Luận văn về phát triển bền vững các làng nghề ở tỉnh Hà Tĩnh

Làng nghề được cấu tạo bởi hai yếu tố là “làng” và “nghề”. Làng, theo Từ điển tiếng Việt, là một khối người quần tụ ở một nơi nhất định trong nông thôn. Làng là một tế bào xã hội của người Việt, là một tập hợp dân cư chủ yếu theo quan hệ láng giềng. Đó là một không gian lãnh thổ nhất định, ở đó tập hợp những người dân quần tụ lại cùng sinh sống và sản xuất. Hiện nay, do tác động của quá trình đô thị hóa, khái niệm làng có thể được hiểu một cách tương đối. Có một số cách gọi khác với làng đó là phố, khối phố, tổ dân phố, khóm. Tuy là cách gọi có thể khác đi nhưng về bản chất của cộng đồng dân cư đó nếu gắn với nông thôn thì vẫn được xem như là làng. Nghề có thể được hiểu là công việc mà người dân làm để kiếm sống hàng ngày. Các nghề trong hoạt động của làng nghề thường là thủ công, tiểu thủ công nghiệp, vì thế những sản phẩm làm ra luôn mang đậm dấu ấn của chủ nhân làm ra nó.

Sự phát triển của làng nghề thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp nông thôn theo hướng công nghiệp hóa, tạo thêm công ăn việc làm cho lao động nông nhàn và những vùng đất chật người đông, góp phần xóa đói giảm nghèo, tăng thu nhập, cải thiện đời sống cho bộ phận dân cư nông thôn. Cùng với những đóng góp tích cực trên, các làng nghề Việt Nam nói chung, ở Hà Tĩnh nói riêng đang phải đối mặt với nhiều thách thức trong sự phát triển bền vững. Một số làng nghề thiếu vốn và thiếu nguyên liệu trầm trọng, thị trường tiêu thụ không ổn định, thậm chí có làng nghề thủ công truyền thống đã bị mai một. Những làng nghề còn tồn tại thì quy mô nhỏ bé, phân tán và tự phát.

Nguyên nhân chủ yếu là do tỉnh chưa có nhiều biện pháp hữu hiệu cũng như các giải pháp mang tính đột phá để các làng nghề có điều kiện phát triển theo hướng bền vững. Vậy vấn đề đặt ra cho sự phát triển các làng nghề theo hướng bền vững ở Hà Tĩnh hiện nay là gì? Tỉnh và các làng nghề cần phải thực hiện giải pháp gì để nâng cao hiệu quả hoạt động và đảm bảo tính bền vững trong phát triển của các làng nghề? Đó là những câu hỏi nghiên cứu mà đề tài luận văn: “Phát triển các làng nghề ở tỉnh Hà Tĩnh theo hướng bền vững” phải giải đáp.

Tình hình nghiên cứu đề tài Làng nghề và phát triển làng nghề Việt Nam là vấn đề được quan tâm nhiều hiện nay. Phát triển làng nghề vừa mục đích phát triển kinh tế vừa bảo vệ làng nghề Việt Nam như nét văn hóa đặc trưng lâu đời của dân tộc. Những tác phẩm, tài liệu nghiên cứu về làng nghề và phát triển làng nghề đã công bố liên quan đến đề tài luận văn có thể kể đến như: Đề án phục hồi làng nghề truyền thống Việt Nam của Th.S. Nguyễn Thị Thu Hà. Tác phẩm đưa ra cách nhìn tổng quan về làng nghề Việt Nam, các mặt còn hạn chế, những yếu kém, manh mún trong phát triển làng nghề truyền thống.

Tác phẩm đưa ra các phân tích, đánh giá ảnh hưởng qua lại giữa sự phát triển làng nghề và môi trường, các làng nghề càng phát triển thì càng sử dụng nhiều nguồn nguyên liệu từ tự nhiên, đồng thời quá trình sản xuất tạo ra nhiều chất thải, nước thải độc hại, gây ô nhiễm môi trường vì vậy, nhóm tác giả nghiên cứu định hướng sự phát triển làng nghề theo hướng thân thiện môi trường, các làng nghề phát triển phải song hành với quá trình bảo vệ, tái tạo lại môi trường. Tuy nhiên, tác phẩm này mới chỉ phân tích một trong những khía cạnh ảnh hưởng tới phát triển làng nghề đó là khía cạnh môi trường, chưa nêu tổng quan được các mặt ảnh hưởng khác như khía cạnh kinh tế, văn hóa, xã hội.

