Tổng quan nghiên cứu

Ngân sách nhà nước (NSNN) đóng vai trò trọng yếu trong việc điều tiết kinh tế vĩ mô, đảm bảo an ninh quốc phòng, phát triển kinh tế - xã hội và ổn định thị trường. Tại huyện Ngân Sơn, tỉnh Bắc Kạn, một huyện miền núi với quy mô kinh tế còn nhỏ và nguồn thu ngân sách hạn chế, công tác quản lý ngân sách nhà nước gặp nhiều thách thức do phụ thuộc lớn vào trợ cấp từ cấp trên và nhu cầu chi tiêu ngày càng tăng. Giai đoạn nghiên cứu từ 2017 đến 2019 cho thấy thu ngân sách trên địa bàn còn thấp, trong khi nhu cầu chi tiêu lớn, đòi hỏi phải tăng cường quản lý ngân sách nhằm phát huy tiềm năng địa phương, đảm bảo cân đối thu chi và sử dụng ngân sách hiệu quả.

Mục tiêu nghiên cứu là phân tích thực trạng quản lý ngân sách nhà nước tại huyện Ngân Sơn, đánh giá các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp tăng cường quản lý ngân sách trong giai đoạn tiếp theo. Nghiên cứu sử dụng số liệu sơ cấp thu thập từ tháng 5 đến tháng 9 năm 2020, kết hợp với số liệu thứ cấp từ các báo cáo quyết toán ngân sách của huyện và các xã, thị trấn. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho công tác lãnh đạo, điều hành ngân sách, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương, nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính công.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng các lý thuyết về quản lý ngân sách nhà nước, bao gồm:

  • Khái niệm ngân sách nhà nước: NSNN là dự toán các khoản thu - chi bằng tiền của Nhà nước trong một năm, được cơ quan có thẩm quyền quyết định và thực hiện nhằm đảm bảo các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước (Luật NSNN 2015).

  • Vai trò của NSNN: Bao gồm huy động nguồn tài chính, điều tiết kinh tế vĩ mô, kích thích tăng trưởng, điều chỉnh thị trường và bảo đảm công bằng xã hội.

  • Nguyên tắc quản lý ngân sách cấp huyện: Thống nhất, dân chủ, cân đối ngân sách, công khai minh bạch và quy trách nhiệm.

  • Chu trình quản lý ngân sách: Lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và kiểm tra, thanh tra ngân sách.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: dự toán ngân sách, chấp hành ngân sách, quyết toán ngân sách, kiểm tra, thanh tra ngân sách và các chỉ tiêu thu chi ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thứ cấp từ báo cáo quyết toán ngân sách năm 2017-2019 của huyện Ngân Sơn và các xã, thị trấn; số liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát điều tra với 74 cán bộ quản lý và kế toán ngân sách tại huyện và 10 xã.

  • Phương pháp thu thập dữ liệu: Điều tra bằng bảng hỏi theo thang đo Likert 5 mức độ, thu thập thông tin về thực trạng quản lý ngân sách.

  • Cỡ mẫu: 14 cán bộ quản lý ngân sách cấp huyện và 60 cán bộ kế toán tại các xã.

  • Phương pháp xử lý và phân tích: Sử dụng Excel để tổng hợp số liệu, áp dụng phương pháp so sánh thống kê, thống kê mô tả và phân tích dãy số theo thời gian để đánh giá biến động thu chi ngân sách qua các năm.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập số liệu sơ cấp từ tháng 3 đến tháng 5 năm 2020; phân tích và tổng hợp số liệu trong năm 2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng thu ngân sách: Tổng thu ngân sách huyện Ngân Sơn giai đoạn 2017-2019 có xu hướng tăng trưởng nhưng còn thấp so với dự toán giao. Thu ngân sách nội địa chủ yếu đến từ các doanh nghiệp quốc doanh, khu vực công thương nghiệp và hộ kinh doanh. Tỷ lệ thu đạt khoảng 85-90% dự toán, phản ánh hiệu quả khai thác nguồn thu còn hạn chế.

