh tế duy trì ở mức khá.

Tuy nhiên, công tác quản lý đầu tư công (QLĐTC) tại Đồng Tháp còn nhiều hạn chế như phân bổ vốn chưa tập trung, dàn trải, năng lực cán bộ chưa đáp ứng yêu cầu, và sự phụ thuộc lớn vào ngân sách nhà nước (trên 65% tổng vốn ĐTC). BĐKH đặt ra yêu cầu cấp thiết phải nâng cao hiệu quả QLĐTC nhằm đảm bảo phát triển bền vững kinh tế - xã hội - môi trường. Mục tiêu nghiên cứu tập trung làm rõ hệ thống lý luận về ĐTC cấp tỉnh trong điều kiện BĐKH, phân tích thực trạng QLĐTC tại Đồng Tháp, từ đó đề xuất các giải pháp tăng cường QLĐTC phù hợp với đặc thù địa phương và có giá trị tham khảo cho các tỉnh vùng ĐBSCL. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2011-2018, với định hướng đến năm 2025, nhằm đánh giá toàn diện các khâu trong chu trình quản lý đầu tư công cấp tỉnh trong bối cảnh BĐKH.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính: Lý thuyết người ủy quyền - người đại diện (Principal-Agent Theory) và Khung chẩn đoán đánh giá quản lý đầu tư công (Public Investment Management - PIM) của Anand Rajaram và cộng sự (2010). Lý thuyết người ủy quyền - người đại diện giải thích mối quan hệ giữa các chủ thể trong quản lý đầu tư công, nhấn mạnh sự bất cân xứng thông tin và chi phí đại diện phát sinh trong quá trình thực thi dự án. Khung PIM cung cấp một chu trình quản lý đầu tư công hiệu quả gồm tám bước: định hướng đầu tư, thẩm định dự án, đánh giá độc lập, lựa chọn và lập ngân sách, triển khai dự án, điều chỉnh dự án, vận hành dự án và đánh giá, kiểm toán sau khi hoàn thành.

Ngoài ra, nghiên cứu tích hợp các hướng dẫn phân loại đầu tư công cho BĐKH và tăng trưởng xanh của Bộ Kế hoạch và Đầu tư (2018), nhằm xác định các dự án đầu tư công thích ứng và giảm nhẹ BĐKH, từ đó xây dựng khung phân tích QLĐTC cấp tỉnh trong điều kiện BĐKH. Các khái niệm chính bao gồm: đầu tư công cấp tỉnh, vốn đầu tư công, biến đổi khí hậu, thích ứng và giảm nhẹ BĐKH, chu trình quản lý đầu tư công, và các nguyên tắc quản lý đầu tư công trong bối cảnh BĐKH.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp phân tích định lượng và định tính. Nguồn dữ liệu chính bao gồm số liệu thứ cấp từ các cơ quan quản lý tỉnh Đồng Tháp (UBND tỉnh, Cục Thống kê, Sở Kế hoạch và Đầu tư, Sở Tài chính, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Sở Tài nguyên và Môi trường) giai đoạn 2011-2018, cùng các báo cáo, kế hoạch và văn bản pháp luật liên quan.

Phương pháp thu thập dữ liệu bao gồm phỏng vấn sâu với 12 cán bộ quản lý đầu tư công và đại diện hợp tác xã sản xuất kinh doanh tại tỉnh, cùng hai đợt khảo sát bằng phiếu điều tra với tổng số 364 phiếu hợp lệ (185 phiếu điều tra số 1 và 179 phiếu điều tra số 2). Mẫu được chọn theo phương pháp thuận tiện, đảm bảo tính đại diện cho các cơ quan quản lý và đối tượng thụ hưởng.

Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm SPSS với các kỹ thuật thống kê mô tả, phân tích tương quan và hồi quy tuyến tính bội để đánh giá mức độ ảnh hưởng của các yếu tố BĐKH (hạn hán, mưa bão, nhiệt độ tăng, nước biển dâng, xâm nhập mặn) đến kết quả QLĐTC cấp tỉnh. Các chỉ tiêu đánh giá bao gồm điểm trung bình, hệ số tương quan, và các chỉ số kiểm định độ tin cậy của mô hình.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiệu quả quản lý đầu tư công cấp tỉnh tại Đồng Tháp: Kết quả khảo sát cho thấy các khâu trong chu trình QLĐTC đều được thực hiện khá đầy đủ, với điểm trung bình đánh giá các khâu dao động từ 3,2 đến 4,1 trên thang điểm 5. Trong đó, công tác lập kế hoạch đầu tư và phân bổ vốn đạt điểm cao nhất (trên 4,0), trong khi công tác kiểm tra, giám sát và đánh giá đầu tư công có điểm thấp hơn (khoảng 3,2).

