Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh Việt Nam hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế khu vực và thế giới, giáo dục đại học đóng vai trò then chốt trong phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao. Đại học Quốc gia Hà Nội (ĐHQGHN) là một trong những đơn vị sự nghiệp công lập trọng điểm, thực hiện cơ chế tự chủ tài chính từ năm 2001, đồng thời đảm nhận nhiệm vụ đào tạo và nghiên cứu khoa học phục vụ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Việc tổ chức công tác kế toán tại các trường thành viên thuộc ĐHQGHN trở thành vấn đề cấp thiết nhằm nâng cao hiệu quả quản lý tài chính, đảm bảo minh bạch và sử dụng nguồn lực hợp lý.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc khảo sát thực trạng tổ chức công tác kế toán tại ba trường đại học thành viên: Đại học Kinh tế, Đại học Giáo dục và Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, trong giai đoạn 2017-2018. Nghiên cứu nhằm đánh giá mức độ phù hợp của tổ chức kế toán với yêu cầu quản lý hiện tại, đồng thời đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao chất lượng thông tin kế toán, đáp ứng yêu cầu quản lý tài chính trong bối cảnh đổi mới và hội nhập.

Phạm vi nghiên cứu giới hạn trong các trường thành viên thuộc ĐHQGHN, sử dụng dữ liệu sơ cấp từ khảo sát, phỏng vấn và số liệu thứ cấp từ báo cáo tài chính năm 2017. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoàn thiện tổ chức công tác kế toán, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý tài chính, tăng cường tính minh bạch và hỗ trợ ra quyết định quản lý tại các đơn vị sự nghiệp công lập trong lĩnh vực giáo dục đại học.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về tổ chức công tác kế toán trong đơn vị sự nghiệp công lập, bao gồm:

  • Lý thuyết tổ chức công tác kế toán: Tổ chức công tác kế toán là sự kết hợp giữa hệ thống chứng từ, tài khoản, sổ kế toán và báo cáo tài chính nhằm thu thập, xử lý và cung cấp thông tin tài chính trung thực, kịp thời, phục vụ quản lý hiệu quả. Lý thuyết nhấn mạnh nguyên tắc phù hợp, thống nhất, tiết kiệm và bất kiêm nhiệm trong tổ chức kế toán.

  • Mô hình tổ chức bộ máy kế toán: Bao gồm ba mô hình chính: tập trung, phân tán và kết hợp tập trung - phân tán. Mỗi mô hình có ưu nhược điểm riêng, phù hợp với quy mô, đặc điểm hoạt động và trình độ nhân sự của đơn vị.

  • Khái niệm đơn vị sự nghiệp công lập: Đơn vị do Nhà nước thành lập, có tư cách pháp nhân, cung cấp dịch vụ công, hoạt động không vì mục đích lợi nhuận, chịu sự quản lý tài chính theo quy định của pháp luật.

Các khái niệm chính bao gồm: tổ chức công tác kế toán, bộ máy kế toán, hệ thống chứng từ kế toán, hệ thống tài khoản kế toán, báo cáo tài chính và nguyên tắc tổ chức kế toán.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa thu thập dữ liệu sơ cấp và thứ cấp:

  • Nguồn dữ liệu sơ cấp: Thu thập thông tin qua bảng hỏi và phỏng vấn sâu với cán bộ kế toán, kế toán trưởng và chuyên viên phòng Tài chính Kế toán tại ba trường thành viên thuộc ĐHQGHN.

  • Nguồn dữ liệu thứ cấp: Số liệu tài chính, báo cáo kế hoạch tài chính do Ban Kế hoạch Tài chính ĐHQGHN cung cấp, chủ yếu thuộc năm tài chính 2017.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phân tích định tính và định lượng, so sánh thực trạng với các chuẩn mực kế toán hiện hành và các nghiên cứu trước đó. Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến tổ chức công tác kế toán, đánh giá ưu điểm, hạn chế và nguyên nhân tồn tại.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Khảo sát tập trung tại ba trường đại học đại diện cho các lĩnh vực kinh tế, giáo dục và khoa học xã hội, với số lượng cán bộ kế toán tham gia phỏng vấn và điều tra khoảng vài chục người, đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy.

  • Timeline nghiên cứu: Thực hiện khảo sát và thu thập dữ liệu trong năm 2017-2018, giai đoạn chuyển tiếp giữa các quy định kế toán mới của Bộ Tài chính.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mô hình tổ chức bộ máy kế toán đa dạng nhưng chưa tối ưu: Ba trường thành viên áp dụng mô hình kết hợp tập trung và phân tán. Tỷ lệ sử dụng mô hình tập trung chiếm khoảng 40%, mô hình phân tán chiếm 35%, còn lại là mô hình kết hợp. Mô hình kết hợp giúp khắc phục nhược điểm của hai mô hình còn lại nhưng dẫn đến bộ máy kế toán cồng kềnh, gây khó khăn trong quản lý nhân sự và chi phí vận hành.

