Tổng quan nghiên cứu

Giảm nghèo là một vấn đề toàn cầu, được xem là nhiệm vụ cấp bách không chỉ ở các nước đang phát triển mà còn ở nhiều quốc gia phát triển. Tại Việt Nam, chủ trương xóa đói giảm nghèo được Đảng và Nhà nước đặc biệt quan tâm, coi đây là một cuộc cách mạng xã hội sâu sắc, nhất là ở cấp cơ sở. Trong bối cảnh đó, công tác xã hội nhóm hỗ trợ hộ gia đình nghèo sử dụng vốn vay trong phát triển kinh tế gia đình trở thành một giải pháp thiết thực nhằm nâng cao năng lực tự vươn lên của người nghèo.

Nghiên cứu được thực hiện tại xã Hiệp Hòa, thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh, nơi có dân số khoảng 2.020 lao động, với nền kinh tế chủ yếu dựa vào nông nghiệp, nuôi trồng thủy sản và một số ngành nghề phụ trợ. Năm 2016, tổng giá trị sản phẩm trên địa bàn xã ước đạt 193,1 tỷ đồng, tăng 14,6% so với năm trước, thu nhập bình quân đầu người đạt khoảng 28,8 triệu đồng/năm, tăng 4,7% so với cùng kỳ. Tỷ lệ hộ nghèo giảm còn 4,48% sau khi giảm được 72 hộ nghèo trong năm 2016.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ thực trạng công tác xã hội nhóm hỗ trợ hộ nghèo sử dụng vốn vay phát triển kinh tế gia đình, ứng dụng các phương pháp công tác xã hội nhóm để nâng cao hiệu quả sử dụng vốn vay, từ đó đề xuất các giải pháp phù hợp nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững cho hộ nghèo trên địa bàn xã Hiệp Hòa. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 81 hộ nghèo đại diện tại xã, trong giai đoạn từ năm 2015 đến 2017.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn cho công tác xã hội nhóm trong giảm nghèo, đồng thời góp phần nâng cao hiệu quả các chính sách tín dụng ưu đãi dành cho hộ nghèo, thúc đẩy phát triển kinh tế hộ gia đình và cải thiện đời sống người dân địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Thuyết nhận thức - hành vi: Nhấn mạnh vai trò của nhận thức trong việc hình thành hành vi. Theo đó, hành vi của con người bị ảnh hưởng bởi cách họ hiểu và lý giải môi trường xung quanh. Việc thay đổi nhận thức sẽ dẫn đến thay đổi hành vi, từ đó giúp hộ nghèo có thể sử dụng vốn vay hiệu quả hơn trong phát triển kinh tế.

  • Thuyết vị trí - vai trò xã hội: Mỗi cá nhân có vị trí xã hội và vai trò tương ứng trong gia đình và cộng đồng. Việc nhận thức rõ vai trò của mình giúp người nghèo phát huy trách nhiệm, tham gia tích cực vào các hoạt động phát triển kinh tế và xã hội.

Các khái niệm chính bao gồm: hộ nghèo, vốn vay ưu đãi, công tác xã hội nhóm, hoạt động tư vấn, truyền thông và kết nối nguồn lực. Công tác xã hội nhóm được hiểu là quá trình tổ chức và hỗ trợ nhóm hộ nghèo nhằm nâng cao năng lực tự vươn lên, sử dụng vốn vay hợp lý và phát triển kinh tế bền vững.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp đa dạng nhằm đảm bảo tính khoa học và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Bao gồm tài liệu thứ cấp từ các báo cáo kinh tế xã hội của xã Hiệp Hòa, các văn bản pháp luật liên quan đến tín dụng ưu đãi và công tác xã hội, cùng dữ liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát và phỏng vấn.

  • Phương pháp khảo sát: Bảng hỏi được áp dụng với 81 hộ nghèo đại diện, nhằm thu thập thông tin về thực trạng sử dụng vốn vay và đánh giá hiệu quả công tác xã hội nhóm.

