Tổng quan nghiên cứu

Thuế giá trị gia tăng (GTGT) là nguồn thu quan trọng, chiếm khoảng 20% tổng thu ngân sách nhà nước (NSNN) tại Việt Nam, đóng vai trò thiết yếu trong việc điều tiết kinh tế vĩ mô và thúc đẩy phát triển sản xuất kinh doanh. Tại tỉnh Thừa Thiên Huế, công tác hoàn thuế GTGT được triển khai từ năm 2017 đến 2020 với mục tiêu hỗ trợ doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp xuất khẩu và dự án đầu tư, nhằm tạo điều kiện thuận lợi về tài chính, thúc đẩy sản xuất và xuất khẩu. Tuy nhiên, thực tế công tác hoàn thuế tại Cục Thuế tỉnh Thừa Thiên Huế còn tồn tại nhiều khó khăn, rủi ro do các hành vi gian lận, làm giả hồ sơ, gây thất thoát NSNN với số tiền phát hiện lên đến hàng trăm tỷ đồng.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng công tác hoàn thuế GTGT tại Cục Thuế tỉnh Thừa Thiên Huế giai đoạn 2017-2020, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện quản lý hoàn thuế GTGT trong giai đoạn 2021-2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hoàn thuế GTGT đối với hàng hóa dịch vụ xuất khẩu và dự án đầu tư trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý thuế, giảm thiểu rủi ro gian lận, đồng thời hỗ trợ doanh nghiệp phát triển bền vững, góp phần tăng thu NSNN và thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý thuế hiện đại, trong đó có:

  • Lý thuyết thuế giá trị gia tăng (GTGT): Thuế GTGT là thuế gián thu tính trên phần giá trị tăng thêm của hàng hóa, dịch vụ trong quá trình sản xuất, lưu thông đến tiêu dùng cuối cùng. Thuế GTGT có đặc điểm tính thuế ở tất cả các khâu nhưng chỉ trên phần giá trị tăng thêm, giúp tránh hiện tượng thuế chồng thuế và trốn thuế.

  • Mô hình quản lý hoàn thuế GTGT: Bao gồm các khâu tiếp nhận hồ sơ, phân loại hồ sơ, giải quyết hồ sơ (hoàn thuế trước, kiểm tra sau hoặc kiểm tra trước, hoàn thuế sau), thẩm định pháp chế và quyết định hoàn thuế. Mô hình này nhằm cân bằng giữa việc tạo thuận lợi cho doanh nghiệp và kiểm soát rủi ro gian lận.

  • Khái niệm rủi ro trong quản lý thuế: Rủi ro được xác định dựa trên các tiêu chí như tính tuân thủ pháp luật của người nộp thuế, quy mô hoàn thuế, lịch sử kiểm tra, nhằm phân loại hồ sơ hoàn thuế để áp dụng biện pháp kiểm tra phù hợp.

Các khái niệm chính bao gồm: hoàn thuế GTGT, kiểm tra trước và sau hoàn thuế, hồ sơ hoàn thuế, rủi ro thuế, và quản lý thuế điện tử.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp thu thập số liệu thứ cấp từ các nguồn chính thức như phần mềm quản lý thuế của Tổng cục Thuế, báo cáo tổng kết công tác thu NSNN của Cục Thuế tỉnh Thừa Thiên Huế giai đoạn 2017-2020, niên giám thống kê tỉnh, các văn bản pháp luật liên quan và tài liệu chuyên ngành.

Phân tích số liệu được thực hiện bằng phương pháp thống kê mô tả, so sánh và phân tổ thống kê để đánh giá thực trạng công tác hoàn thuế GTGT. Phần mềm Excel được sử dụng để xử lý và trình bày dữ liệu. Phương pháp so sánh giúp làm rõ đặc điểm, tính chất công tác quản lý hoàn thuế GTGT tại địa phương so với các tỉnh thành khác.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ hồ sơ hoàn thuế GTGT tại Cục Thuế tỉnh Thừa Thiên Huế trong giai đoạn 2017-2020, với trọng tâm phân tích các hồ sơ hoàn thuế đối với hàng hóa dịch vụ xuất khẩu và dự án đầu tư. Phương pháp chọn mẫu dựa trên toàn bộ dữ liệu có sẵn nhằm đảm bảo tính đại diện và toàn diện.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2017 đến 2020, tập trung phân tích các số liệu và chính sách trong giai đoạn này, đồng thời đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2021-2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng số lượng doanh nghiệp và hồ sơ hoàn thuế: Số lượng doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế tăng từ 3.376 năm 2017 lên mức cao hơn trong các năm tiếp theo, trong đó doanh nghiệp ngoài quốc doanh chiếm phần lớn. Cùng với đó, số hồ sơ hoàn thuế GTGT tại Cục Thuế tỉnh cũng tăng đáng kể, phản ánh nhu cầu hoàn thuế ngày càng lớn.