  2. Hệ thống chứng từ và tài khoản kế toán được áp dụng theo Thông tư 107/2017/TT-BTC: 100% đơn vị sử dụng hệ thống chứng từ kế toán thống nhất bắt buộc và chứng từ điện tử theo quy định. Tuy nhiên, khoảng 30% đơn vị gặp khó khăn trong việc kiểm soát luân chuyển chứng từ do quy trình chưa khoa học và thiếu sự phối hợp chặt chẽ với Kho bạc Nhà nước.

  3. Chất lượng báo cáo tài chính và báo cáo quyết toán còn hạn chế: Tỷ lệ báo cáo tài chính nộp đúng hạn đạt khoảng 85%, trong khi báo cáo quyết toán ngân sách có tỷ lệ chậm trễ lên đến 20%. Nguyên nhân chủ yếu do thiếu nhân lực kế toán có trình độ chuyên môn cao và quy trình lập báo cáo chưa được chuẩn hóa hoàn toàn.

  4. Nguyên tắc tổ chức công tác kế toán chưa được thực hiện triệt để: Nguyên tắc bất kiêm nhiệm chưa được tuân thủ nghiêm ngặt, dẫn đến rủi ro trong kiểm soát nội bộ. Khoảng 25% cán bộ kế toán kiêm nhiệm nhiều vị trí, ảnh hưởng đến hiệu quả kiểm tra, giám sát.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy tổ chức công tác kế toán tại các trường thành viên thuộc ĐHQGHN đã có nhiều tiến bộ, đặc biệt trong việc áp dụng chế độ kế toán hành chính sự nghiệp mới và sử dụng chứng từ điện tử. Tuy nhiên, việc lựa chọn mô hình tổ chức bộ máy kế toán còn chưa đồng bộ, gây ra sự chồng chéo và tăng chi phí vận hành. So với các nghiên cứu trong ngành giáo dục và y tế, các trường đại học có đặc thù hoạt động phức tạp hơn, đòi hỏi mô hình tổ chức kế toán linh hoạt và phù hợp hơn.

Việc chưa tuân thủ nghiêm nguyên tắc bất kiêm nhiệm làm giảm hiệu quả kiểm soát nội bộ, tiềm ẩn nguy cơ sai sót và gian lận tài chính. Điều này tương đồng với các báo cáo của ngành tài chính về các đơn vị sự nghiệp công lập khác. Ngoài ra, tỷ lệ chậm trễ trong nộp báo cáo quyết toán phản ánh sự thiếu hụt về nguồn nhân lực kế toán chất lượng cao và quy trình làm việc chưa tối ưu.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ áp dụng các mô hình tổ chức kế toán, biểu đồ tròn về tỷ lệ tuân thủ nguyên tắc bất kiêm nhiệm và bảng so sánh thời gian nộp báo cáo tài chính giữa các trường. Những biểu đồ này giúp minh họa rõ nét các điểm mạnh và hạn chế trong tổ chức công tác kế toán hiện tại.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tối ưu hóa mô hình tổ chức bộ máy kế toán: Đề nghị các trường thành viên áp dụng mô hình kết hợp tập trung - phân tán một cách linh hoạt, phân công rõ ràng nhiệm vụ giữa các bộ phận kế toán để giảm thiểu sự chồng chéo, nâng cao hiệu quả quản lý. Thời gian thực hiện trong 1-2 năm, do Ban Giám hiệu và phòng Tài chính Kế toán chủ trì.

  2. Nâng cao năng lực đội ngũ kế toán: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về chuẩn mực kế toán hành chính sự nghiệp, kỹ năng sử dụng phần mềm kế toán và kiểm soát nội bộ. Mục tiêu tăng tỷ lệ cán bộ kế toán đạt chuẩn chuyên môn lên trên 90% trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện là phòng Đào tạo và phát triển nguồn nhân lực phối hợp với các đơn vị đào tạo chuyên ngành.

  3. Chuẩn hóa quy trình kiểm soát chứng từ và báo cáo tài chính: Xây dựng và áp dụng quy trình luân chuyển, kiểm tra chứng từ kế toán khoa học, minh bạch, đồng thời chuẩn hóa quy trình lập báo cáo tài chính và quyết toán ngân sách. Mục tiêu giảm tỷ lệ chậm trễ báo cáo xuống dưới 5% trong năm tài chính tiếp theo. Phòng Tài chính Kế toán phối hợp với Kho bạc Nhà nước thực hiện.

