Luận Án Tiến Sĩ: Đánh Giá Rủi Ro Xâm Nhập Mặn Khu Vực Ven Biển Thái Bình - Nam Định

• Tác giả: Nguyễn Văn Đào
• Người hướng dẫn: PGS. Nguyễn Mai Đăng
• Trường học: Trường Đại Học Thủy Lợi
• Chuyên ngành: Thủy Văn Học
• Đề tài: Đánh Giá Rủi Ro Xâm Nhập Mặn Khu Vực Ven Biển Thái Bình - Nam Định
• Loại tài liệu: luận án tiến sĩ
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CÁM ƠN
• MỤC LỤC
• DANH MỤC BẢNG BIỂU
• DANH MỤC HÌNH ẢNH
• DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT VÀ GIẢI THÍCH THUẬT NGỮ
• MỞ ĐẦU
• 0.1. Tính cấp thiết
• 0.2. Mục tiêu nghiên cứu
• 0.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
• 0.4. Câu hỏi nghiên cứu
• 0.5. Cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu
• 0.6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn
• 0.7. Bố cục của luận án
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VỀ RỦI RO XÂM NHẬP MẶN
• 1.1. Một số khái niệm
• 1.2. Tổng quan nghiên cứu đánh giá hiểm họa xâm nhập mặn
• 1.2.1. Khái niệm về xâm nhập mặn
• 1.2.2. Tổng quan nghiên cứu xâm nhập mặn trên thế giới
• 1.2.3. Tổng quan nghiên cứu xâm nhập mặn tại Việt Nam
• 1.2.4. Tổng quan nghiên cứu về đánh giá tính dễ bị tổn thương và rủi ro thiên tai và xâm nhập mặn
• 1.2.4.1. Tổng quan nghiên cứu về đánh giá tính dễ bị tổn thương và rủi ro trên thế giới
• 1.2.4.2. Tổng quan nghiên cứu về đánh giá tính dễ bị tổn thương và rủi ro tại Việt Nam
• 1.3. Các Kịch bản Biến đổi khí hậu và Nước biển dâng cho Việt Nam
• 1.4. Tổng quan lưu vực sông Hồng-Thái Bình
• 1.4.1. Đặc điểm chung về lưu vực nghiên cứu
• 1.4.2. Hiện trạng xâm nhập mặn
• 1.4.3. Một số nghiên cứu điển hình về xâm nhập mặn khu vực nghiên cứu
• 1.5. Định hướng nghiên cứu
• 1.6. Kết luận chương 1
• 2. CHƯƠNG 2: NGHIÊN CỨU PHƯƠNG PHÁP ĐÁNH GIÁ RỦI RO XÂM NHẬP MẶN
• 2.1. Hướng tiếp cận nghiên cứu
• 2.2. Phương pháp mô phỏng diễn biến xâm nhập mặn theo dọc sông
• 2.2.1. Lựa chọn mô hình mô phỏng
• 2.2.2. Giới thiệu mô hình MIKE 11 mô phỏng vùng nghiên cứu
• 2.3. Phương pháp tính toán hiểm hoạ và xây dựng bản đồ XNM đến cấp xã
• 2.4. Phương pháp xây dựng bộ tiêu chí và đánh giá tổn thương do xâm nhập mặn
• 2.5. Phương pháp xác định các trọng số của các yếu tố trong bộ tiêu chí đánh giá tính dễ bị tổn thương
• 2.6. Phương pháp đánh giá rủi ro
• 2.7. Kết luận chương 2
• 3. CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ ĐÁNH GIÁ RỦI RO DO XÂM NHẬP MẶN CHO KHU VỰC VEN BIỂN THÁI BÌNH – NAM ĐỊNH
• 3.1. Mô phỏng diễn biến xâm nhập mặn
• 3.1.1. Thiết lập mô hình và hiệu chỉnh, kiểm định mô hình mô phỏng
• 3.1.2. Xây dựng các kịch bản mô phỏng
• 3.1.3. Kết quả mô phỏng diễn biến xâm nhập mặn
• 3.2. Xây dựng bản đồ hiểm họa xâm nhặp mặn
• 3.2.1. Xây dựng bản đồ hiểm họa xâm nhập mặn ứng với các kịch bản mực nước triều
• 3.2.2. Xây dựng bản đồ hiểm họa xâm nhập mặn ứng với các kịch bản NBD
• 3.3. Thiết lập bộ tiêu chí đánh giá tính dễ bị tổn thương do xâm nhập mặn
• 3.4. Đánh giá tính dễ bị tổn thương
• 3.4.1. Đánh giá tiêu chí tính nhạy (S)
• 3.4.2. Đánh giá tiêu chí mức độ phơi nhiễm (E)
• 3.4.3. Đánh giá tiêu chí khả năng ứng phó (A)
• 3.4.4. Đánh giá tính dễ bị tổn thương (V) theo các kịch bản
• 3.5. Đánh giá rủi ro xâm nhập mặn (R) và xây dựng bản đồ rủi ro
• 3.5.1. Đánh giá rủi ro xâm nhập mặn theo các kịch bản triều
• 3.5.2. Đánh giá rủi ro xâm nhập mặn trung bình
• 3.5.3. Đánh giá rủi ro xâm nhập mặn theo các kịch bản nước biển dâng
• 3.6. Đề xuất một số giải pháp ứng phó và thích nghi khai thác trong quá trình XNM của khu vực nghiên cứu
• 3.7. Kết luận chương 3
• KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
• 0.1. Những kết quả đã đạt được của Luận án
• 0.2. Những đóng góp mới của Luận án
• 0.3. Những tồn tại và hướng nghiên cứu tiếp theo của luận án
• CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CÔNG BỐ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Giới thiệu về xâm nhập mặn và tầm quan trọng của nghiên cứu