  2. Tỷ lệ hoàn thuế và thời gian xử lý: Tỷ lệ hồ sơ hoàn thuế GTGT được giải quyết đạt khoảng 85-92%, với thời gian xử lý hồ sơ được rút ngắn nhờ áp dụng công nghệ thông tin. Ví dụ, Cục Thuế thành phố Đà Nẵng đã hoàn thuế 4.694 hồ sơ với số tiền 914,9 tỷ đồng trong năm 2020, cho thấy hiệu quả trong công tác hoàn thuế.

  3. Rủi ro gian lận và truy thu thuế: Công tác kiểm tra sau hoàn thuế phát hiện nhiều trường hợp gian lận như mua bán hóa đơn GTGT giả, làm giả hợp đồng, gây thất thoát NSNN với số tiền truy thu lên đến hàng trăm tỷ đồng. Tỷ lệ truy thu thuế sau hoàn chiếm một phần đáng kể trong tổng số tiền hoàn thuế, phản ánh những tồn tại trong quản lý.

  4. Cơ cấu tổ chức và nguồn nhân lực: Cục Thuế tỉnh Thừa Thiên Huế có 12 phòng chức năng và 5 chi cục thuế, với đội ngũ công chức có trình độ đại học và sau đại học chiếm tỷ lệ cao, tăng dần qua các năm (năm 2020 có 32 công chức trình độ sau đại học, tăng 23,08% so với năm 2019). Điều này góp phần nâng cao năng lực quản lý và kiểm tra hoàn thuế.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân tồn tại trong công tác hoàn thuế GTGT tại Thừa Thiên Huế chủ yếu do sự phức tạp của hồ sơ, thủ tục hành chính còn nhiều bước, cùng với sự gia tăng số lượng doanh nghiệp và hồ sơ hoàn thuế. So với các địa phương như Đà Nẵng, Quảng Bình và TP. Hồ Chí Minh, Thừa Thiên Huế còn hạn chế trong việc ứng dụng công nghệ thông tin và phối hợp liên ngành trong kiểm tra, giám sát.

Việc áp dụng mô hình hoàn thuế trước, kiểm tra sau giúp tạo thuận lợi cho doanh nghiệp nhưng cũng tiềm ẩn rủi ro gian lận nếu không có hệ thống phân loại và kiểm tra rủi ro hiệu quả. Các biểu đồ thể hiện tỷ lệ hồ sơ hoàn thuế được giải quyết theo từng năm, tỷ lệ truy thu thuế sau hoàn và cơ cấu trình độ công chức sẽ minh họa rõ nét hơn về hiệu quả và thách thức trong công tác hoàn thuế.

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu trong nước về quản lý hoàn thuế GTGT, đồng thời nhấn mạnh vai trò của công nghệ thông tin và đào tạo nguồn nhân lực trong nâng cao hiệu quả quản lý thuế.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin: Đẩy mạnh triển khai hoàn thuế điện tử, xây dựng hệ thống giám sát tự động dựa trên dữ liệu lớn để phân loại hồ sơ rủi ro, giảm thiểu sai sót và gian lận. Mục tiêu đạt 80% hồ sơ hoàn thuế qua hình thức điện tử trong giai đoạn 2021-2025. Chủ thể thực hiện: Cục Thuế tỉnh phối hợp với Tổng cục Thuế.

  2. Nâng cao năng lực công chức thuế: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về nghiệp vụ hoàn thuế, kiểm tra thuế và ứng dụng công nghệ thông tin cho cán bộ thuế. Định kỳ hàng năm đánh giá năng lực và đạo đức công chức để đảm bảo chất lượng công tác. Chủ thể thực hiện: Phòng Tổ chức cán bộ Cục Thuế.

  3. Tăng cường kiểm tra, thanh tra sau hoàn thuế: Áp dụng bộ tiêu chí phân loại rủi ro để lựa chọn doanh nghiệp kiểm tra trước và sau hoàn thuế, tập trung vào các doanh nghiệp có giá trị hoàn thuế lớn hoặc có dấu hiệu rủi ro cao. Mục tiêu kiểm tra 100% hồ sơ thuộc diện phải kiểm tra theo quy định. Chủ thể thực hiện: Phòng Thanh tra kiểm tra.

  4. Phối hợp liên ngành chặt chẽ: Thiết lập cơ chế phối hợp giữa Cục Thuế với Hải quan, Công an, Ngân hàng, Kho bạc và các sở ngành liên quan để trao đổi thông tin, xác minh hồ sơ hoàn thuế, nâng cao hiệu quả phát hiện gian lận. Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo Cục Thuế tỉnh.

