Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động giám sát quyền lực nhà nước là một trong những yếu tố then chốt đảm bảo sự vận hành minh bạch, hiệu quả của bộ máy chính quyền địa phương. Tại Việt Nam, Hội đồng nhân dân (HĐND) các cấp giữ vai trò cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương, đại diện cho ý chí và quyền làm chủ của nhân dân. Thị xã An Khê, tỉnh Gia Lai, với 11 đơn vị hành chính cấp xã, là trung tâm kinh tế, chính trị, văn hóa của tỉnh, nơi hoạt động giám sát của HĐND hai cấp đã được triển khai từ năm 2011 đến 2020. Tuy nhiên, hiệu quả giám sát vẫn còn nhiều hạn chế, đặc biệt ở cấp xã, phường, như kỹ năng giám sát của đại biểu còn yếu, công tác kiểm tra, đôn đốc chưa thường xuyên, một số kiến nghị chưa được thực hiện nghiêm túc.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng hoạt động giám sát của HĐND hai cấp tại thị xã An Khê trong giai đoạn 2011-2020, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả giám sát cho giai đoạn 2021-2026 và tầm nhìn đến năm 2030. Nghiên cứu có phạm vi khảo sát tập trung tại thị xã An Khê, đồng thời tham khảo, so sánh với một số huyện khác trong tỉnh Gia Lai. Ý nghĩa nghiên cứu không chỉ góp phần hoàn thiện lý luận về giám sát quyền lực nhà nước mà còn cung cấp cơ sở thực tiễn để nâng cao chất lượng hoạt động giám sát của HĐND các cấp, góp phần xây dựng bộ máy chính quyền địa phương trong sạch, vững mạnh, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên nền tảng lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về kiểm soát quyền lực nhà nước trong hệ thống chính trị. Hai lý thuyết trọng tâm được vận dụng gồm:

  • Lý thuyết quyền lực chính trị và quyền lực nhà nước: Quyền lực là mối quan hệ xã hội trong đó chủ thể có thể chi phối hành vi của chủ thể khác nhằm đạt mục đích nhất định. Quyền lực nhà nước là quyền lực chính trị của giai cấp cầm quyền được tổ chức dưới hình thức công quyền, có tính thống nhất nhưng phân công, phối hợp và kiểm soát lẫn nhau giữa các cơ quan lập pháp, hành pháp và tư pháp.

  • Lý thuyết kiểm soát quyền lực nhà nước: Kiểm soát quyền lực là hệ thống các cơ chế nhằm ngăn chặn, điều chỉnh hành vi vượt quá giới hạn ủy quyền, bảo đảm quyền lực được thực thi đúng mục đích, hiệu quả. Theo đó, kiểm soát quyền lực bao gồm kiểm soát từ bên trong (giữa các cơ quan nhà nước) và kiểm soát từ bên ngoài (sự giám sát của nhân dân và các tổ chức xã hội).

Ba khái niệm chính được làm rõ là: quyền lực chính trị, quyền lực nhà nước và kiểm soát quyền lực nhà nước. Ngoài ra, luận văn còn vận dụng các quan điểm về vai trò giám sát của HĐND trong hệ thống chính trị địa phương, cơ chế phân quyền và phối hợp giữa các cơ quan nhà nước.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tổng hợp, kết hợp giữa lý luận và thực tiễn, bao gồm:

  • Phân tích và tổng hợp tài liệu: Thu thập, hệ thống hóa các văn bản pháp luật, nghị quyết của Đảng, các báo cáo, tài liệu nghiên cứu liên quan đến giám sát quyền lực nhà nước và hoạt động của HĐND.

  • Khảo sát thực địa: Thu thập số liệu thực trạng hoạt động giám sát của HĐND hai cấp tại thị xã An Khê giai đoạn 2011-2020 thông qua phỏng vấn sâu, bảng hỏi với đại biểu HĐND, cán bộ, công chức và người dân.

  • Phân tích thống kê: Sử dụng số liệu về số lượng cuộc giám sát, tỷ lệ kiến nghị được thực hiện, cơ cấu đại biểu, trình độ chuyên môn để đánh giá hiệu quả hoạt động giám sát.

  • So sánh và đối chiếu: Đối chiếu thực trạng tại An Khê với một số huyện khác trong tỉnh Gia Lai nhằm rút ra bài học kinh nghiệm.