Xâm nhập mặn (XNM) là một hiện tượng tự nhiên phức tạp, xảy ra chủ yếu tại các vùng đồng bằng và cửa sông ven biển. Hiện tượng này không chỉ ảnh hưởng đến môi trường mà còn tác động sâu sắc đến đời sống kinh tế-xã hội, đặc biệt là trong lĩnh vực nông nghiệp và nuôi trồng thủy sản. Theo nghiên cứu, nguyên nhân chính dẫn đến XNM bao gồm hạn hán, giảm lưu lượng dòng chảy từ thượng nguồn, khai thác nước ngầm quá mức và nước biển dâng. Tình hình XNM đang trở nên nghiêm trọng hơn, ảnh hưởng trực tiếp đến sản xuất nông nghiệp và các công trình xây dựng ven biển. Do đó, việc nghiên cứu và đánh giá rủi ro XNM là rất cần thiết để đưa ra các biện pháp phòng ngừa và ứng phó kịp thời.

II. Tình hình xâm nhập mặn tại ven biển Thái Bình Nam Định

Khu vực ven biển Thái Bình - Nam Định là một trong những vùng chịu ảnh hưởng nặng nề của XNM. Theo số liệu thực tế, độ mặn trong nước sông biến đổi theo mùa, với mức cao hơn vào mùa cạn do lượng nước ngọt từ thượng nguồn giảm. Các cửa sông như Đáy, Ninh Cơ, và Thái Bình thường xuyên bị ảnh hưởng bởi chế độ nhật triều, dẫn đến tình trạng XNM gia tăng. Hệ thống sông Hồng - Thái Bình không chỉ là nguồn nước ngọt mà còn là nguồn cung cấp nước cho các hoạt động nông nghiệp, do đó, việc theo dõi và đánh giá diễn biến XNM là rất quan trọng để bảo vệ sản xuất nông nghiệp và đời sống của người dân.

III. Phương pháp nghiên cứu và đánh giá rủi ro xâm nhập mặn

Nghiên cứu này sử dụng phương pháp mô phỏng diễn biến XNM theo các kịch bản khác nhau, bao gồm kịch bản mực nước triều và nước biển dâng. Mô hình MIKE 11 được áp dụng để mô phỏng diễn biến độ mặn trong khu vực nghiên cứu. Các tiêu chí đánh giá tính dễ bị tổn thương và rủi ro được xây dựng dựa trên ba yếu tố chính: tính nhạy, mức độ phơi nhiễm, và khả năng ứng phó. Kết quả từ mô phỏng sẽ cung cấp thông tin chi tiết về tình hình XNM, từ đó giúp xác định các vùng có nguy cơ cao và đề xuất biện pháp ứng phó thích hợp.

IV. Kết quả nghiên cứu và đánh giá tác động của xâm nhập mặn

Kết quả mô phỏng cho thấy, XNM có xu hướng gia tăng tại các xã ven biển Thái Bình - Nam Định, đặc biệt là trong các kịch bản nước biển dâng. Bản đồ hiểm họa XNM đã được xây dựng, cho thấy rõ ràng mức độ ảnh hưởng của độ mặn đến sản xuất nông nghiệp. Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng, các xã chịu ảnh hưởng nặng nề nhất thường là những nơi có cơ sở hạ tầng yếu kém và thiếu nguồn nước ngọt. Từ đó, việc đánh giá tính dễ bị tổn thương và rủi ro là cực kỳ cần thiết để đề xuất các giải pháp ứng phó và phát triển bền vững.

V. Đề xuất giải pháp ứng phó với rủi ro xâm nhập mặn

Dựa trên kết quả nghiên cứu, một số giải pháp ứng phó với XNM đã được đề xuất. Các giải pháp này bao gồm việc cải thiện quản lý nguồn nước, tăng cường hệ thống thoát nước, và phát triển các mô hình nông nghiệp thích ứng với điều kiện mặn. Ngoài ra, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng và cộng đồng địa phương trong việc triển khai các biện pháp phòng ngừa. Việc nâng cao nhận thức của người dân về tác động của XNM cũng là một yếu tố quan trọng để giảm thiểu rủi ro.

VI. Kết luận và khuyến nghị

Nghiên cứu này đã chỉ ra tầm quan trọng của việc đánh giá rủi ro XNM tại ven biển Thái Bình - Nam Định. Việc xác định các vùng có nguy cơ cao và đề xuất các biện pháp ứng phó kịp thời sẽ góp phần bảo vệ môi trường và phát triển bền vững cho khu vực. Cần tiếp tục thực hiện các nghiên cứu sâu hơn về XNM để có cái nhìn tổng quát hơn về tình hình và tác động của nó trong bối cảnh biến đổi khí hậu.