Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới quản lý ngân sách nhà nước (NSNN) nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính, công tác quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện giữ vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Tại huyện Cư Kuin, tỉnh Đắk Lắk, từ năm 2018 đến 2020, công tác quản lý NSNN đã có những bước tiến đáng kể nhưng vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế như phân cấp nguồn thu chưa hợp lý, khai thác nguồn thu chưa triệt để và trình độ quản lý cán bộ chưa đáp ứng yêu cầu. Luận văn tập trung nghiên cứu thực trạng quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện Cư Kuin trong giai đoạn này, nhằm đề xuất các giải pháp hoàn thiện quản lý ngân sách đến năm 2025, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Mục tiêu nghiên cứu là đánh giá toàn diện các khâu trong quy trình quản lý ngân sách huyện gồm lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và thanh tra, kiểm tra ngân sách; đồng thời phân tích các nhân tố ảnh hưởng và đề xuất phương hướng cải tiến. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hoạt động quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện tại Cư Kuin, tỉnh Đắk Lắk, trong giai đoạn 2018-2020 với các số liệu thu chi cụ thể được tổng hợp từ Kho bạc Nhà nước và các cơ quan liên quan. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoàn thiện chính sách quản lý ngân sách địa phương, nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, đảm bảo cân đối thu chi và minh bạch tài chính, từ đó góp phần phát triển kinh tế - xã hội huyện Cư Kuin.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước và mô hình quản lý công. Lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước tập trung vào các nguyên tắc cơ bản như thống nhất, tập trung dân chủ, công khai minh bạch, trách nhiệm giải trình và cân đối ngân sách. Mô hình quản lý công nhấn mạnh vai trò của bộ máy hành chính trong việc tổ chức, điều hành và kiểm soát các hoạt động thu chi ngân sách nhằm đạt mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Ngân sách nhà nước huyện: toàn bộ các quan hệ kinh tế phát sinh trong quá trình tạo lập, phân phối và sử dụng quỹ tiền tệ của chính quyền địa phương nhằm thực hiện chức năng nhà nước cấp cơ sở.
  • Quản lý ngân sách nhà nước huyện: quá trình lập kế hoạch, tổ chức, điều hành và kiểm soát các hoạt động thu - chi ngân sách nhằm thực hiện các chức năng nhiệm vụ của chính quyền huyện.
  • Quy trình quản lý ngân sách: gồm các khâu lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và thanh tra, kiểm tra ngân sách.
  • Nguyên tắc quản lý ngân sách: thống nhất, tập trung dân chủ; công khai minh bạch; trách nhiệm giải trình; cân đối ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp kết hợp phân tích tổng hợp, phân tích thống kê, so sánh đối chiếu và phân tích chính sách.

  • Nguồn dữ liệu: số liệu thu chi ngân sách nhà nước huyện Cư Kuin giai đoạn 2018-2020 được thu thập từ Kho bạc Nhà nước huyện, Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện, Chi cục Thuế huyện và các báo cáo tài chính liên quan.
  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: tập trung vào toàn bộ các khoản thu, chi ngân sách nhà nước huyện trong giai đoạn nghiên cứu, đảm bảo tính đại diện và đầy đủ.
  • Phương pháp phân tích: sử dụng phân tích thống kê mô tả để đánh giá thực trạng thu chi ngân sách, so sánh tỷ lệ phần trăm các khoản thu, chi qua các năm; phân tích định tính để đánh giá nguyên nhân hạn chế và đề xuất giải pháp.
  • Timeline nghiên cứu: thu thập và xử lý số liệu trong năm 2021, phân tích và viết luận văn hoàn thành năm 2022, đề xuất giải pháp đến năm 2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng lập dự toán ngân sách: Tỷ lệ dự toán thu ngân sách nhà nước huyện Cư Kuin đạt khoảng 95% so với kế hoạch năm trong giai đoạn 2018-2020. Dự toán chi ngân sách được lập dựa trên các căn cứ chính sách và nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội, tuy nhiên còn tồn tại tình trạng dự toán chi chưa sát với thực tế, dẫn đến việc điều chỉnh dự toán trong năm.