Cỡ mẫu khảo sát gồm khoảng 150 đại biểu HĐND hai cấp và cán bộ liên quan, được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện. Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp định tính và định lượng, kết hợp sơ đồ hóa, biểu đồ minh họa.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng số lượng và chất lượng các cuộc giám sát: Giai đoạn 2011-2020, số cuộc giám sát của HĐND hai cấp tại An Khê tăng khoảng 30% so với giai đoạn trước đó. Chất lượng kỳ họp được nâng cao, đặc biệt hoạt động chất vấn có sự tham gia tích cực của đại biểu và cử tri.

  2. Cơ cấu đại biểu HĐND có sự cải thiện: Tỷ lệ đại biểu có trình độ chuyên môn từ đại học trở lên chiếm khoảng 65%, tăng 15% so với nhiệm kỳ trước. Tuy nhiên, đại biểu cấp xã còn hạn chế về kỹ năng giám sát và kiến thức pháp luật.

  3. Hiệu quả thực thi kiến nghị giám sát còn thấp: Khoảng 40% kiến nghị sau giám sát chưa được các cơ quan, đơn vị thực hiện nghiêm túc và kịp thời, đặc biệt tại cấp xã, phường. Công tác kiểm tra, đôn đốc sau giám sát chưa thường xuyên.

  4. Nguyên nhân hạn chế: Bao gồm kỹ năng giám sát của đại biểu còn yếu, thiếu nguồn lực hỗ trợ, sự phối hợp giữa các cơ quan chưa chặt chẽ, và sự lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy Đảng chưa phát huy hết vai trò trong hoạt động giám sát.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy hoạt động giám sát của HĐND hai cấp tại An Khê đã có những bước tiến tích cực về số lượng và chất lượng, phù hợp với xu hướng đổi mới tổ chức chính quyền địa phương. Tuy nhiên, hiệu quả thực thi kiến nghị giám sát còn hạn chế phản ánh những khó khăn trong công tác phối hợp và năng lực đại biểu, nhất là ở cấp xã.

So sánh với các nghiên cứu về giám sát HĐND cấp tỉnh và các địa phương khác trong tỉnh Gia Lai, An Khê có điểm mạnh về sự quan tâm của cấp ủy và sự tham gia của nhân dân, nhưng vẫn cần cải thiện kỹ năng và nguồn lực cho đại biểu. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ cuộc giám sát theo năm, biểu đồ cơ cấu trình độ đại biểu và bảng tổng hợp tỷ lệ kiến nghị được thực hiện.

Ý nghĩa của kết quả là làm rõ thực trạng cụ thể tại một địa phương điển hình, từ đó đề xuất các giải pháp phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả giám sát, góp phần xây dựng bộ máy chính quyền địa phương trong sạch, vững mạnh, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao năng lực đại biểu HĐND hai cấp: Tổ chức các lớp tập huấn, bồi dưỡng kỹ năng giám sát, kiến thức pháp luật cho đại biểu, đặc biệt cấp xã, phường. Mục tiêu đạt 90% đại biểu được đào tạo bài bản trong nhiệm kỳ 2021-2026. Chủ thể thực hiện: Ban Thường vụ Thị ủy, Trung tâm bồi dưỡng chính trị.

  2. Đổi mới phương thức và nội dung giám sát: Áp dụng công nghệ thông tin trong thu thập, xử lý thông tin giám sát; tăng cường giám sát chuyên đề, giám sát đột xuất theo phản ánh của cử tri. Mục tiêu nâng cao tỷ lệ kiến nghị được thực hiện lên trên 70% trong 5 năm tới. Chủ thể thực hiện: HĐND hai cấp phối hợp với UBND và các ban ngành.

  3. Hoàn thiện cơ cấu tổ chức HĐND hai cấp: Tăng cường số lượng và chất lượng các ban chuyên trách, tổ đại biểu; phân công rõ ràng nhiệm vụ, trách nhiệm từng thành viên. Mục tiêu hoàn thiện cơ cấu tổ chức trước năm 2023. Chủ thể thực hiện: HĐND thị xã, Ban Thường vụ Thị ủy.

  4. Tăng cường sự lãnh đạo của cấp ủy Đảng: Đẩy mạnh công tác lãnh đạo, chỉ đạo, giám sát hoạt động của HĐND; xây dựng quy chế phối hợp chặt chẽ giữa Đảng, HĐND và UBND. Mục tiêu nâng cao hiệu quả giám sát và trách nhiệm giải trình trong nhiệm kỳ 2021-2026. Chủ thể thực hiện: Ban Thường vụ Thị ủy.

