I. Tổng Quan Về Quản Lý Ngân Sách Nhà Nước Huyện Bảo Thắng
Ngân sách nhà nước (NSNN) đóng vai trò then chốt trong việc điều hành nền kinh tế và đảm bảo thực hiện các chức năng của Nhà nước. Tại Việt Nam, công tác quản lý NSNN vẫn còn nhiều hạn chế, đặc biệt ở cấp địa phương. Huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai, với điều kiện kinh tế - xã hội đặc thù, đối mặt với nhiều thách thức trong quản lý ngân sách địa phương. Luận văn này tập trung nghiên cứu thực trạng quản lý NSNN tại huyện Bảo Thắng, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và sử dụng nguồn lực tài chính công. Mục tiêu là góp phần vào sự phát triển kinh tế - xã hội bền vững của huyện. Theo báo cáo quyết toán thu - chi NSNN huyện Bảo Thắng năm 2017, thu ngân sách trên địa bàn là 123.095 triệu đồng, chi là 481.502 triệu đồng, trợ cấp của tỉnh là 349.
1.1. Khái niệm và vai trò của Ngân sách Nhà nước
Ngân sách nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định và được thực hiện trong một năm để đảm bảo thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. NSNN được xem là công cụ điều tiết vĩ mô nền kinh tế và đóng vai trò không thể thiếu đối với nước ta. Ngân sách Nhà nước là tiềm lực tài chính, là sức mạnh về mặt tài chính của Nhà nước. Quản lý và điều hành ngân sách Nhà nước có tác động chi phối trực tiếp đến các hoạt động khác trong nền kinh tế.
1.2. Đặc điểm chính của Ngân sách Nhà nước hiện nay
NSNN vừa là nguồn lực để nuôi dưỡng bộ máy nhà nước, vừa là công cụ hữu hiệu để nhà nước quản lý, điều tiết nền kinh tế và giải quyết các vấn đề xã hội. Việc tạo lập và sử dụng quỹ NSNN luôn gắn liền với quyền lực kinh tế - chính trị của nhà nước, được nhà nước tiến hành trên cơ sở những luật lệ nhất định. NSNN luôn gắn chặt với sở hữu nhà nước và luôn chứa đựng lợi ích chung, lợi ích công cộng. NSNN là một bản dự toán thu chi.
1.3. Tầm quan trọng của Quản lý Ngân sách cấp huyện
Ngân sách huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh (gọi chung là ngân sách huyện) bao gồm ngân sách cấp huyện và ngân sách các xã, phường, thị trấn. Ngân sách cấp huyện do chính quyền cấp huyện tổ chức thực hiện quản lý theo quy định của Luật ngân sách và phân cấp quản lý của tỉnh nhằm khai thác tốt nguồn thu để đảm bảo nhiệm vụ chi ngân sách cấp huyện. Ngân sách các xã, phường, thị trấn (gọi chung là ngân sách xã). Ngân sách chính quyền cấp xã phường tổ chức thực hiện theo phân cấp của cấp huyện nhằm đảm bảo các nhiệm vụ phát sinh trên địa bàn địa phương mình quản lý.
II. Thách Thức Quản Lý Ngân Sách Nhà Nước Tại Bảo Thắng Lào Cai
Huyện Bảo Thắng đối mặt với nhiều thách thức trong quản lý ngân sách nhà nước. Nguồn thu còn hạn chế, phụ thuộc nhiều vào trợ cấp từ tỉnh. Cơ cấu kinh tế chủ yếu là nông nghiệp, gây khó khăn trong việc mở rộng nguồn thu. Chi ngân sách phải đáp ứng nhiều nhu cầu đặc thù như chi cho dịch vụ xã hội cơ bản, giảm nghèo và xây dựng hạ tầng. Bên cạnh đó, công tác lập dự toán thu, chi hằng năm chưa sát với thực tế; việc đầu tư còn chưa đúng trọng tâm; báo cáo quyết toán thu - chi hằng năm còn chưa kịp thời nên ảnh hưởng đến công tác tổng hợp, chỉ đạo, điều hành ngân sách cả cấp tỉnh,…
2.1. Hạn chế về nguồn thu Ngân sách huyện Bảo Thắng
Nguồn thu ngân sách của huyện khó mở rộng do huyện Bảo Thắng ở xa trung tâm phát triển kinh tế trong nước và của tỉnh, chi phí vận chuyển cao, không thuận lợi cho phát triển công nghiệp, khó thu hút vốn đầu tư. Theo báo cáo, thu ngân sách trên địa bàn là 123.095 triệu đồng, chi là 481.502 triệu đồng, trợ cấp của tỉnh là 349. Trong khi đó, chi NSNN phải đáp ứng các nhu cầu rất đặc thù của huyện như: tỷ trọng chi NSNN cho các dịch vụ xã hội cơ bản và chi giảm nghèo rất lớn; nhu cầu chi xây dựng hệ thống kết cấu hạ tầng phục vụ phát triển kinh tế rất cấp bách.
