Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh Việt Nam tiếp tục đẩy mạnh công cuộc đổi mới và hội nhập kinh tế quốc tế, quản lý chi ngân sách Nhà nước (NSNN) giữ vai trò then chốt trong việc phát triển kinh tế - xã hội và đảm bảo công bằng xã hội. Thành phố Thái Nguyên, một đô thị loại I trực thuộc tỉnh Thái Nguyên, là trung tâm kinh tế, chính trị, văn hóa và giáo dục của vùng trung du miền núi phía Bắc, với dân số khoảng 363.000 người và diện tích 222,93 km². Giai đoạn 2017-2019, thu ngân sách nhà nước trên địa bàn đạt khoảng 2.500 tỷ đồng mỗi năm, trong khi chi ngân sách dao động từ 2.000 đến 2.500 tỷ đồng, phản ánh sự cân đối thu - chi ngân sách có những biến động nhất định.

Tuy công tác quản lý chi NSNN tại thành phố đã có nhiều chuyển biến tích cực, vẫn tồn tại các hạn chế như dự toán chi chưa sát thực tế, phân bổ dự toán mang tính hình thức, và công tác thanh tra, kiểm tra chưa thường xuyên. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng quản lý chi NSNN trên địa bàn thành phố Thái Nguyên giai đoạn 2017-2020, xác định các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn ngân sách, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương trong giai đoạn 2020-2025.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hoạt động quản lý chi NSNN cấp thành phố, sử dụng số liệu thứ cấp từ các báo cáo quyết toán ngân sách giai đoạn 2017-2019 và số liệu điều tra sơ cấp năm 2020. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý địa phương trong việc hoàn thiện chính sách và nâng cao hiệu quả quản lý chi NSNN, đồng thời góp phần thúc đẩy phát triển bền vững của thành phố Thái Nguyên.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý chi ngân sách Nhà nước, trong đó có:

  • Khái niệm ngân sách Nhà nước theo Luật Ngân sách Nhà nước số 83/2015/QH13, định nghĩa ngân sách là kế hoạch tài chính quốc gia bao gồm các khoản thu, chi được cơ quan có thẩm quyền quyết định trong một năm tài chính.
  • Quản lý chi ngân sách Nhà nước được hiểu là quá trình Nhà nước vận dụng các quy luật khách quan và công cụ quản lý để tổ chức, giám sát việc phân bổ và sử dụng nguồn ngân sách nhằm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước một cách tiết kiệm và hiệu quả.
  • Mô hình quản lý chi ngân sách cấp huyện bao gồm các nội dung chính: lập dự toán chi, chấp hành dự toán, quyết toán chi và thanh tra, kiểm tra chi ngân sách.
  • Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý chi NSNN được phân thành khách quan (điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội, cơ chế chính sách, nguồn lực tài chính) và chủ quan (năng lực quản lý, tổ chức bộ máy, ứng dụng công nghệ thông tin).

Ba khái niệm trọng tâm được sử dụng là: dự toán chi ngân sách, chấp hành dự toán và quyết toán chi ngân sách, cùng với các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả quản lý chi ngân sách như tỷ lệ hoàn thành dự toán, số vụ vi phạm, và kết quả thanh tra, kiểm tra.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Sử dụng số liệu thứ cấp từ các báo cáo quyết toán thu - chi ngân sách của Phòng Tài chính - Kế hoạch thành phố Thái Nguyên giai đoạn 2017-2019; các văn bản pháp luật liên quan; tài liệu nghiên cứu trong và ngoài nước; đồng thời thu thập số liệu sơ cấp qua khảo sát điều tra trực tiếp với 56 cán bộ công chức quản lý ngân sách tại các cơ quan thành phố và xã, phường.

  • Phương pháp chọn mẫu: Mẫu điều tra bao gồm lãnh đạo cấp thành phố, cán bộ Phòng Tài chính - Kế hoạch, Kho bạc Nhà nước, Chi cục Thuế và đại diện UBND 32 xã, phường, nhằm đảm bảo tính đại diện và toàn diện trong đánh giá.

  • Phương pháp phân tích: Áp dụng thống kê mô tả (tần số, tỷ lệ, trung bình, độ lệch chuẩn) để mô tả đặc điểm và kết quả thu thập; phương pháp so sánh để phân tích biến động thu - chi ngân sách qua các năm; sử dụng thang đo Likert 5 mức độ để đánh giá mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến quản lý chi ngân sách.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập số liệu thứ cấp từ năm 2017 đến 2019; khảo sát sơ cấp thực hiện trong tháng 9 năm 2020; phân tích và tổng hợp dữ liệu hoàn thành trong năm 2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng dự toán và chấp hành chi ngân sách: Dự toán chi NSNN trên địa bàn thành phố tăng trưởng bình quân khoảng 5-7% mỗi năm trong giai đoạn 2017-2019, với tổng mức chi năm 2019 đạt khoảng 2.500 tỷ đồng. Tỷ lệ hoàn thành dự toán chi ngân sách đạt trung bình 95%, cho thấy công tác lập và chấp hành dự toán tương đối sát với thực tế.

