Tổng quan nghiên cứu

Quản lý rác thải sinh hoạt đang trở thành một thách thức lớn trong bối cảnh dân số và mức độ đô thị hóa gia tăng nhanh chóng. Theo ước tính của Ngân hàng Thế giới, toàn cầu hiện thải ra khoảng 1,3 tỷ tấn rác thải rắn mỗi năm và dự báo sẽ tăng lên 2,2 tỷ tấn vào năm 2025. Tại Việt Nam, tổng lượng chất thải rắn sinh hoạt gần 16 triệu tấn/năm, trong đó hơn 70% được xử lý bằng phương pháp chôn lấp và 28% bằng đốt thủ công. Tình trạng này gây ra nhiều hệ lụy nghiêm trọng về môi trường, sức khỏe cộng đồng và cảnh quan đô thị.

Huyện Mỹ Đức, thành phố Hà Nội, với dân số khoảng 190.000 người và tốc độ tăng dân số 1%/năm, đang đối mặt với áp lực ngày càng lớn trong quản lý rác thải sinh hoạt. Hiện có khoảng 38 điểm tập kết rác thải lộ thiên trên địa bàn, gây ô nhiễm nguồn nước ngầm và ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường sống. Mục tiêu nghiên cứu là đánh giá thực trạng quản lý rác thải sinh hoạt tại huyện Mỹ Đức trong giai đoạn 2016-2018, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý đến năm 2030. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo vệ môi trường, nâng cao chất lượng cuộc sống và phát triển bền vững địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý môi trường và mô hình quản lý chất thải rắn sinh hoạt. Quản lý được hiểu là quá trình lập kế hoạch, tổ chức, lãnh đạo và kiểm soát các nguồn lực nhằm đạt mục tiêu bảo vệ môi trường và sức khỏe cộng đồng. Quản lý rác thải sinh hoạt bao gồm các hoạt động phòng ngừa, giảm thiểu, phân loại, thu gom, vận chuyển, tái sử dụng, tái chế và xử lý chất thải theo quy định của Luật Bảo vệ Môi trường 2014.

Ba khái niệm chính được sử dụng gồm:

  • Rác thải sinh hoạt: chất thải phát sinh từ các hoạt động sinh hoạt của hộ gia đình, cơ quan, thương mại, dịch vụ.
  • Quản lý rác thải sinh hoạt: sự kết hợp các hoạt động kiểm soát nguồn thải, thu gom, vận chuyển và xử lý nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường và sức khỏe.
  • Phân loại rác tại nguồn: bước quan trọng để nâng cao hiệu quả tái chế và xử lý rác thải.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp điều tra thực địa kết hợp phân tích số liệu sơ cấp và thứ cấp. Cỡ mẫu khảo sát gồm 60 hộ gia đình tại 3 xã đại diện (Thị trấn Đại Nghĩa, xã Hương Sơn, xã Phù Lưu Tế) với 20 hộ mỗi xã. Thời gian khảo sát từ tháng 7 đến tháng 10 năm 2019, tiến hành cân và phân loại rác thải theo 4 nhóm: hữu cơ, có khả năng tái chế, không tái chế và rác thải nguy hại.