2.2. Bất cập trong lập dự toán và quyết toán Ngân sách
Vẫn còn những bất cập trong công tác quản lý và điều hành ngân sách như: công tác lập dự toán thu, chi hằng năm chưa sát với thực tế; việc đầu tư còn chưa đúng trọng tâm; báo cáo quyết toán thu - chi hằng năm còn chưa kịp thời nên ảnh hưởng đến công tác tổng hợp, chỉ đạo, điều hành ngân sách cả cấp tỉnh,… Muốn khắc phục những hạn chế trên, cần nghiên cứu một cách toàn diện hệ thống lý luận và thực tiễn về công tác quản lý NSNN tại huyện Bảo Thắng tỉnh Lào Cai nhằm làm rõ những nguyên nhân gây ra những hạn chế đó, cũng như đề xuất căn cứ khoa học để giúp huyện Bảo Thắng nâng cao công tác quản lý NSNN trong thời gian tới.
2.3. Yêu cầu chi Ngân sách đặc thù của huyện vùng cao
Chi NSNN phải đáp ứng các nhu cầu rất đặc thù của huyện như: tỷ trọng chi NSNN cho các dịch vụ xã hội cơ bản và chi giảm nghèo rất lớn; nhu cầu chi xây dựng hệ thống kết cấu hạ tầng phục vụ phát triển kinh tế rất cấp bách. Nguồn thu ngân sách của huyện khó mở rộng do huyện Bảo Thắng ở xa trung tâm phát triển kinh tế trong nước và của tỉnh, chi phí vận chuyển cao, không thuận lợi cho phát triển công nghiệp, khó thu hút vốn đầu tư.
III. Giải Pháp Tăng Thu Ngân Sách Nhà Nước Huyện Bảo Thắng
Để giải quyết bài toán ngân sách, huyện Bảo Thắng cần tập trung vào các giải pháp tăng thu. Cần khai thác hiệu quả các nguồn thu hiện có, đồng thời tìm kiếm các nguồn thu mới. Đẩy mạnh phát triển kinh tế địa phương, đặc biệt là các ngành có tiềm năng như du lịch, nông nghiệp công nghệ cao. Cải thiện môi trường đầu tư để thu hút vốn từ các doanh nghiệp. Tăng cường quản lý thuế, chống thất thu và gian lận thuế. Theo báo cáo, thu ngân sách trên địa bàn là 123.095 triệu đồng, chi là 481.502 triệu đồng, trợ cấp của tỉnh là 349.
3.1. Phát triển kinh tế địa phương để tăng thu Ngân sách
Đẩy mạnh phát triển kinh tế địa phương, đặc biệt là các ngành có tiềm năng như du lịch, nông nghiệp công nghệ cao. Cải thiện môi trường đầu tư để thu hút vốn từ các doanh nghiệp. Tăng cường quản lý thuế, chống thất thu và gian lận thuế. Theo báo cáo, thu ngân sách trên địa bàn là 123.095 triệu đồng, chi là 481.502 triệu đồng, trợ cấp của tỉnh là 349.
3.2. Quản lý thuế hiệu quả và chống thất thu Ngân sách
Tăng cường quản lý thuế, chống thất thu và gian lận thuế. Cần có các biện pháp kiểm tra, giám sát chặt chẽ hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp và hộ kinh doanh. Xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm pháp luật về thuế. Đồng thời, cần nâng cao nhận thức của người dân và doanh nghiệp về nghĩa vụ nộp thuế.
3.3. Khai thác các nguồn thu tiềm năng khác của huyện
Nghiên cứu và khai thác các nguồn thu tiềm năng khác của huyện như thu từ tài nguyên, khoáng sản, thu từ các hoạt động dịch vụ. Cần có quy hoạch và kế hoạch khai thác hợp lý để đảm bảo nguồn thu bền vững và không gây ảnh hưởng đến môi trường.
IV. Giải Pháp Tiết Kiệm Chi Ngân Sách Nhà Nước Bảo Thắng
Bên cạnh tăng thu, việc tiết kiệm chi ngân sách cũng rất quan trọng. Cần rà soát và cắt giảm các khoản chi không cần thiết, lãng phí. Nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách trong các lĩnh vực như đầu tư công, giáo dục, y tế. Thực hiện công khai, minh bạch trong quản lý và sử dụng ngân sách. Theo báo cáo, chi NSNN phải đáp ứng các nhu cầu rất đặc thù của huyện như: tỷ trọng chi NSNN cho các dịch vụ xã hội cơ bản và chi giảm nghèo rất lớn; nhu cầu chi xây dựng hệ thống kết cấu hạ tầng phục vụ phát triển kinh tế rất cấp bách.
