Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông theo Nghị quyết số 29/NQ-TW và Nghị quyết số 88/2014/QH13 của Quốc hội, việc quản lý dạy học môn Toán theo chương trình giáo dục phổ thông 2018 trở thành một nhiệm vụ trọng tâm nhằm nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học. Thành phố Yên Bái, tỉnh Yên Bái, với hệ thống 05 trường tiểu học được khảo sát gồm Nam Cường, Nguyễn Thái Học, Yên Ninh, Kim Đồng và Hồng Thái, là địa bàn nghiên cứu điển hình cho việc triển khai chương trình mới này. Tổng số 85 khách thể tham gia khảo sát, trong đó có 35 cán bộ quản lý và 50 giáo viên dạy Toán, cung cấp dữ liệu thực tiễn quan trọng.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý dạy học môn Toán theo chương trình mới, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả, góp phần nâng cao năng lực tư duy, lập luận và giải quyết vấn đề Toán học cho học sinh tiểu học. Nghiên cứu tập trung trong phạm vi năm học 2020-2021 tại các trường tiểu học trên địa bàn thành phố Yên Bái, với ý nghĩa thiết thực trong việc hỗ trợ cán bộ quản lý và giáo viên đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá, đồng thời phát huy tính tích cực, tự giác của học sinh.

Các chỉ số quan trọng được khảo sát bao gồm nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về tầm quan trọng của môn Toán, thực trạng phương pháp dạy học, hình thức kiểm tra đánh giá, cũng như các yếu tố ảnh hưởng như năng lực quản lý, phẩm chất giáo viên và điều kiện cơ sở vật chất. Kết quả nghiên cứu sẽ làm cơ sở khoa học cho việc xây dựng các giải pháp quản lý phù hợp, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và dạy học hiện đại, trong đó:

  • Lý thuyết quản lý giáo dục: Theo quan điểm của Koontz và Bùi Minh Hiền, quản lý là quá trình tác động có tổ chức, có mục tiêu của chủ thể quản lý đến đối tượng nhằm đạt được các mục tiêu đề ra. Trong bối cảnh giáo dục, hiệu trưởng là chủ thể quản lý quan trọng, chịu trách nhiệm chỉ đạo toàn diện hoạt động dạy học.

  • Lý thuyết dạy học tích cực: Dựa trên mô hình của Karl Rogers và Kurt Lewin, dạy học được xem là quá trình tương tác giữa giáo viên và học sinh, trong đó học sinh là trung tâm, được khuyến khích phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo thông qua các phương pháp dạy học gợi mở, đặt và giải quyết vấn đề.

  • Khái niệm quản lý dạy học môn Toán theo chương trình giáo dục phổ thông 2018: Là sự tác động có định hướng của hiệu trưởng đến hoạt động dạy học môn Toán nhằm thực hiện các yêu cầu đổi mới chương trình, phát triển năng lực và phẩm chất học sinh tiểu học.

Các khái niệm chính bao gồm: quản lý, dạy học, hoạt động dạy học, năng lực toán học (tư duy, lập luận, mô hình hóa, giải quyết vấn đề, giao tiếp toán học), phương pháp dạy học tích cực, kiểm tra đánh giá kết quả học tập.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Dữ liệu thu thập từ 85 khách thể gồm 35 cán bộ quản lý và 50 giáo viên dạy Toán tại 05 trường tiểu học trên địa bàn thành phố Yên Bái. Ngoài ra, sử dụng tài liệu lý luận, văn bản pháp luật như Thông tư số 32/2018/TT-BGDĐT và Điều lệ trường tiểu học.

  • Phương pháp thu thập dữ liệu: Quan sát trực tiếp hoạt động dạy học, điều tra bằng phiếu hỏi, phỏng vấn sâu cán bộ quản lý và giáo viên, xin ý kiến chuyên gia giáo dục, tổng kết kinh nghiệm thực tiễn.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phần mềm thống kê để xử lý số liệu định lượng, kết hợp phân tích định tính nhằm đánh giá thực trạng, nguyên nhân và đề xuất biện pháp quản lý.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được tiến hành trong năm học 2020-2021, với các giai đoạn khảo sát thực trạng, phân tích dữ liệu, đề xuất biện pháp và khảo nghiệm tính khả thi.

Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu phi xác suất theo phương pháp thuận tiện, tập trung vào các trường tiểu học tiêu biểu của thành phố Yên Bái nhằm đảm bảo tính đại diện và khả năng thu thập dữ liệu thực tiễn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về tầm quan trọng của môn Toán: Khoảng 85% cán bộ quản lý và 78% giáo viên nhận thức đúng và đầy đủ về vai trò của môn Toán trong phát triển năng lực học sinh theo chương trình giáo dục phổ thông 2018. Tuy nhiên, còn khoảng 15-22% chưa thực sự quan tâm đúng mức, ảnh hưởng đến việc triển khai các hoạt động dạy học.

  2. Thực trạng phương pháp dạy học và hình thức kiểm tra đánh giá: Khoảng 60% giáo viên áp dụng phương pháp dạy học tích cực như gợi mở, đặt và giải quyết vấn đề, trực quan sinh động. Tuy nhiên, 40% còn sử dụng phương pháp truyền thống, nặng về lý thuyết, chưa phát huy được tính tích cực của học sinh. Về kiểm tra đánh giá, chỉ có khoảng 55% giáo viên đổi mới hình thức đánh giá, còn lại chủ yếu dựa vào kiểm tra viết truyền thống.

  3. Quản lý hoạt động dạy học của hiệu trưởng: Hiệu trưởng các trường tiểu học đã xây dựng kế hoạch dạy học môn Toán theo chương trình mới, kiểm tra giáo án và giờ dạy của giáo viên với tần suất trung bình 2 lần/tháng. Tuy nhiên, việc chỉ đạo đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá còn hạn chế, chưa đồng bộ.

  4. Yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học môn Toán: Năng lực quản lý của cán bộ quản lý được đánh giá ở mức khá (khoảng 70% đạt chuẩn), trong khi năng lực và phẩm chất giáo viên Toán có sự chênh lệch, với khoảng 65% giáo viên đạt chuẩn về chuyên môn và phương pháp. Điều kiện cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học hiện đại chỉ đáp ứng khoảng 60% nhu cầu, ảnh hưởng đến hiệu quả dạy học.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy nhận thức đúng đắn của cán bộ quản lý và giáo viên là nền tảng quan trọng để triển khai hiệu quả chương trình giáo dục phổ thông 2018. Tuy nhiên, sự chênh lệch trong áp dụng phương pháp dạy học tích cực và đổi mới kiểm tra đánh giá phản ánh hạn chế trong công tác bồi dưỡng và quản lý chuyên môn. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, việc quản lý dạy học môn Toán tại Yên Bái còn thiếu sự đồng bộ và sâu sát, đặc biệt trong việc đổi mới phương pháp và kiểm tra đánh giá.

Việc hiệu trưởng chỉ đạo kiểm tra giáo án và giờ dạy thường xuyên là điểm mạnh, nhưng cần tăng cường chỉ đạo đổi mới phương pháp và hình thức kiểm tra để phát huy tối đa năng lực học sinh. Các yếu tố như năng lực quản lý, phẩm chất giáo viên và điều kiện cơ sở vật chất có ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng quản lý dạy học, cần được quan tâm đầu tư và nâng cao.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ áp dụng phương pháp dạy học tích cực, biểu đồ tròn về nhận thức cán bộ quản lý và giáo viên, bảng tổng hợp kết quả kiểm tra đánh giá và năng lực quản lý để minh họa rõ nét thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và năng lực quản lý của cán bộ quản lý: Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về quản lý dạy học môn Toán theo chương trình giáo dục phổ thông 2018 cho hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn trong vòng 6 tháng tới. Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo thành phố Yên Bái phối hợp với các trung tâm bồi dưỡng nghiệp vụ.

  2. Đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá: Xây dựng và triển khai các chuyên đề sinh hoạt chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học, áp dụng phương pháp dạy học tích cực và đa dạng hình thức kiểm tra đánh giá trong năm học tiếp theo. Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng và tổ chuyên môn các trường tiểu học.

  3. Tăng cường bồi dưỡng và hỗ trợ giáo viên môn Toán: Tổ chức các lớp tập huấn, chia sẻ kinh nghiệm, hỗ trợ kỹ thuật sử dụng đồ dùng dạy học và công nghệ thông tin trong dạy học Toán, đảm bảo ít nhất 80% giáo viên tham gia trong năm học tới. Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo, các trường tiểu học.

  4. Cải thiện điều kiện cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học: Đầu tư bổ sung thiết bị dạy học hiện đại, phòng học bộ môn, máy tính và phần mềm hỗ trợ dạy học Toán trong vòng 1-2 năm tới nhằm tạo môi trường học tập tích cực. Chủ thể thực hiện: UBND thành phố Yên Bái, các trường tiểu học.