  2. Thực trạng chi ngân sách: Tổng chi ngân sách tăng đều qua các năm, trong đó chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn (khoảng 70-75%), chi đầu tư phát triển còn hạn chế do nguồn vốn hạn hẹp. Việc chấp hành dự toán chi ngân sách có sự chênh lệch so với dự toán được giao, với tỷ lệ chi đạt khoảng 80-95%.

  3. Công tác lập dự toán và chấp hành ngân sách: Qua khảo sát, điểm trung bình đánh giá công tác lập dự toán đạt mức khá (khoảng 3.2/5), trong khi công tác chấp hành dự toán được đánh giá thấp hơn (khoảng 2.8/5), cho thấy còn tồn tại hạn chế trong việc thực hiện kế hoạch ngân sách.

  4. Kiểm tra, thanh tra ngân sách: Công tác kiểm tra, thanh tra được thực hiện thường xuyên nhưng chưa đạt hiệu quả cao do hạn chế về năng lực cán bộ và công nghệ thông tin hỗ trợ. Tỷ lệ phát hiện sai phạm và xử lý còn thấp, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý ngân sách.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên bao gồm điều kiện kinh tế xã hội khó khăn, nguồn thu ngân sách hạn chế, đội ngũ cán bộ quản lý ngân sách còn thiếu về trình độ chuyên môn và năng lực quản lý. So sánh với một số địa phương như huyện Mường Khương (Lào Cai) và huyện Hưng Hà (Thái Bình), nơi đã áp dụng phân cấp nguồn thu, khoán biên chế và tăng cường công khai tài chính, huyện Ngân Sơn còn nhiều điểm cần cải thiện.

Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách tại huyện Ngân Sơn còn hạn chế, dẫn đến việc xử lý số liệu chậm, thiếu chính xác và khó khăn trong giám sát. Các biểu đồ thể hiện xu hướng thu chi ngân sách qua các năm sẽ minh họa rõ sự biến động và tỷ lệ thực hiện dự toán, giúp đánh giá hiệu quả quản lý ngân sách.

Kết quả nghiên cứu khẳng định tầm quan trọng của việc hoàn thiện công tác lập dự toán, nâng cao năng lực chấp hành dự toán và tăng cường kiểm tra, thanh tra nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước tại địa phương.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện công tác lập kế hoạch và xây dựng dự toán ngân sách: Đề nghị UBND huyện phối hợp chặt chẽ với các phòng ban, đơn vị dự toán để xây dựng dự toán sát thực tế, khoa học và phù hợp với khả năng thu ngân sách. Thời gian thực hiện: hàng năm trước tháng 12; Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện.

  2. Tăng cường công tác chấp hành dự toán ngân sách: Nâng cao trách nhiệm của các đơn vị sử dụng ngân sách trong việc thực hiện dự toán, đảm bảo chi đúng, đủ, kịp thời và tiết kiệm. Thời gian: liên tục hàng năm; Chủ thể: UBND huyện, các đơn vị dự toán.

  3. Hoàn thiện công tác kế toán và quyết toán ngân sách: Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý kế toán ngân sách, nâng cao chất lượng báo cáo quyết toán, đảm bảo tính chính xác và minh bạch. Thời gian: trong 2 năm tới; Chủ thể: Phòng Tài chính - Kế hoạch, Kho bạc Nhà nước huyện.

  4. Tăng cường công tác kiểm tra, thanh tra và giám sát tài chính: Xây dựng kế hoạch kiểm tra định kỳ và đột xuất, nâng cao năng lực cán bộ kiểm tra, sử dụng hiệu quả các công cụ giám sát để phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm. Thời gian: hàng năm; Chủ thể: Thanh tra Nhà nước, Phòng Tài chính - Kế hoạch, UBND huyện.

