Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn từ năm 2018 đến năm 2021, Viện kiểm sát nhân dân (VKS) hai cấp tỉnh Bắc Giang đã tiếp nhận và thụ lý gần 10.000 nguồn tin về tội phạm, khởi tố điều tra 6.225 vụ án, truy tố 4.438 vụ và xét xử sơ thẩm hàng nghìn vụ án hình sự. Số người bị tạm giữ, tạm giam trong quá trình giải quyết vụ án hình sự là 7.326 người, trong đó có 6.280 người bị tạm giữ và hơn 1.000 người bị tạm giam. Song song đó, VKS đã tiếp nhận 6.107 đơn các loại, trong đó có 670 đơn khiếu nại, tố cáo thuộc hoạt động tố tụng hình sự (TTHS), chiếm tỷ lệ 84,48% tổng số đơn khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp (HĐTP). Tỷ lệ đơn khiếu nại, tố cáo trong TTHS có xu hướng tăng qua các năm, phản ánh tính phức tạp và khối lượng công việc lớn trong công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo của VKS.

Nghiên cứu tập trung làm rõ lý luận, quy định pháp luật và thực tiễn giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS của VKS tại tỉnh Bắc Giang, nhằm đánh giá thực trạng, chỉ ra những khó khăn, tồn tại và đề xuất giải pháp nâng cao chất lượng công tác này. Phạm vi nghiên cứu gắn liền với các quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự (BLTTHS) năm 2015 và sửa đổi, bổ sung năm 2021, đồng thời tập trung vào thực tiễn tại VKSND tỉnh Bắc Giang và các VKS huyện, thành phố thuộc tỉnh. Ý nghĩa nghiên cứu không chỉ góp phần bảo đảm quyền khiếu nại, tố cáo của người dân trong TTHS mà còn nâng cao hiệu quả hoạt động tố tụng, củng cố niềm tin của nhân dân vào hệ thống tư pháp.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình pháp lý về quyền con người, quyền khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự, đặc biệt là các quy định của Hiến pháp năm 2013 và BLTTHS năm 2015, sửa đổi năm 2021. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  • Lý thuyết về quyền khiếu nại, tố cáo: Nhấn mạnh quyền cơ bản của công dân được bảo vệ trong Hiến pháp và luật pháp, đồng thời quy định trách nhiệm của cơ quan nhà nước trong việc tiếp nhận, giải quyết khiếu nại, tố cáo nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức.

  • Lý thuyết về tố tụng hình sự và chức năng của Viện kiểm sát: Phân tích vai trò của VKS trong hoạt động tố tụng, đặc biệt là chức năng thực hành quyền công tố, kiểm sát hoạt động tố tụng và giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS.

Các khái niệm chính bao gồm: khiếu nại, tố cáo, giải quyết khiếu nại, tố cáo, thẩm quyền giải quyết, trình tự, thủ tục tố tụng, trách nhiệm pháp lý của người giải quyết khiếu nại, tố cáo.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa phân tích lý luận và thực tiễn, bao gồm:

  • Phân tích tài liệu pháp luật và văn bản hướng dẫn: Nghiên cứu các quy định của Hiến pháp, BLTTHS, Luật Khiếu nại, Luật Tố cáo, Thông tư liên tịch số 02/2018 và các văn bản pháp luật liên quan.

  • Phân tích số liệu thống kê: Thu thập và xử lý số liệu về thụ lý, giải quyết vụ án hình sự, số lượng đơn khiếu nại, tố cáo, thời hạn giải quyết, biên chế cán bộ VKS tại tỉnh Bắc Giang từ năm 2018 đến 2021.

  • Phương pháp so sánh và tổng hợp: So sánh các quy định pháp luật qua các giai đoạn phát triển, tổng hợp các kết quả thực tiễn để đánh giá hiệu quả công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo.

  • Phương pháp điều tra thực địa: Thu thập ý kiến, đánh giá từ cán bộ, Kiểm sát viên VKS tỉnh Bắc Giang và các huyện, thành phố để làm rõ những khó khăn, tồn tại trong công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ số liệu đơn thư khiếu nại, tố cáo và hồ sơ vụ án hình sự do VKS hai cấp tỉnh Bắc Giang thụ lý trong giai đoạn 2018-2021. Phương pháp chọn mẫu chủ yếu là chọn mẫu toàn bộ dữ liệu có sẵn để đảm bảo tính đại diện và khách quan. Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 1/2022 đến tháng 6/2023, bao gồm thu thập số liệu, phân tích, đánh giá và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng số lượng vụ án và đơn khiếu nại, tố cáo: Từ năm 2018 đến 2021, số vụ án hình sự thụ lý tại VKS hai cấp tỉnh Bắc Giang tăng trung bình 7-10% mỗi năm. Số đơn khiếu nại, tố cáo trong TTHS chiếm trên 80% tổng số đơn khiếu nại, tố cáo trong HĐTP, với tỷ lệ tăng liên tục qua các năm: năm 2018 chiếm 80%, năm 2021 tăng lên 87,67%.