  5. Tăng cường kiểm tra, giám sát và đánh giá hiệu quả quản lý dạy học: Thiết lập hệ thống đánh giá định kỳ, kết hợp phản hồi từ giáo viên và học sinh để điều chỉnh kịp thời các hoạt động quản lý dạy học môn Toán. Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng, Phòng Giáo dục và Đào tạo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục tiểu học: Nhận diện rõ vai trò, trách nhiệm và nâng cao năng lực quản lý dạy học môn Toán theo chương trình mới, từ đó xây dựng kế hoạch và chỉ đạo hiệu quả.

  2. Giáo viên dạy môn Toán tiểu học: Áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, đổi mới kiểm tra đánh giá, phát huy tính tích cực, tự giác của học sinh, nâng cao chất lượng giảng dạy.

  3. Nhà nghiên cứu và giảng viên ngành quản lý giáo dục: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn để phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan đến quản lý dạy học và đổi mới giáo dục.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương: Sử dụng kết quả nghiên cứu làm căn cứ xây dựng chính sách, chương trình bồi dưỡng và đầu tư phát triển giáo dục tiểu học phù hợp với yêu cầu đổi mới.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý dạy học môn Toán theo chương trình giáo dục phổ thông 2018 có điểm gì mới so với chương trình cũ?
    Chương trình mới tập trung phát triển năng lực tư duy, lập luận, giải quyết vấn đề và giao tiếp toán học cho học sinh, thay vì chỉ truyền thụ kiến thức. Quản lý dạy học cũng chuyển từ kiểm soát nội dung sang hỗ trợ đổi mới phương pháp và đánh giá năng lực học sinh.

  2. Hiệu trưởng cần làm gì để nâng cao hiệu quả quản lý dạy học môn Toán?
    Hiệu trưởng cần xây dựng kế hoạch quản lý cụ thể, chỉ đạo đổi mới phương pháp dạy học, tổ chức bồi dưỡng giáo viên, kiểm tra giám sát thường xuyên và tạo môi trường học tập tích cực cho học sinh.

  3. Phương pháp dạy học tích cực nào phù hợp với môn Toán tiểu học?
    Các phương pháp như trực quan, gợi mở - vấn đáp, đặt và giải quyết vấn đề, luyện tập thực hành và giảng giải minh họa được khuyến khích sử dụng linh hoạt để phát huy tính tích cực và sáng tạo của học sinh.

  4. Làm thế nào để kiểm tra đánh giá kết quả học tập môn Toán hiệu quả?
    Cần kết hợp đa dạng các hình thức đánh giá như quan sát, tự đánh giá, đánh giá đồng đẳng, kiểm tra viết và thực hành, tập trung đánh giá năng lực tư duy, giải quyết vấn đề và vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

  5. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến chất lượng quản lý dạy học môn Toán?
    Năng lực và phẩm chất của cán bộ quản lý và giáo viên, cùng với điều kiện cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học là những yếu tố quyết định chất lượng quản lý và hiệu quả dạy học môn Toán.

Kết luận

  • Quản lý dạy học môn Toán theo chương trình giáo dục phổ thông 2018 tại các trường tiểu học thành phố Yên Bái còn tồn tại một số hạn chế về nhận thức, phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá.
  • Hiệu trưởng giữ vai trò quyết định trong việc chỉ đạo, kiểm tra và đổi mới hoạt động dạy học môn Toán, cần nâng cao năng lực quản lý và phối hợp hiệu quả với giáo viên.
  • Các yếu tố như năng lực cán bộ quản lý, phẩm chất giáo viên và điều kiện cơ sở vật chất ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng quản lý dạy học.
  • Đề xuất các biện pháp đồng bộ gồm bồi dưỡng cán bộ quản lý, đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao năng lực giáo viên và cải thiện cơ sở vật chất nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Toán.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi thực tiễn cho việc nâng cao hiệu quả quản lý dạy học môn Toán, góp phần thực hiện thành công chương trình giáo dục phổ thông 2018 tại địa phương.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất trong năm học tiếp theo, đồng thời mở rộng nghiên cứu sang các địa bàn khác để đánh giá tính khả thi và hiệu quả tổng thể.

Call-to-action: Các cán bộ quản lý và giáo viên cần chủ động tiếp cận, áp dụng các biện pháp đổi mới quản lý và dạy học để nâng cao chất lượng giáo dục môn Toán, góp phần phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho tương lai.