  2. Chấp hành dự toán thu - chi ngân sách: Tỷ lệ thu ngân sách thực hiện đạt trung bình 92% so với dự toán, trong đó nguồn thu từ đất đai và thuế chiếm tỷ trọng lớn nhất (khoảng 60%). Chi ngân sách chủ yếu tập trung vào chi thường xuyên (chiếm 70%) và chi đầu tư phát triển (30%). Việc chấp hành dự toán chi còn gặp khó khăn do nguồn thu chưa ổn định và phân bổ chưa hợp lý.

  3. Quyết toán ngân sách: Quyết toán thu ngân sách nhà nước huyện giai đoạn 2018-2020 cho thấy số thu thực tế thấp hơn dự toán khoảng 8%, trong khi quyết toán chi ngân sách được thực hiện chặt chẽ, đảm bảo không vượt quá số thu. Kết dư ngân sách hàng năm dao động khoảng 5-7% tổng thu ngân sách, được chuyển sang năm sau để cân đối chi tiêu.

  4. Thanh tra, kiểm tra ngân sách: Qua các đợt thanh tra giai đoạn 2018-2020, huyện Cư Kuin đã phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm trong quản lý thu chi ngân sách, góp phần nâng cao tính minh bạch và hiệu quả sử dụng ngân sách. Tuy nhiên, công tác thanh tra còn hạn chế về nguồn lực và phạm vi kiểm tra chưa toàn diện.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trong quản lý ngân sách huyện Cư Kuin bao gồm: phân cấp nguồn thu chưa hợp lý, dẫn đến khó khăn trong khai thác và quản lý nguồn thu; trình độ cán bộ quản lý ngân sách còn hạn chế, chưa đáp ứng yêu cầu đổi mới công nghệ và quy trình quản lý hiện đại; quy trình lập dự toán và chấp hành dự toán còn phức tạp, chưa đồng bộ với thực tế phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

So sánh với các huyện trong và ngoài tỉnh, tỷ lệ thu ngân sách thực hiện của Cư Kuin tương đối ổn định nhưng vẫn thấp hơn mức trung bình của một số địa phương phát triển hơn (khoảng 95-98%). Việc chi ngân sách tập trung nhiều vào chi thường xuyên làm hạn chế nguồn lực cho đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng và các chương trình kinh tế trọng điểm.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ dự toán và thực hiện thu chi ngân sách qua các năm, bảng phân tích cơ cấu chi ngân sách theo lĩnh vực, và biểu đồ tròn minh họa tỷ trọng các nguồn thu chính. Những kết quả này nhấn mạnh sự cần thiết của việc hoàn thiện quy trình quản lý ngân sách, nâng cao năng lực cán bộ và áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý thu chi ngân sách huyện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện quy trình lập dự toán ngân sách: Đề nghị UBND huyện phối hợp chặt chẽ với các phòng ban liên quan để xây dựng dự toán thu chi sát với thực tế, dựa trên phân tích kỹ lưỡng các nguồn thu tiềm năng và nhu cầu chi tiêu phát triển kinh tế - xã hội. Thời gian thực hiện: từ năm 2023, chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện.

  2. Tăng cường công tác quản lý thu ngân sách: Áp dụng các biện pháp kiểm soát chặt chẽ nguồn thu, đặc biệt là thuế và các khoản thu từ đất đai; đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế và thu ngân sách để giảm thất thu và nâng cao hiệu quả thu. Thời gian: 2023-2025, chủ thể: Chi cục Thuế huyện, Phòng Tài chính - Kế hoạch.

  3. Nâng cao năng lực cán bộ quản lý ngân sách: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn về quản lý ngân sách, công nghệ thông tin và quy trình nghiệp vụ cho cán bộ tài chính huyện nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới quản lý hiện đại. Thời gian: 2023-2024, chủ thể: UBND huyện phối hợp với các cơ sở đào tạo.

  4. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra ngân sách: Mở rộng phạm vi và nâng cao chất lượng thanh tra, kiểm tra các hoạt động thu chi ngân sách, xử lý nghiêm các vi phạm để đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả sử dụng ngân sách. Thời gian: liên tục từ 2023, chủ thể: Thanh tra huyện, Phòng Tài chính - Kế hoạch.