  5. Cải cách thủ tục hành chính: Rút ngắn thời gian xử lý hồ sơ hoàn thuế, đơn giản hóa quy trình, hướng dẫn rõ ràng cho doanh nghiệp về hồ sơ và điều kiện hoàn thuế nhằm giảm thiểu sai sót và tăng sự hài lòng của người nộp thuế. Chủ thể thực hiện: Phòng Tuyên truyền và hỗ trợ người nộp thuế.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý thuế tại các Cục Thuế địa phương: Luận văn cung cấp phân tích thực trạng và giải pháp cụ thể giúp nâng cao hiệu quả công tác hoàn thuế GTGT, từ đó cải thiện quản lý thuế tại địa phương.

  2. Doanh nghiệp có hoạt động xuất khẩu và dự án đầu tư: Hiểu rõ quy trình, điều kiện và quyền lợi khi thực hiện hoàn thuế GTGT, giúp doanh nghiệp chuẩn bị hồ sơ đầy đủ, tuân thủ pháp luật và giảm thiểu rủi ro bị truy thu thuế.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý công, tài chính - thuế: Tài liệu tham khảo có hệ thống lý luận, số liệu thực tiễn và phương pháp nghiên cứu khoa học, hỗ trợ nghiên cứu sâu về quản lý thuế và chính sách thuế GTGT.

  4. Cơ quan hoạch định chính sách và các tổ chức liên quan: Cung cấp cơ sở dữ liệu và phân tích thực trạng giúp xây dựng, điều chỉnh chính sách thuế phù hợp với thực tiễn địa phương, góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật thuế.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hoàn thuế GTGT là gì và ai được hưởng?
    Hoàn thuế GTGT là việc Nhà nước trả lại số thuế GTGT đầu vào mà doanh nghiệp đã nộp nhưng chưa được khấu trừ. Đối tượng được hưởng là các doanh nghiệp nộp thuế theo phương pháp khấu trừ, có hồ sơ hoàn thuế hợp lệ và đáp ứng các điều kiện theo quy định pháp luật.

  2. Quy trình hoàn thuế GTGT tại Cục Thuế tỉnh Thừa Thiên Huế gồm những bước nào?
    Quy trình gồm 5 bước: tiếp nhận hồ sơ, phân loại hồ sơ, giải quyết hồ sơ (hoàn thuế trước kiểm tra sau hoặc kiểm tra trước hoàn thuế sau), thẩm định pháp chế và quyết định hoàn thuế. Mỗi bước được thực hiện theo quy định nhằm đảm bảo tính chính xác và minh bạch.

  3. Làm thế nào để tránh rủi ro bị truy thu thuế sau khi hoàn thuế?
    Doanh nghiệp cần chuẩn bị hồ sơ đầy đủ, chính xác, tuân thủ quy định về hóa đơn, chứng từ và thanh toán không dùng tiền mặt. Đồng thời, phối hợp chặt chẽ với cơ quan thuế trong quá trình kiểm tra, giải trình khi có yêu cầu.

  4. Công nghệ thông tin được áp dụng như thế nào trong công tác hoàn thuế?
    Cục Thuế tỉnh Thừa Thiên Huế đã áp dụng phần mềm quản lý thuế tập trung, hoàn thuế điện tử giúp rút ngắn thời gian xử lý hồ sơ, giảm thủ tục giấy tờ và tăng khả năng kiểm soát rủi ro gian lận.

  5. Các giải pháp chính để nâng cao hiệu quả công tác hoàn thuế GTGT là gì?
    Bao gồm tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin, nâng cao năng lực cán bộ thuế, tăng cường kiểm tra sau hoàn thuế, phối hợp liên ngành và cải cách thủ tục hành chính nhằm tạo thuận lợi cho doanh nghiệp và bảo vệ NSNN.

Kết luận

  • Hoàn thuế GTGT tại Cục Thuế tỉnh Thừa Thiên Huế đóng vai trò quan trọng trong hỗ trợ doanh nghiệp và phát triển kinh tế địa phương, tuy nhiên còn tồn tại nhiều thách thức về quản lý và rủi ro gian lận.
  • Số lượng doanh nghiệp và hồ sơ hoàn thuế tăng nhanh, đòi hỏi nâng cao năng lực quản lý và ứng dụng công nghệ thông tin để đảm bảo hiệu quả công tác hoàn thuế.
  • Đội ngũ công chức thuế có trình độ chuyên môn ngày càng được nâng cao, tạo tiền đề cho việc cải thiện chất lượng quản lý thuế.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung vào công nghệ, đào tạo, kiểm tra và phối hợp liên ngành nhằm hoàn thiện quy trình và giảm thiểu thất thoát NSNN.
  • Giai đoạn tiếp theo (2021-2025) cần triển khai đồng bộ các giải pháp để nâng cao hiệu quả công tác hoàn thuế GTGT, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững tại Thừa Thiên Huế.

Call-to-action: Các cơ quan quản lý thuế và doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế cần phối hợp chặt chẽ, áp dụng các giải pháp đề xuất để nâng cao hiệu quả công tác hoàn thuế GTGT, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, cập nhật chính sách phù hợp với thực tiễn phát triển kinh tế.