  2. Cơ cấu chi ngân sách: Chi thường xuyên chiếm khoảng 70% tổng chi ngân sách, trong đó chi cho giáo dục, y tế và an ninh quốc phòng là các khoản chi chính. Chi đầu tư xây dựng cơ bản chiếm khoảng 25%, tập trung vào các công trình hạ tầng giao thông, thủy lợi và phát triển đô thị.

  3. Công tác quyết toán và thanh tra, kiểm tra: Số vụ vi phạm về chi ngân sách giảm dần qua các năm, từ khoảng 10 vụ năm 2017 xuống còn 4 vụ năm 2019. Công tác thanh tra, kiểm tra được tăng cường với trung bình 15 đợt kiểm tra mỗi năm, phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm, góp phần nâng cao tính minh bạch và hiệu quả sử dụng ngân sách.

  4. Ảnh hưởng của các yếu tố đến quản lý chi NSNN: Qua khảo sát, các yếu tố như năng lực cán bộ quản lý (được đánh giá mức độ ảnh hưởng 4,3/5), cơ chế chính sách pháp luật (4,1/5), và ứng dụng công nghệ thông tin (3,9/5) được xác định là những nhân tố quan trọng nhất ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý chi ngân sách tại thành phố.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy công tác quản lý chi NSNN tại thành phố Thái Nguyên đã có nhiều tiến bộ, thể hiện qua việc dự toán chi sát với thực tế và tỷ lệ hoàn thành dự toán cao. Cơ cấu chi ngân sách phù hợp với các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội, ưu tiên các lĩnh vực trọng yếu như giáo dục và hạ tầng. Việc giảm số vụ vi phạm và tăng cường thanh tra, kiểm tra phản ánh sự nâng cao hiệu quả quản lý và minh bạch trong sử dụng ngân sách.

So sánh với các nghiên cứu tại các địa phương khác như thành phố Hạ Long, Mộc Châu và Bình Xuyên, thành phố Thái Nguyên có điểm tương đồng về việc tăng cường quản lý dự toán và kiểm soát chi ngân sách, tuy nhiên vẫn cần cải thiện hơn nữa về công tác lập dự toán sát thực tế và nâng cao năng lực cán bộ quản lý. Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý chi NSNN cũng là xu hướng chung nhằm nâng cao hiệu quả và minh bạch.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện tỷ lệ hoàn thành dự toán chi qua các năm, cơ cấu chi ngân sách theo lĩnh vực, và biểu đồ đánh giá mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến quản lý chi NSNN, giúp minh họa rõ nét các phát hiện chính.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao chất lượng lập dự toán chi ngân sách: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu cho cán bộ lập dự toán, áp dụng các phương pháp dự báo khoa học, đảm bảo dự toán sát với thực tế và phù hợp với khả năng cân đối ngân sách. Thời gian thực hiện: 2021-2023; Chủ thể: Phòng Tài chính - Kế hoạch thành phố phối hợp với Sở Tài chính.

  2. Tăng cường công tác chấp hành chi ngân sách hiệu quả, tiết kiệm: Xây dựng quy chế chi tiêu nội bộ chặt chẽ, đẩy mạnh thực hiện khoán chi và tự chủ tài chính tại các đơn vị sử dụng ngân sách, nhằm nâng cao trách nhiệm và hiệu quả sử dụng nguồn vốn. Thời gian: 2021-2024; Chủ thể: UBND thành phố và các đơn vị dự toán.

  3. Hoàn thiện công tác quyết toán chi ngân sách: Rà soát, chuẩn hóa quy trình quyết toán, tăng cường kiểm tra, thẩm định quyết toán nhằm phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm, đảm bảo tính chính xác và minh bạch. Thời gian: 2021-2023; Chủ thể: Phòng Tài chính - Kế hoạch, Kho bạc Nhà nước.

  4. Tăng cường thanh tra, kiểm tra và giám sát chi ngân sách: Thiết lập kế hoạch thanh tra định kỳ và đột xuất, ứng dụng công nghệ thông tin trong giám sát chi tiêu, nâng cao vai trò của Kho bạc Nhà nước trong kiểm soát chi. Thời gian: 2021-2025; Chủ thể: Thanh tra thành phố, Kho bạc Nhà nước, UBND thành phố.