  5. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách: Xây dựng hệ thống quản lý ngân sách điện tử, kết nối dữ liệu giữa các cơ quan liên quan nhằm nâng cao tính chính xác, minh bạch và tiết kiệm thời gian trong quy trình quản lý ngân sách. Thời gian: 2023-2025, chủ thể: UBND huyện, Kho bạc Nhà nước huyện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp huyện: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn giúp nâng cao năng lực lập kế hoạch, điều hành và kiểm soát ngân sách, từ đó cải thiện hiệu quả quản lý tài chính địa phương.

  2. Các nhà hoạch định chính sách tài chính địa phương: Thông tin và phân tích trong luận văn hỗ trợ xây dựng chính sách phân cấp ngân sách phù hợp, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

  3. Học viên, nghiên cứu sinh chuyên ngành quản lý kinh tế và tài chính công: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá về quy trình quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện, phương pháp nghiên cứu và đề xuất giải pháp thực tiễn.

  4. Cơ quan thanh tra, kiểm tra tài chính: Các kết quả nghiên cứu giúp nâng cao hiệu quả công tác thanh tra, kiểm tra ngân sách, phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm trong quản lý ngân sách địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý ngân sách nhà nước huyện gồm những khâu chính nào?
    Quy trình quản lý ngân sách nhà nước huyện gồm bốn khâu chính: lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và thanh tra, kiểm tra ngân sách. Mỗi khâu đều có vai trò quan trọng trong việc đảm bảo cân đối thu chi và hiệu quả sử dụng ngân sách.

  2. Nguyên tắc quản lý ngân sách nhà nước huyện là gì?
    Nguyên tắc quản lý ngân sách nhà nước huyện bao gồm: thống nhất, tập trung dân chủ; công khai minh bạch; trách nhiệm giải trình; đảm bảo cân đối ngân sách. Những nguyên tắc này giúp quản lý ngân sách hiệu quả, minh bạch và công bằng.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý ngân sách huyện Cư Kuin hiện nay là gì?
    Khó khăn gồm phân cấp nguồn thu chưa hợp lý, khai thác nguồn thu chưa triệt để, trình độ cán bộ quản lý còn hạn chế, quy trình lập dự toán và chấp hành dự toán chưa đồng bộ với thực tế phát triển kinh tế - xã hội.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách?
    Cần áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế, tăng cường kiểm tra, giám sát các nguồn thu, đào tạo cán bộ chuyên môn và hoàn thiện quy trình thu ngân sách nhằm giảm thất thu và nâng cao hiệu quả thu.

  5. Vai trò của công tác thanh tra, kiểm tra trong quản lý ngân sách là gì?
    Thanh tra, kiểm tra giúp phát hiện sai phạm, đảm bảo tính minh bạch, kỷ cương trong quản lý ngân sách, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính và củng cố niềm tin của người dân vào công tác quản lý ngân sách nhà nước.

Kết luận

  • Luận văn đã đánh giá toàn diện thực trạng quản lý ngân sách nhà nước huyện Cư Kuin giai đoạn 2018-2020, chỉ ra những thành tựu và hạn chế trong công tác lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và thanh tra, kiểm tra ngân sách.
  • Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý ngân sách huyện, bao gồm chính sách vĩ mô, trình độ phát triển kinh tế - xã hội, cơ chế phân cấp và năng lực cán bộ quản lý.
  • Đề xuất các giải pháp thiết thực như hoàn thiện quy trình lập dự toán, tăng cường quản lý thu ngân sách, nâng cao năng lực cán bộ, đẩy mạnh công tác thanh tra, kiểm tra và ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Giải pháp được định hướng thực hiện đến năm 2025 nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội huyện Cư Kuin.
  • Kêu gọi các cơ quan quản lý, cán bộ tài chính và các nhà nghiên cứu tiếp tục quan tâm, áp dụng kết quả nghiên cứu để hoàn thiện công tác quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện trong thời gian tới.