  5. Đào tạo, bồi dưỡng nâng cao năng lực cán bộ quản lý ngân sách: Tổ chức các lớp tập huấn, đào tạo chuyên sâu về nghiệp vụ tài chính ngân sách và ứng dụng công nghệ thông tin cho cán bộ tài chính cấp huyện và xã. Thời gian: trong vòng 1-2 năm; Chủ thể: UBND huyện phối hợp với các cơ sở đào tạo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo và cán bộ quản lý ngân sách cấp huyện, xã: Giúp nâng cao nhận thức, cải thiện kỹ năng lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công.

  2. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện, làm tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu tiếp theo.

  3. Cơ quan tài chính, kho bạc nhà nước và thanh tra tài chính: Hỗ trợ trong việc xây dựng các chính sách, quy trình kiểm tra, giám sát ngân sách phù hợp với đặc thù địa phương miền núi.

  4. Các tổ chức phát triển kinh tế xã hội và các nhà hoạch định chính sách: Tham khảo để đề xuất các giải pháp hỗ trợ tài chính, nâng cao năng lực quản lý ngân sách tại các huyện miền núi còn nhiều khó khăn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện lại quan trọng?
    Quản lý ngân sách cấp huyện đảm bảo nguồn lực tài chính cho phát triển kinh tế - xã hội địa phương, duy trì an ninh quốc phòng và thực hiện các chính sách công. Hiệu quả quản lý ngân sách góp phần nâng cao năng lực tự chủ tài chính và phát triển bền vững.

  2. Những khó khăn chính trong quản lý ngân sách tại huyện Ngân Sơn là gì?
    Huyện Ngân Sơn gặp khó khăn do nguồn thu ngân sách hạn chế, phụ thuộc nhiều vào trợ cấp cấp trên, đội ngũ cán bộ quản lý còn thiếu về trình độ chuyên môn và ứng dụng công nghệ thông tin còn hạn chế.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả lập dự toán ngân sách?
    Cần phối hợp chặt chẽ giữa các phòng ban, đơn vị dự toán, sử dụng số liệu thực tế và dự báo chính xác, đồng thời áp dụng các công cụ phân tích tài chính hiện đại để xây dựng dự toán sát với khả năng thu chi.

  4. Vai trò của công tác kiểm tra, thanh tra trong quản lý ngân sách?
    Kiểm tra, thanh tra giúp phát hiện sai phạm, phòng ngừa tham nhũng, đảm bảo ngân sách được sử dụng đúng mục đích, tiết kiệm và hiệu quả, từ đó nâng cao tính minh bạch và trách nhiệm giải trình.

  5. Ứng dụng công nghệ thông tin có tác động thế nào đến quản lý ngân sách?
    Ứng dụng công nghệ thông tin giúp xử lý số liệu nhanh chóng, chính xác, tạo điều kiện thuận lợi cho việc lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách, đồng thời tăng cường giám sát và minh bạch tài chính.

Kết luận

  • Luận văn đã phân tích thực trạng quản lý ngân sách nhà nước tại huyện Ngân Sơn giai đoạn 2017-2019, chỉ ra những hạn chế trong công tác lập dự toán, chấp hành và kiểm tra ngân sách.
  • Nghiên cứu làm rõ các yếu tố khách quan và chủ quan ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý ngân sách, bao gồm điều kiện kinh tế xã hội, năng lực cán bộ và ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện công tác quản lý ngân sách, tập trung vào lập dự toán, chấp hành dự toán, kế toán quyết toán và kiểm tra, thanh tra ngân sách.
  • Kết quả nghiên cứu có thể làm tài liệu tham khảo cho các cấp chính quyền và các nhà quản lý tài chính trong việc nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách địa phương.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, đào tạo cán bộ và áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách nhằm hướng tới phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại huyện Ngân Sơn.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước tại địa phương, góp phần phát triển kinh tế xã hội bền vững!