Phương pháp lấy mẫu nước rỉ rác tại 5 bãi rác trên địa bàn nhằm đánh giá ảnh hưởng môi trường. Các chỉ tiêu phân tích gồm pH, BOD5, COD, TSS, Amoni, Clorua, Nitrat, Coliform theo quy chuẩn quốc gia QCVN 25:2009/BTNMT và QCVN 40:2011/BTNMT. Dữ liệu được xử lý bằng phần mềm Excel, kết hợp phỏng vấn cán bộ quản lý, công nhân vệ sinh môi trường và người dân để thu thập thông tin về nhận thức, khó khăn và hiệu quả quản lý.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Khối lượng rác thải sinh hoạt trung bình: Khảo sát 60 hộ cho thấy khối lượng rác thải sinh hoạt trung bình khoảng 1,3 kg/người/ngày, tương đương với mức phát sinh chung của các vùng nông thôn ngoại thành.
  2. Thành phần rác thải: Rác hữu cơ chiếm tỷ lệ cao nhất, khoảng 55-65%, tiếp theo là rác có khả năng tái chế chiếm 25-30%, phần còn lại là rác không tái chế và rác thải nguy hại chiếm dưới 5%.
  3. Hiệu quả thu gom và xử lý: Tỷ lệ thu gom rác thải sinh hoạt đạt khoảng 85%, tuy nhiên phần lớn rác được xử lý bằng phương pháp chôn lấp lộ thiên tại 38 điểm tập kết, gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng.
  4. Chất lượng nước rỉ rác: Kết quả phân tích mẫu nước rỉ rác tại 5 bãi rác cho thấy các chỉ tiêu BOD5, COD, Amoni và Coliform vượt ngưỡng cho phép từ 1,5 đến 3 lần, ảnh hưởng tiêu cực đến nguồn nước ngầm và sức khỏe cộng đồng.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của tình trạng quản lý rác thải chưa hiệu quả là do thiếu cơ sở hạ tầng phân loại và xử lý rác hiện đại, nguồn lực tài chính hạn chế và nhận thức cộng đồng còn thấp. So sánh với các mô hình quản lý rác thải tại Nhật Bản và Hàn Quốc, nơi áp dụng phân loại rác tại nguồn nghiêm ngặt và công nghệ xử lý tiên tiến, Mỹ Đức còn nhiều hạn chế. Việc chôn lấp rác thải không hợp vệ sinh không chỉ gây ô nhiễm đất, nước mà còn phát sinh khí nhà kính, ảnh hưởng đến biến đổi khí hậu.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ thành phần rác thải và bảng so sánh các chỉ tiêu ô nhiễm nước rỉ rác tại các bãi rác. Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nâng cao nhận thức cộng đồng và đầu tư công nghệ xử lý phù hợp để giảm thiểu tác động môi trường.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Triển khai phân loại rác thải tại nguồn: Tổ chức tuyên truyền, cung cấp thùng phân loại rác cho hộ gia đình, phấn đấu đạt tỷ lệ phân loại trên 70% vào năm 2025. Chủ thể thực hiện: UBND huyện phối hợp với các xã, thị trấn.
  2. Hoàn thiện hệ thống thu gom, vận chuyển và xử lý: Xây dựng các trạm trung chuyển hiện đại, nâng cấp bãi chôn lấp hợp vệ sinh, áp dụng công nghệ xử lý sinh học và tái chế rác hữu cơ. Mục tiêu giảm tỷ lệ chôn lấp xuống dưới 50% vào năm 2030. Chủ thể: Công ty CP Đầu tư và Phát triển Công nghệ cao Minh Quân cùng chính quyền địa phương.
  3. Tăng cường công tác tuyên truyền và nâng cao nhận thức cộng đồng: Thực hiện các chương trình giáo dục môi trường, vận động người dân tham gia quản lý rác thải, xây dựng mô hình điểm về phân loại và xử lý rác thải. Chủ thể: Ban quản lý dự án, các đoàn thể xã hội.
  4. Đẩy mạnh đầu tư tài chính và hỗ trợ kỹ thuật: Huy động nguồn vốn xã hội hóa, ưu tiên ngân sách địa phương cho công tác quản lý rác thải, đồng thời hợp tác với các tổ chức nghiên cứu để ứng dụng công nghệ mới. Chủ thể: UBND huyện, các sở ngành liên quan.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý môi trường địa phương: Nắm bắt thực trạng và giải pháp quản lý rác thải sinh hoạt để xây dựng kế hoạch phù hợp.
  2. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành khoa học môi trường: Tham khảo phương pháp nghiên cứu và dữ liệu thực tiễn về quản lý rác thải tại vùng nông thôn ngoại thành.
  3. Doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực xử lý chất thải: Hiểu rõ đặc điểm rác thải và nhu cầu công nghệ để phát triển dịch vụ phù hợp.
  4. Cộng đồng dân cư và tổ chức xã hội: Nâng cao nhận thức về phân loại và xử lý rác thải, tham gia tích cực vào công tác bảo vệ môi trường.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao phân loại rác tại nguồn lại quan trọng?
    Phân loại rác tại nguồn giúp tách riêng rác hữu cơ, rác tái chế và rác nguy hại, từ đó nâng cao hiệu quả tái chế và giảm thiểu ô nhiễm môi trường. Ví dụ, rác hữu cơ được xử lý thành phân compost, giảm lượng rác chôn lấp.

  2. Hiện trạng xử lý rác thải sinh hoạt tại Mỹ Đức như thế nào?
    Phần lớn rác thải được thu gom nhưng xử lý chủ yếu bằng chôn lấp lộ thiên tại 38 điểm tập kết, gây ô nhiễm đất và nước. Tỷ lệ thu gom đạt khoảng 85%, nhưng công nghệ xử lý còn lạc hậu.

  3. Các chỉ tiêu ô nhiễm trong nước rỉ rác vượt ngưỡng ảnh hưởng ra sao?
    Chỉ tiêu BOD5, COD, Amoni và Coliform vượt ngưỡng từ 1,5 đến 3 lần gây ô nhiễm nguồn nước ngầm, ảnh hưởng đến sức khỏe người dân và hệ sinh thái xung quanh.

  4. Giải pháp tài chính nào được đề xuất để nâng cao quản lý rác thải?
    Huy động vốn xã hội hóa, ưu tiên ngân sách địa phương, áp dụng chính sách thu phí đổ rác theo khối lượng và hỗ trợ vay vốn ưu đãi cho các dự án xử lý rác thải.

  5. Làm thế nào để nâng cao nhận thức cộng đồng về quản lý rác thải?
    Tổ chức các chương trình tuyên truyền, giáo dục môi trường, xây dựng mô hình điểm và khuyến khích người dân tham gia phân loại, thu gom và tái chế rác thải.

Kết luận

  • Đã xác định được thực trạng phát sinh và thành phần rác thải sinh hoạt tại huyện Mỹ Đức với khối lượng trung bình khoảng 1,3 kg/người/ngày, trong đó rác hữu cơ chiếm đa số.
  • Hiệu quả thu gom đạt khoảng 85%, nhưng phương pháp xử lý chủ yếu là chôn lấp lộ thiên, gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng.
  • Nước rỉ rác tại các bãi tập kết vượt ngưỡng ô nhiễm, ảnh hưởng đến nguồn nước ngầm và sức khỏe cộng đồng.
  • Đề xuất các giải pháp toàn diện về phân loại rác tại nguồn, hoàn thiện hệ thống thu gom và xử lý, tăng cường tuyên truyền và đầu tư tài chính, công nghệ.
  • Khuyến nghị triển khai các bước tiếp theo trong giai đoạn 2020-2030 nhằm nâng cao hiệu quả quản lý rác thải sinh hoạt, bảo vệ môi trường và phát triển bền vững huyện Mỹ Đức.

Hành động ngay hôm nay để bảo vệ môi trường sống của chính chúng ta và thế hệ tương lai!