  2. Ảnh hưởng của biến đổi khí hậu đến QLĐTC: Phân tích hồi quy cho thấy yếu tố hạn hán, khô kiệt có mức ảnh hưởng lớn nhất đến kết quả QLĐTC (hệ số tương quan cao nhất), tiếp theo là mưa bão, lũ lụt, nhiệt độ tăng, nước biển dâng và xâm nhập mặn có mức ảnh hưởng thấp hơn. Cụ thể, hạn hán và khô kiệt chiếm khoảng 40% mức độ ảnh hưởng tổng thể.

  3. Cơ cấu vốn đầu tư công thích ứng BĐKH: Giai đoạn 2011-2018, vốn đầu tư công thích ứng BĐKH tại Đồng Tháp chủ yếu tập trung vào các ngành nông nghiệp và thủy sản, chiếm trên 60% tổng vốn đầu tư công cho BĐKH. Vốn phân bổ theo vùng tập trung chủ yếu ở các huyện có diện tích đất nông nghiệp lớn và chịu ảnh hưởng trực tiếp của BĐKH.

  4. Thực trạng quản lý đầu tư công trong điều kiện BĐKH: Các hạn chế chính bao gồm năng lực cán bộ quản lý còn yếu, quy trình thẩm định và phê duyệt dự án chưa chặt chẽ, tỷ lệ dự án điều chỉnh cao (trên 25%), và tiến độ thực hiện dự án còn chậm so với kế hoạch (khoảng 30% dự án chậm tiến độ).

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ sự phức tạp của tác động BĐKH, đòi hỏi các dự án đầu tư công phải có tính linh hoạt và thích ứng cao. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả tương đồng với nhận định rằng BĐKH làm tăng rủi ro và chi phí quản lý đầu tư công, đồng thời yêu cầu nâng cao năng lực quản lý và đổi mới phương pháp tiếp cận.

Việc tập trung vốn đầu tư công vào các ngành nông nghiệp và thủy sản phù hợp với thế mạnh kinh tế của Đồng Tháp, đồng thời đáp ứng yêu cầu thích ứng với BĐKH. Tuy nhiên, sự phụ thuộc lớn vào ngân sách nhà nước và hạn chế trong công tác phối hợp liên ngành làm giảm hiệu quả sử dụng vốn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bổ vốn đầu tư công theo ngành và vùng, bảng thống kê tỷ lệ dự án điều chỉnh và chậm tiến độ, cũng như biểu đồ điểm đánh giá các khâu trong chu trình QLĐTC. Những biểu đồ này giúp minh họa rõ nét các điểm mạnh và hạn chế trong quản lý đầu tư công tại tỉnh.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện cơ chế, chính sách và đổi mới quy trình quản lý đầu tư công: Rà soát, cập nhật và hoàn thiện hệ thống văn bản pháp lý liên quan đến QLĐTC gắn với BĐKH, đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả trong từng khâu của chu trình quản lý. Thời gian thực hiện: 2021-2023; Chủ thể: UBND tỉnh, Sở Kế hoạch và Đầu tư.

  2. Nâng cao năng lực quản lý và chuyên môn cho cán bộ: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên sâu về quản lý đầu tư công trong điều kiện BĐKH cho cán bộ các cấp, đặc biệt là các đơn vị trực tiếp quản lý dự án. Thời gian: 2021-2024; Chủ thể: Sở Nội vụ, các cơ sở đào tạo.

  3. Tăng cường kiểm soát và giám sát dự án đầu tư công: Áp dụng các công cụ giám sát hiện đại, tăng cường thanh tra, kiểm tra định kỳ và đột xuất nhằm phát hiện sớm các sai phạm, điều chỉnh kịp thời các dự án chậm tiến độ hoặc không hiệu quả. Thời gian: 2021-2025; Chủ thể: Thanh tra tỉnh, Ban Quản lý dự án.

  4. Đẩy mạnh xã hội hóa và huy động nguồn lực ngoài ngân sách nhà nước: Khuyến khích hợp tác công - tư (PPP), thu hút vốn ODA và các nguồn vốn tư nhân để giảm áp lực ngân sách, đồng thời nâng cao tính chủ động trong đầu tư công. Thời gian: 2022-2025; Chủ thể: UBND tỉnh, Sở Tài chính, Sở Kế hoạch và Đầu tư.

  5. Phát triển hệ thống thông tin và dữ liệu quản lý đầu tư công: Xây dựng cơ sở dữ liệu tập trung, cập nhật liên tục về tiến độ, chi phí và hiệu quả các dự án đầu tư công, phục vụ công tác ra quyết định và giám sát. Thời gian: 2021-2023; Chủ thể: Sở Thông tin và Truyền thông, Sở Kế hoạch và Đầu tư.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước cấp tỉnh và các sở ngành: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để cải thiện công tác quản lý đầu tư công, đặc biệt trong bối cảnh BĐKH, giúp nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực.