  5. Nâng cao năng lực cán bộ quản lý chi ngân sách: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn, kỹ năng quản lý và ứng dụng công nghệ thông tin cho cán bộ quản lý ngân sách. Thời gian: liên tục từ 2021; Chủ thể: UBND thành phố phối hợp với các cơ sở đào tạo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo và cán bộ quản lý ngân sách địa phương: Nhận diện các vấn đề thực tiễn trong quản lý chi NSNN, áp dụng các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách tại địa phương.

  2. Các nhà nghiên cứu và giảng viên chuyên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Sử dụng luận văn làm tài liệu tham khảo trong nghiên cứu, giảng dạy về quản lý ngân sách Nhà nước và chính sách tài chính công.

  3. Cán bộ công chức làm việc tại các cơ quan tài chính, kế hoạch, thuế, kho bạc: Nắm bắt các quy trình, phương pháp quản lý chi ngân sách, từ đó nâng cao năng lực thực thi nhiệm vụ.

  4. Các tổ chức, doanh nghiệp quan tâm đến chính sách tài chính công và đầu tư công: Hiểu rõ cơ chế quản lý chi ngân sách, từ đó phối hợp hiệu quả với các cơ quan Nhà nước trong hoạt động đầu tư và sử dụng ngân sách.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý chi ngân sách Nhà nước là gì?
    Quản lý chi ngân sách Nhà nước là quá trình tổ chức, giám sát việc phân bổ và sử dụng nguồn ngân sách nhằm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước một cách tiết kiệm và hiệu quả. Ví dụ, việc lập dự toán chi ngân sách và kiểm tra quyết toán chi là các hoạt động quản lý chi ngân sách.

  2. Tại sao việc lập dự toán chi ngân sách lại quan trọng?
    Lập dự toán chi ngân sách giúp xác định kế hoạch phân bổ nguồn lực tài chính cho các nhu cầu chi tiêu trong năm, đảm bảo cân đối thu - chi và sử dụng ngân sách hiệu quả. Một dự toán chính xác giúp hạn chế lãng phí và điều chỉnh kịp thời khi có biến động kinh tế.

  3. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý chi ngân sách?
    Các yếu tố gồm năng lực cán bộ quản lý, cơ chế chính sách pháp luật, điều kiện kinh tế - xã hội, tổ chức bộ máy quản lý và ứng dụng công nghệ thông tin. Ví dụ, năng lực chuyên môn cao giúp cán bộ lập dự toán chính xác và kiểm soát chi tiêu hiệu quả.

  4. Làm thế nào để tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra chi ngân sách?
    Cần xây dựng kế hoạch thanh tra định kỳ, sử dụng công nghệ thông tin để giám sát chi tiêu, phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý và xử lý nghiêm các vi phạm. Ví dụ, Kho bạc Nhà nước có thể kiểm soát chi trước khi ngân sách được giải ngân.

  5. Tác động của quản lý chi ngân sách hiệu quả đến phát triển kinh tế - xã hội là gì?
    Quản lý chi ngân sách hiệu quả giúp sử dụng nguồn lực công hợp lý, thúc đẩy đầu tư phát triển hạ tầng, nâng cao chất lượng dịch vụ công và ổn định kinh tế vĩ mô, góp phần giảm nghèo và cải thiện đời sống nhân dân.

Kết luận

  • Quản lý chi ngân sách Nhà nước tại thành phố Thái Nguyên giai đoạn 2017-2019 đã đạt được nhiều kết quả tích cực, với tỷ lệ hoàn thành dự toán chi đạt khoảng 95% và giảm số vụ vi phạm chi ngân sách.
  • Cơ cấu chi ngân sách tập trung vào các lĩnh vực trọng yếu như giáo dục, y tế, an ninh quốc phòng và đầu tư xây dựng cơ bản, phù hợp với định hướng phát triển kinh tế - xã hội địa phương.
  • Các yếu tố chủ chốt ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý chi ngân sách gồm năng lực cán bộ, cơ chế chính sách và ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng lập dự toán, tăng cường chấp hành chi tiết kiệm, hoàn thiện quyết toán và đẩy mạnh thanh tra, kiểm tra nhằm nâng cao hiệu quả quản lý chi NSNN.
  • Khuyến nghị các cơ quan quản lý địa phương triển khai các giải pháp trong giai đoạn 2021-2025, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, cập nhật chính sách để phù hợp với thực tiễn phát triển.

Hành động tiếp theo: Các nhà quản lý và cán bộ liên quan cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tăng cường đào tạo và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý chi ngân sách nhằm đảm bảo sử dụng nguồn lực công hiệu quả, góp phần phát triển bền vững thành phố Thái Nguyên.