  4. Thực hiện nghiêm nguyên tắc bất kiêm nhiệm: Phân công công việc kế toán rõ ràng, tránh kiêm nhiệm nhiều vị trí để tăng cường kiểm soát nội bộ, giảm thiểu rủi ro sai sót. Thời gian triển khai trong 6 tháng, do thủ trưởng các đơn vị và kế toán trưởng giám sát thực hiện.

  5. Ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác kế toán: Đẩy mạnh sử dụng phần mềm kế toán hiện đại, tích hợp hệ thống chứng từ điện tử và báo cáo tự động nhằm nâng cao tính chính xác và kịp thời của thông tin kế toán. Mục tiêu hoàn thành trong 1 năm, do Ban Công nghệ thông tin phối hợp phòng Tài chính Kế toán triển khai.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban Giám hiệu các trường đại học công lập: Nhận diện các điểm mạnh, hạn chế trong tổ chức công tác kế toán để điều chỉnh mô hình quản lý tài chính phù hợp, nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực.

  2. Phòng Tài chính Kế toán các đơn vị sự nghiệp công lập: Áp dụng các giải pháp nâng cao chất lượng công tác kế toán, chuẩn hóa quy trình, tăng cường kiểm soát nội bộ và đào tạo nhân sự.

  3. Cơ quan quản lý nhà nước về giáo dục và tài chính: Tham khảo để xây dựng chính sách, quy định phù hợp với đặc thù hoạt động của các đơn vị sự nghiệp công lập trong lĩnh vực giáo dục đại học.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành kế toán, quản trị tài chính: Tài liệu tham khảo thực tiễn về tổ chức công tác kế toán trong đơn vị sự nghiệp công lập, đặc biệt trong môi trường giáo dục đại học, phục vụ nghiên cứu và học tập.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tổ chức công tác kế toán là gì và tại sao quan trọng trong đơn vị sự nghiệp công lập?
    Tổ chức công tác kế toán là việc thiết lập hệ thống chứng từ, tài khoản, sổ sách và báo cáo nhằm thu thập, xử lý và cung cấp thông tin tài chính trung thực, kịp thời. Nó giúp quản lý hiệu quả nguồn lực, đảm bảo minh bạch tài chính và phục vụ ra quyết định quản lý.

  2. Các mô hình tổ chức bộ máy kế toán phổ biến trong các trường đại học là gì?
    Có ba mô hình chính: tập trung (một phòng kế toán duy nhất), phân tán (các bộ phận có kế toán riêng) và kết hợp tập trung - phân tán. Mỗi mô hình phù hợp với quy mô và đặc điểm hoạt động khác nhau.

  3. Nguyên tắc bất kiêm nhiệm trong tổ chức công tác kế toán có ý nghĩa gì?
    Nguyên tắc này yêu cầu phân công công việc kế toán rõ ràng, tránh để một người kiêm nhiệm nhiều vị trí nhằm tăng cường kiểm soát nội bộ, giảm thiểu rủi ro sai sót và gian lận.

  4. Làm thế nào để nâng cao chất lượng báo cáo tài chính tại các trường đại học?
    Cần chuẩn hóa quy trình lập báo cáo, đào tạo nhân sự kế toán chuyên môn cao, ứng dụng công nghệ thông tin và tăng cường kiểm tra, giám sát để đảm bảo tính chính xác và kịp thời.

  5. Tại sao việc áp dụng hệ thống chứng từ điện tử lại quan trọng?
    Chứng từ điện tử giúp tăng tính bảo mật, giảm thời gian luân chuyển, nâng cao hiệu quả kiểm soát và lưu trữ thông tin kế toán, phù hợp với xu hướng hiện đại hóa công tác kế toán.

Kết luận

  • Tổ chức công tác kế toán tại các trường thành viên ĐHQGHN đã có nhiều tiến bộ nhưng còn tồn tại hạn chế về mô hình tổ chức, nhân lực và quy trình.
  • Việc áp dụng Thông tư 107/2017/TT-BTC và chứng từ điện tử là bước tiến quan trọng trong hiện đại hóa công tác kế toán.
  • Nguyên tắc bất kiêm nhiệm và chuẩn hóa quy trình cần được thực hiện nghiêm túc để nâng cao hiệu quả kiểm soát nội bộ.
  • Đề xuất các giải pháp tối ưu hóa mô hình tổ chức, nâng cao năng lực nhân sự, chuẩn hóa quy trình và ứng dụng công nghệ thông tin là cần thiết và khả thi trong 1-2 năm tới.
  • Khuyến nghị các đơn vị liên quan phối hợp triển khai các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng công tác kế toán, góp phần phát triển bền vững giáo dục đại học Việt Nam.

Hành động tiếp theo: Các trường thành viên cần xây dựng kế hoạch chi tiết triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tổ chức đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp. Độc giả quan tâm có thể liên hệ phòng Tài chính Kế toán ĐHQGHN để trao đổi và ứng dụng kết quả nghiên cứu.