  2. Chất lượng giải quyết khiếu nại, tố cáo còn hạn chế: Mặc dù VKS đã giải quyết kịp thời phần lớn các đơn khiếu nại, tố cáo, nhưng vẫn còn tồn tại tình trạng giải quyết chậm, chưa đồng bộ, thiếu thống nhất trong áp dụng pháp luật. Tỷ lệ đơn khiếu nại, tố cáo vượt cấp và tái khiếu nại còn cao, phản ánh sự chưa thỏa mãn của người dân với kết quả giải quyết.

  3. Nguồn nhân lực và tổ chức còn thiếu hụt: Ngành Kiểm sát tỉnh Bắc Giang hiện có 174 công chức, trong đó thiếu 24 Kiểm sát viên các cấp so với biên chế được giao. Việc tinh giản biên chế trong khi khối lượng công việc tăng cao đã ảnh hưởng đến hiệu quả công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo.

  4. Ảnh hưởng của dịch Covid-19: Đại dịch đã làm gián đoạn công tác tiếp công dân trực tiếp, giảm số lượng đơn khiếu nại, tố cáo tiếp nhận trong các năm 2020 và 2021, đồng thời làm tăng áp lực xử lý hồ sơ tồn đọng.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên bao gồm sự phức tạp ngày càng tăng của các vụ việc hình sự tại Bắc Giang do đặc điểm kinh tế - xã hội phát triển nhanh, dân số đông và di cư lớn. Quy định pháp luật tuy đã hoàn thiện nhưng vẫn còn một số điểm chưa rõ ràng, gây khó khăn trong áp dụng thực tế. Việc thiếu hụt cán bộ, Kiểm sát viên và áp lực công việc lớn dẫn đến chất lượng giải quyết khiếu nại, tố cáo chưa cao, thời gian xử lý kéo dài.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành, kết quả này phù hợp với báo cáo của ngành kiểm sát về tình trạng quá tải và yêu cầu nâng cao năng lực cán bộ. Việc áp dụng các quy định mới của BLTTHS năm 2015 và Thông tư liên tịch số 02/2018 đã giúp cải thiện phần nào công tác giải quyết, nhưng vẫn cần tiếp tục hoàn thiện.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện số lượng đơn khiếu nại, tố cáo qua các năm, bảng phân loại đơn theo loại vụ việc và biểu đồ tỷ lệ giải quyết đúng hạn để minh họa hiệu quả công tác. Bảng thống kê biên chế và khối lượng công việc cũng giúp làm rõ áp lực đối với cán bộ VKS.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ cho cán bộ VKS: Nâng cao trình độ pháp luật tố tụng, kỹ năng giải quyết khiếu nại, tố cáo nhằm đảm bảo xử lý chính xác, kịp thời các vụ việc. Thời gian thực hiện: 2024-2025. Chủ thể: VKSND tối cao phối hợp với Trường Đại học Kiểm sát Hà Nội.

  2. Hoàn thiện quy định pháp luật và hướng dẫn thi hành: Rà soát, sửa đổi các văn bản pháp luật liên quan để làm rõ thẩm quyền, trình tự, thủ tục giải quyết khiếu nại, tố cáo, giảm thiểu vướng mắc trong thực tiễn. Thời gian: 2024. Chủ thể: Bộ Tư pháp, VKSND tối cao.

  3. Tăng cường biên chế và cải tiến tổ chức bộ máy: Bổ sung nhân lực phù hợp với khối lượng công việc tăng cao, đồng thời áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý hồ sơ, tiếp nhận và xử lý đơn thư. Thời gian: 2024-2026. Chủ thể: VKSND tỉnh Bắc Giang, VKSND tối cao.

  4. Đẩy mạnh tuyên truyền, phổ biến pháp luật về quyền khiếu nại, tố cáo: Nâng cao nhận thức của người dân về quyền và thủ tục khiếu nại, tố cáo trong TTHS để giảm thiểu đơn thư vượt cấp, tăng cường sự phối hợp giữa các cơ quan tố tụng. Thời gian: liên tục từ 2024. Chủ thể: VKSND tỉnh Bắc Giang phối hợp với các cơ quan truyền thông.