4.1. Rà soát và cắt giảm chi tiêu công không hiệu quả
Cần rà soát và cắt giảm các khoản chi không cần thiết, lãng phí. Đặc biệt là các khoản chi cho hội nghị, hội thảo, đi công tác nước ngoài. Tăng cường kiểm soát chi tiêu của các đơn vị sử dụng ngân sách.
4.2. Nâng cao hiệu quả đầu tư công tại huyện Bảo Thắng
Nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách trong lĩnh vực đầu tư công. Lựa chọn các dự án đầu tư có hiệu quả kinh tế - xã hội cao. Tăng cường giám sát và đánh giá hiệu quả các dự án đầu tư. Tránh tình trạng đầu tư dàn trải, lãng phí.
4.3. Công khai minh bạch trong quản lý Ngân sách
Thực hiện công khai, minh bạch trong quản lý và sử dụng ngân sách. Công khai các thông tin về thu, chi ngân sách, các dự án đầu tư công. Tạo điều kiện cho người dân tham gia giám sát hoạt động quản lý ngân sách.
V. Ứng Dụng CNTT Trong Quản Lý Ngân Sách Nhà Nước Bảo Thắng
Ứng dụng công nghệ thông tin (CNTT) là một giải pháp quan trọng để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách. CNTT giúp tự động hóa các quy trình, giảm thiểu sai sót, tăng cường tính minh bạch và tiết kiệm thời gian, chi phí. Huyện Bảo Thắng cần đẩy mạnh ứng dụng CNTT trong các khâu lập dự toán, chấp hành dự toán và quyết toán ngân sách. Theo Luật ngân sách 2015, “Ngân sách cấp huyện, thành phố là một bộ phận của NSNN; là dự toán thu, chi ngân sách huyện, thành phố được lập theo phân cấp của cơ quan có thẩm quyền, bảo đảm điều kiện vật chất cho việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ của bộ máy Nhà nướ...'
5.1. Tự động hóa quy trình lập dự toán Ngân sách
Sử dụng phần mềm để tự động hóa quy trình lập dự toán ngân sách. Phần mềm giúp tổng hợp dữ liệu, phân tích và dự báo các khoản thu, chi. Giúp cho việc lập dự toán chính xác và hiệu quả hơn.
5.2. Quản lý và theo dõi chi tiêu Ngân sách trực tuyến
Xây dựng hệ thống quản lý và theo dõi chi tiêu ngân sách trực tuyến. Hệ thống giúp theo dõi các khoản chi tiêu theo thời gian thực. Giúp cho việc kiểm soát chi tiêu chặt chẽ và kịp thời.
5.3. Công khai thông tin Ngân sách trên Cổng thông tin điện tử
Công khai các thông tin về ngân sách trên Cổng thông tin điện tử của huyện. Giúp cho người dân dễ dàng tiếp cận và giám sát hoạt động quản lý ngân sách.
VI. Đào Tạo Nâng Cao Năng Lực Cán Bộ Quản Lý Ngân Sách Bảo Thắng
Đội ngũ cán bộ quản lý ngân sách đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo hiệu quả quản lý ngân sách. Huyện Bảo Thắng cần chú trọng đào tạo, bồi dưỡng nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ này. Cần trang bị cho cán bộ những kiến thức chuyên môn sâu rộng về tài chính, kế toán, quản lý ngân sách. Đồng thời, cần nâng cao ý thức trách nhiệm và đạo đức công vụ của cán bộ. Theo Giáo trình quản lý ngân sách nhà nước của Trường Đại học Kinh tế thành phố Hồ Chí Minh (2009), NSNN vừa là nguồn lực để nuôi dưỡng bộ máy nhà nước, vừa là công cụ hữu hiệu để nhà nước quản lý, điều tiết nền kinh tế và giải quyết các vấn đề xã hội nên có những đặc điểm chính sau [13].
6.1. Bồi dưỡng kiến thức chuyên môn về tài chính Ngân sách
Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng kiến thức chuyên môn về tài chính, kế toán, quản lý ngân sách cho cán bộ. Mời các chuyên gia đầu ngành về tài chính ngân sách tham gia giảng dạy.
6.2. Nâng cao kỹ năng phân tích và dự báo Ngân sách
Tổ chức các buổi tập huấn, hội thảo về kỹ năng phân tích và dự báo ngân sách. Giúp cho cán bộ có khả năng phân tích tình hình tài chính, dự báo các khoản thu, chi ngân sách.
6.3. Tăng cường đạo đức công vụ và trách nhiệm của cán bộ
Tổ chức các buổi sinh hoạt chuyên đề về đạo đức công vụ và trách nhiệm của cán bộ. Xây dựng quy tắc ứng xử của cán bộ quản lý ngân sách. Khen thưởng kịp thời các cán bộ có thành tích xuất sắc, xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm.