  2. Nhà hoạch định chính sách và lập kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội: Luận văn cung cấp các phân tích về tác động của BĐKH đến đầu tư công, hỗ trợ xây dựng các chính sách thích ứng và phát triển bền vững.

  3. Các nhà nghiên cứu và giảng viên trong lĩnh vực quản lý đầu tư công, kinh tế môi trường: Tài liệu tham khảo có giá trị về khung lý thuyết, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn tại tỉnh Đồng Tháp, góp phần phát triển nghiên cứu khoa học.

  4. Doanh nghiệp, hợp tác xã và các tổ chức xã hội hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp và phát triển bền vững: Hiểu rõ hơn về chính sách đầu tư công và các dự án thích ứng BĐKH, từ đó có thể phối hợp hiệu quả với chính quyền địa phương trong phát triển sản xuất.

Câu hỏi thường gặp

  1. Đầu tư công cấp tỉnh là gì và có vai trò như thế nào trong phát triển kinh tế - xã hội?
    Đầu tư công cấp tỉnh là hoạt động đầu tư do chính quyền tỉnh thực hiện nhằm phát triển kết cấu hạ tầng và các chương trình kinh tế - xã hội không vì mục tiêu lợi nhuận. Vai trò của nó là tạo nền tảng vật chất kỹ thuật, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, cải thiện đời sống và ứng phó với các thách thức như biến đổi khí hậu.

  2. Biến đổi khí hậu ảnh hưởng như thế nào đến quản lý đầu tư công tại Đồng Tháp?
    BĐKH làm tăng rủi ro thiên tai như hạn hán, lũ lụt, xâm nhập mặn, ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả và tiến độ các dự án đầu tư công. Quản lý đầu tư công cần thích ứng linh hoạt, tăng cường giám sát và điều chỉnh kịp thời để giảm thiểu thiệt hại.

  3. Các yếu tố nào của biến đổi khí hậu có ảnh hưởng lớn nhất đến quản lý đầu tư công?
    Hạn hán và khô kiệt được xác định là yếu tố có ảnh hưởng lớn nhất, tiếp theo là mưa bão, lũ lụt và nhiệt độ tăng. Nước biển dâng và xâm nhập mặn có mức ảnh hưởng thấp hơn tại Đồng Tháp do vị trí địa lý đặc thù.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý đầu tư công trong điều kiện biến đổi khí hậu?
    Cần hoàn thiện cơ chế chính sách, nâng cao năng lực cán bộ, tăng cường kiểm soát dự án, huy động nguồn lực xã hội và phát triển hệ thống thông tin quản lý. Đồng thời, tích hợp các biện pháp thích ứng BĐKH vào quy trình quản lý đầu tư.

  5. Luận văn có thể áp dụng cho các địa phương khác như thế nào?
    Các kết quả và giải pháp nghiên cứu tại Đồng Tháp có thể tham khảo cho các tỉnh vùng ĐBSCL có điều kiện tương đồng về địa lý, kinh tế và chịu tác động BĐKH, giúp các địa phương này xây dựng chiến lược quản lý đầu tư công phù hợp và hiệu quả hơn.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa và làm rõ các vấn đề lý luận về quản lý đầu tư công cấp tỉnh trong điều kiện biến đổi khí hậu, xây dựng khung phân tích phù hợp với thực tiễn Việt Nam.
  • Phân tích thực trạng tại tỉnh Đồng Tháp cho thấy hiệu quả quản lý đầu tư công còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong công tác kiểm tra, giám sát và điều chỉnh dự án.
  • Biến đổi khí hậu, đặc biệt là hạn hán và khô kiệt, có ảnh hưởng đáng kể đến kết quả quản lý đầu tư công cấp tỉnh.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện cơ chế chính sách, nâng cao năng lực quản lý, tăng cường giám sát và huy động nguồn lực xã hội nhằm nâng cao hiệu quả quản lý đầu tư công trong bối cảnh BĐKH.
  • Khuyến nghị các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, mở rộng nghiên cứu áp dụng cho các tỉnh khác trong vùng ĐBSCL, và phát triển hệ thống dữ liệu quản lý đầu tư công hiện đại.

Call-to-action: Các cơ quan quản lý và nhà hoạch định chính sách cần ưu tiên thực hiện các giải pháp đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả quản lý đầu tư công, góp phần phát triển bền vững kinh tế - xã hội trong điều kiện biến đổi khí hậu ngày càng phức tạp.