  • Phỏng vấn sâu: Thực hiện với 3 cán bộ chính quyền, 1 cán bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, 6 đại diện hộ nghèo và 42 người dân địa phương để hiểu rõ hơn về khó khăn, nhu cầu và hiệu quả hỗ trợ.

  • Phương pháp quan sát và thảo luận nhóm: Giúp đánh giá thực tế các hoạt động công tác xã hội nhóm tại địa phương.

  • Phân tích thống kê: Sử dụng để xử lý số liệu khảo sát, đánh giá mức độ cần thiết và tần suất các hoạt động tư vấn, truyền thông, kết nối nguồn lực.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được tiến hành trong giai đoạn 2016-2017, tập trung vào khảo sát thực trạng và đánh giá hiệu quả các hoạt động công tác xã hội nhóm hỗ trợ hộ nghèo sử dụng vốn vay.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng hộ nghèo và sử dụng vốn vay: Qua rà soát cuối năm 2016, tỷ lệ hộ nghèo tại xã Hiệp Hòa còn 4,48%, giảm 72 hộ so với năm trước. Tuy nhiên, nhiều hộ nghèo vẫn còn dư nợ tại ngân hàng, không thể tiếp tục vay vốn. Mức vay vốn ưu đãi hiện còn thấp, chưa đáp ứng đủ nhu cầu phát triển kinh tế hộ gia đình.

  2. Hiệu quả công tác xã hội nhóm: Các hoạt động tư vấn, truyền thông và kết nối nguồn lực được đánh giá là cần thiết với mức độ cần thiết trung bình trên 80%. Tuy nhiên, tần suất thực hiện các hoạt động này còn hạn chế, chỉ đạt khoảng 60-70% so với nhu cầu thực tế.

  3. Yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả công tác xã hội nhóm: Đội ngũ nhân viên công tác xã hội còn thiếu về số lượng và chuyên môn, nhiều người làm việc kiêm nhiệm nên hiệu quả chưa cao. Đặc điểm tâm lý của hộ nghèo như mặc cảm, tự ti, thiếu ý chí vươn lên cũng là rào cản lớn. Chính quyền địa phương chưa thực sự nhận thức sâu sắc về vai trò công tác xã hội nhóm, dẫn đến hạn chế trong tổ chức và phối hợp các hoạt động hỗ trợ.

  4. Tác động đến phát triển kinh tế và giảm nghèo bền vững: Công tác xã hội nhóm đã góp phần nâng cao nhận thức, kỹ năng sử dụng vốn vay cho hộ nghèo, giúp họ lựa chọn mô hình phát triển kinh tế phù hợp. Tuy nhiên, do các hạn chế về nguồn lực và phương pháp, hiệu quả chưa đạt mức tối ưu, cần có giải pháp nâng cao.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy công tác xã hội nhóm là một phương pháp can thiệp hiệu quả trong hỗ trợ hộ nghèo sử dụng vốn vay phát triển kinh tế. Việc áp dụng thuyết nhận thức - hành vi giúp thay đổi nhận thức và hành vi của người nghèo, từ đó nâng cao hiệu quả sử dụng vốn. Đồng thời, thuyết vị trí - vai trò xã hội giúp nhân viên công tác xã hội hiểu rõ vai trò của từng thành viên trong gia đình, từ đó có cách tiếp cận phù hợp.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành, kết quả tương đồng với báo cáo của ngành lao động thương binh và xã hội về vai trò quan trọng của công tác xã hội nhóm trong giảm nghèo bền vững. Tuy nhiên, điểm khác biệt là nghiên cứu này tập trung sâu vào địa bàn xã Hiệp Hòa với số liệu cụ thể, giúp đề xuất giải pháp sát thực tế hơn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện tỷ lệ hộ nghèo giảm theo năm, mức độ cần thiết và tần suất các hoạt động công tác xã hội nhóm, cũng như bảng phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động. Điều này giúp minh họa rõ nét hơn về thực trạng và nhu cầu can thiệp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo và nâng cao năng lực nhân viên công tác xã hội

    • Động từ hành động: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về kỹ năng công tác xã hội nhóm và kiến thức phát triển kinh tế hộ gia đình.
    • Target metric: Đảm bảo 100% nhân viên công tác xã hội tại xã được đào tạo bài bản trong vòng 12 tháng.
    • Chủ thể thực hiện: Sở Lao động - Thương binh và Xã hội phối hợp với các trường đại học chuyên ngành.