  5. Xây dựng hệ thống thống kê, báo cáo chuyên sâu về khiếu nại, tố cáo: Thiết lập cơ sở dữ liệu thống nhất, cập nhật thường xuyên để phục vụ công tác quản lý, đánh giá và ra quyết định điều hành. Thời gian: 2024-2025. Chủ thể: VKSND tỉnh Bắc Giang, VKSND tối cao.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, Kiểm sát viên Viện kiểm sát nhân dân: Nghiên cứu giúp nâng cao hiểu biết về quy trình, thẩm quyền và kỹ năng giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS, từ đó nâng cao hiệu quả công tác.

  2. Sinh viên, học viên ngành Luật hình sự và tố tụng hình sự: Tài liệu tham khảo bổ ích để hiểu sâu sắc về pháp luật tố tụng hình sự, quyền khiếu nại, tố cáo và thực tiễn áp dụng tại địa phương.

  3. Cơ quan quản lý nhà nước về tư pháp và cải cách tư pháp: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, hoàn thiện pháp luật và tổ chức bộ máy ngành kiểm sát.

  4. Người dân và tổ chức xã hội quan tâm đến quyền khiếu nại, tố cáo: Giúp hiểu rõ quyền và thủ tục khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự, từ đó bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quyền khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự được bảo đảm như thế nào?
    Quyền này được Hiến pháp 2013 và BLTTHS 2015 quy định rõ, cơ quan có thẩm quyền phải tiếp nhận, giải quyết kịp thời, đúng pháp luật để bảo vệ quyền lợi người dân. Ví dụ, VKS có trách nhiệm giải quyết khiếu nại về quyết định tạm giữ, tạm giam trong thời hạn 24 giờ.

  2. Ai có thẩm quyền giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự?
    Viện trưởng hoặc Phó Viện trưởng VKS cấp có thẩm quyền giải quyết khiếu nại, tố cáo thuộc phạm vi quản lý. Trường hợp khiếu nại lần hai, VKS cấp trên sẽ giải quyết. Ví dụ, khiếu nại về hành vi của Kiểm sát viên cấp huyện sẽ do Viện trưởng VKS huyện giải quyết.

  3. Thời hạn giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự là bao lâu?
    Thời hạn tùy theo loại khiếu nại, tố cáo, ví dụ: giải quyết khiếu nại về lệnh tạm giữ, tạm giam phải trong 24 giờ, các khiếu nại khác trong 7 ngày. Thời hạn có thể gia hạn nhưng không vượt quá quy định.

  4. Những khó khăn thường gặp trong công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo của VKS là gì?
    Bao gồm thiếu nhân lực, quy định pháp luật chưa đồng bộ, áp lực công việc lớn, đơn thư vượt cấp và tái khiếu nại nhiều, ảnh hưởng của dịch bệnh làm gián đoạn công tác tiếp công dân.

  5. Làm thế nào để nâng cao chất lượng giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự?
    Cần tăng cường đào tạo cán bộ, hoàn thiện pháp luật, bổ sung nhân lực, ứng dụng công nghệ thông tin, đẩy mạnh tuyên truyền pháp luật và xây dựng hệ thống thống kê hiệu quả.

Kết luận

  • Giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự của VKS tại tỉnh Bắc Giang có vai trò quan trọng trong bảo vệ quyền con người, quyền công dân và đảm bảo hiệu quả hoạt động tố tụng.
  • Số lượng vụ án và đơn khiếu nại, tố cáo tăng qua các năm, phản ánh tính phức tạp và áp lực công việc lớn đối với VKS.
  • Mặc dù có nhiều kết quả tích cực, công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo còn tồn tại hạn chế về nhân lực, quy trình và chất lượng giải quyết.
  • Luận văn đề xuất các giải pháp thiết thực như đào tạo, hoàn thiện pháp luật, tăng cường biên chế và ứng dụng công nghệ để nâng cao hiệu quả công tác.
  • Tiếp tục nghiên cứu, đánh giá và triển khai các giải pháp trong giai đoạn 2024-2026 là cần thiết để đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp và bảo vệ quyền lợi người dân.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan liên quan cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tăng cường giám sát, đánh giá để đảm bảo công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự ngày càng hiệu quả và minh bạch.