  5. Đảm bảo điều kiện làm việc cho HĐND hai cấp: Cung cấp đầy đủ trang thiết bị, kinh phí hoạt động; xây dựng môi trường làm việc chuyên nghiệp, minh bạch. Mục tiêu hoàn thiện cơ sở vật chất trước năm 2024. Chủ thể thực hiện: UBND thị xã, HĐND thị xã.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cấp ủy Đảng và chính quyền địa phương: Sử dụng luận văn làm tài liệu tham khảo để xây dựng chính sách, quy chế nâng cao hiệu quả hoạt động giám sát của HĐND, góp phần hoàn thiện bộ máy chính quyền.

  2. Đại biểu HĐND các cấp: Nắm bắt các kiến thức, kỹ năng giám sát, hiểu rõ vai trò, trách nhiệm trong hoạt động giám sát quyền lực nhà nước tại địa phương.

  3. Sinh viên, học viên chuyên ngành Chính trị học, Quản lý nhà nước: Tham khảo luận văn để nghiên cứu chuyên sâu về cơ chế giám sát quyền lực nhà nước, vận dụng vào học tập và nghiên cứu khoa học.

  4. Các tổ chức nghiên cứu, cơ quan quản lý nhà nước: Áp dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng các chương trình đào tạo, chính sách phát triển năng lực giám sát, nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước ở địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hoạt động giám sát của HĐND hai cấp tại An Khê có những điểm mạnh nào?
    Hoạt động giám sát đã tăng về số lượng và chất lượng, đặc biệt là nâng cao chất lượng kỳ họp và hoạt động chất vấn. Tỷ lệ đại biểu có trình độ đại học trở lên đạt khoảng 65%, góp phần nâng cao năng lực giám sát.

  2. Những hạn chế chính trong hoạt động giám sát là gì?
    Kỹ năng giám sát của đại biểu cấp xã còn yếu, công tác kiểm tra, đôn đốc sau giám sát chưa thường xuyên, một số kiến nghị chưa được thực hiện nghiêm túc, sự phối hợp giữa các cơ quan chưa chặt chẽ.

  3. Lý do nào dẫn đến hạn chế trong giám sát của HĐND hai cấp?
    Nguyên nhân gồm thiếu nguồn lực hỗ trợ, kỹ năng đại biểu chưa đáp ứng yêu cầu, sự lãnh đạo của cấp ủy Đảng chưa phát huy hết vai trò, và cơ chế phối hợp chưa đồng bộ.

  4. Giải pháp nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả giám sát?
    Nâng cao năng lực đại biểu qua đào tạo, đổi mới phương thức giám sát, hoàn thiện cơ cấu tổ chức HĐND, tăng cường sự lãnh đạo của cấp ủy Đảng và đảm bảo điều kiện làm việc cho HĐND.

  5. Vai trò của nhân dân trong kiểm soát quyền lực nhà nước được thể hiện thế nào?
    Nhân dân là chủ thể tối cao của quyền lực, tham gia giám sát thông qua bầu cử, phản ánh ý kiến, phê bình, tố cáo và giám sát trực tiếp hoặc qua các tổ chức chính trị - xã hội, góp phần đảm bảo quyền lực nhà nước được thực thi đúng đắn.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa lý luận về quyền lực nhà nước, kiểm soát quyền lực và vai trò giám sát của HĐND trong hệ thống chính trị Việt Nam.
  • Đánh giá thực trạng hoạt động giám sát của HĐND hai cấp tại thị xã An Khê giai đoạn 2011-2020, chỉ ra những thành tựu và hạn chế cụ thể.
  • Đề xuất các giải pháp nâng cao năng lực đại biểu, đổi mới phương thức giám sát, hoàn thiện tổ chức và tăng cường sự lãnh đạo của cấp ủy Đảng.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa khoa học và thực tiễn, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động giám sát của HĐND các cấp, xây dựng bộ máy chính quyền địa phương trong sạch, vững mạnh.
  • Khuyến nghị các bước tiếp theo gồm triển khai đào tạo đại biểu, hoàn thiện cơ chế phối hợp, tăng cường nguồn lực và giám sát thực thi kiến nghị trong giai đoạn 2021-2026.

Call to action: Các cơ quan chức năng, cấp ủy Đảng và HĐND các cấp cần phối hợp chặt chẽ để triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, hoàn thiện cơ chế giám sát nhằm nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước tại địa phương.