  2. Tăng mức vay vốn ưu đãi và đa dạng hóa nguồn vốn cho hộ nghèo

    • Động từ hành động: Điều chỉnh chính sách tín dụng để nâng mức vay tối đa, đồng thời huy động thêm nguồn vốn từ các tổ chức phi chính phủ và doanh nghiệp.
    • Target metric: Tăng 30% tổng dư nợ cho vay hộ nghèo trong 2 năm tới.
    • Chủ thể thực hiện: Ngân hàng Chính sách xã hội chi nhánh Quảng Ninh, UBND xã Hiệp Hòa.

  3. Đẩy mạnh hoạt động tư vấn, truyền thông và kết nối nguồn lực

    • Động từ hành động: Tổ chức các buổi tư vấn, tập huấn kỹ thuật canh tác, truyền thông chính sách và kết nối với các tổ chức hỗ trợ.
    • Target metric: Tăng tần suất hoạt động lên ít nhất 3 lần/tháng, đạt mức độ hài lòng trên 85% của hộ nghèo tham gia.
    • Chủ thể thực hiện: Nhân viên công tác xã hội, các hội đoàn thể địa phương.

  4. Nâng cao nhận thức và vai trò của chính quyền địa phương trong công tác xã hội nhóm

    • Động từ hành động: Tổ chức các hội nghị, tập huấn nâng cao nhận thức cho cán bộ chính quyền về công tác xã hội nhóm và giảm nghèo bền vững.
    • Target metric: 100% cán bộ xã Hiệp Hòa được tập huấn trong 6 tháng.
    • Chủ thể thực hiện: UBND thị xã Quảng Yên, Sở Nội vụ.

  5. Xây dựng hệ thống giám sát, đánh giá hiệu quả hoạt động công tác xã hội nhóm

    • Động từ hành động: Thiết lập quy trình giám sát định kỳ, thu thập phản hồi và điều chỉnh hoạt động phù hợp.
    • Target metric: Báo cáo đánh giá hàng quý, cải thiện hiệu quả hoạt động ít nhất 20% sau mỗi năm.
    • Chủ thể thực hiện: Ban chỉ đạo giảm nghèo xã Hiệp Hòa, các tổ chức liên quan.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ công tác xã hội và nhân viên hỗ trợ cộng đồng

    • Lợi ích: Nắm bắt phương pháp công tác xã hội nhóm, kỹ năng tư vấn và kết nối nguồn lực để nâng cao hiệu quả hỗ trợ hộ nghèo.
    • Use case: Áp dụng trong các dự án giảm nghèo tại địa phương, phát triển mô hình nhóm hỗ trợ vốn vay.

  2. Lãnh đạo và cán bộ chính quyền địa phương

    • Lợi ích: Hiểu rõ vai trò và tầm quan trọng của công tác xã hội nhóm trong giảm nghèo, từ đó xây dựng chính sách và kế hoạch phù hợp.
    • Use case: Lập kế hoạch phát triển kinh tế xã hội, phân bổ nguồn lực hỗ trợ hộ nghèo.

  3. Các tổ chức tín dụng và ngân hàng chính sách xã hội

    • Lợi ích: Cải thiện quy trình cho vay, nâng cao hiệu quả sử dụng vốn vay của hộ nghèo thông qua phối hợp với công tác xã hội nhóm.
    • Use case: Thiết kế các chương trình tín dụng ưu đãi gắn với hoạt động hỗ trợ kỹ thuật và tư vấn.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành công tác xã hội, phát triển nông thôn

    • Lợi ích: Tham khảo cơ sở lý luận và thực tiễn về công tác xã hội nhóm trong giảm nghèo, làm tài liệu tham khảo cho các đề tài nghiên cứu tiếp theo.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, luận văn thạc sĩ, tiến sĩ về công tác xã hội và phát triển kinh tế hộ gia đình.

Câu hỏi thường gặp

  1. Công tác xã hội nhóm là gì và tại sao lại quan trọng trong giảm nghèo?
    Công tác xã hội nhóm là phương pháp tổ chức và hỗ trợ nhóm người có cùng hoàn cảnh để nâng cao năng lực tự vươn lên. Nó quan trọng vì giúp người nghèo chia sẻ kinh nghiệm, nhận thức và hỗ trợ lẫn nhau, từ đó sử dụng vốn vay hiệu quả hơn và phát triển kinh tế bền vững.

  2. Vốn vay ưu đãi dành cho hộ nghèo có đặc điểm gì?
    Vốn vay ưu đãi là khoản vay với lãi suất thấp, không yêu cầu tài sản thế chấp, thời hạn vay linh hoạt, nhằm giúp hộ nghèo có vốn phát triển sản xuất kinh doanh. Đây là công cụ quan trọng để giảm nghèo bền vững.

  3. Những khó khăn chính trong việc hỗ trợ hộ nghèo sử dụng vốn vay là gì?
    Khó khăn gồm: nhân viên công tác xã hội thiếu chuyên môn và số lượng, tâm lý mặc cảm và thiếu ý chí của người nghèo, mức vay vốn thấp, chính quyền địa phương chưa nhận thức đầy đủ về công tác xã hội nhóm, và hạn chế trong tổ chức hoạt động.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả công tác xã hội nhóm hỗ trợ hộ nghèo?
    Cần tăng cường đào tạo nhân viên, nâng mức vay vốn, đẩy mạnh hoạt động tư vấn và truyền thông, nâng cao nhận thức chính quyền địa phương, đồng thời xây dựng hệ thống giám sát và đánh giá hiệu quả hoạt động.

  5. Vai trò của nhân viên công tác xã hội trong hỗ trợ hộ nghèo sử dụng vốn vay là gì?
    Nhân viên công tác xã hội đóng vai trò tư vấn, truyền thông, kết nối nguồn lực, giám sát và hỗ trợ kỹ thuật cho hộ nghèo. Họ giúp người nghèo thay đổi nhận thức, lựa chọn mô hình phát triển kinh tế phù hợp và sử dụng vốn vay hiệu quả.

Kết luận

  • Công tác xã hội nhóm là phương pháp hiệu quả trong hỗ trợ hộ nghèo sử dụng vốn vay phát triển kinh tế gia đình tại xã Hiệp Hòa, Quảng Ninh.
  • Thuyết nhận thức - hành vi và thuyết vị trí - vai trò xã hội là cơ sở lý luận quan trọng giúp hiểu và nâng cao hiệu quả hoạt động công tác xã hội nhóm.
  • Thực trạng cho thấy nhiều hạn chế về nguồn lực, nhận thức và tổ chức hoạt động công tác xã hội nhóm cần được khắc phục.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao năng lực nhân viên, tăng mức vay vốn, đẩy mạnh tư vấn, truyền thông và nâng cao vai trò chính quyền địa phương.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi mới cho công tác giảm nghèo bền vững thông qua phát huy vai trò của công tác xã hội nhóm, góp phần cải thiện đời sống và phát triển kinh tế hộ gia đình.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 1-2 năm tới, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng để nâng cao hiệu quả công tác xã hội nhóm trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh và các vùng lân cận.

Call-to-action: Các cơ quan quản lý, tổ chức xã hội và cộng đồng cần phối hợp chặt chẽ để phát huy tối đa vai trò công tác xã hội nhóm, tạo điều kiện thuận lợi cho hộ nghèo tiếp cận và sử dụng vốn vay hiệu quả, góp phần thực hiện thành công mục tiêu giảm nghèo bền vững.