Phát triển làng nghề theo hướng bền vững ở Việt Nam trong tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế của TS. Nguyễn Văn Hiến đăng trên Tạp chí Phát triển và Hội nhập Số 4, Tháng 5-6/2012 Tác phẩm phân tích những đóng góp của làng nghề đối với phát triển kinh tế, trong quá trình công nghiệp hóa nông nghiệp nông thôn, làng nghề có vai trò đặc biệt quan trọng, bởi nhờ có làng nghề, hàng triệu người lao động đã được tạo việc làm, góp phần xóa đói giảm nghèo, tăng thu nhập. Tuy nhiên, tác giả cũng cho rằng làng nghề đang đứng trước những thách thức đặt ra trong tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế như: Đầu ra cho các sản phẩm, đào tạo nghề cho người lao động, ô nhiễm môi trường làng nghề…

Tác phẩm xây dựng hệ thống tiêu chí đầy đủ hơn để đánh giá phát triển theo hướng bền vững tại các làng nghề. Hệ thống tiêu chí được đề xuất với các chỉ tiêu cụ thể để đánh giá cả 3 khía cạnh của sự phát triển bền vững, kinh tế, xã hội và môi trường. Tuy nhiên, tác phẩm mới chỉ dừng lại ở khía cạnh đưa ra các tiêu chí đánh giá, chưa đưa ra được định hướng, giải pháp để thực hiện các tiêu chí đó. Các tác phẩm trên đã nghiên cứu làng nghề gắn liền với các vấn đề liên quan có ảnh hưởng trực tiếp đến phát triển làng nghề, và quá trình tác động ngược lại của làng nghề đến môi trường trong quá trình phát triển.

Đó là nguồn tài liệu quý giá để luận văn sử dụng, kế thừa và phát triển. Tuy nhiên, các tác phẩm này mới chỉ nghiên cứu các khía cạnh tác động riêng biệt, cụ thể là khía cạnh môi trường chứ chưa nghiên cứu một cách hệ thống và toàn diện sự phát triển làng nghề trên cả ba trụ cột: Kinh tế, văn hóa - xã hội và môi trường. Một số công trình tuy có nghiên cứu tính bền vững của sự phát triển làng nghề nhưng chỉ dừng lại ở việc đưa ra định hướng, chứ chưa có các giải pháp toàn diện để phát triển làng nghề theo hướng bền vững. Đặc biệt, sự phát triển các làng nghề ở Hà Tĩnh theo hướng bền vững thì cho đến nay, theo những gì mà tác giả đọc được, thì chưa có một công trình nào nghiên cứu toàn diện và hệ thống.

Mục tiêu của đề tài là dựa vào những thành tựu và hạn chế rút ra từ phân tích thực trạng phát triển làng nghề theo hướng bền vững ở Hà Tĩnh từ năm 2008 đến nay, tìm hiểu những nguyên nhân cơ bản của tình trạng đó và đề xuất các giải pháp phù hợp với điều kiện Hà Tĩnh, nhằm đưa các làng nghề tiếp tục phát triển theo hướng bền vững. Nhiệm vụ nghiên cứu Để thực hiện mục tiêu trên, luận văn có các nhiệm vụ sau: - Làm rõ cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn của phát triển làng nghề theo hướng bền vững, xây dựng bộ tiêu chí đánh giá sự phát triển bền vững.

• Phân tích thực trạng phát triển làng nghề và tính bền vững trong sự phát triển làng nghề tại Hà Tĩnh từ năm 2008 đến nay, từ đó, đánh giá những thành tựu đạt được và những mặt còn tồn tại, hạn chế trong phát triển làng nghề theo hướng bền vững. - Tìm ra nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế, từ đó đề xuất những giải pháp phát triển làng nghề theo hướng bền vững ở Hà Tĩnh trong giai đoạn tới. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.

Phương pháp nghiên cứu - Luận văn sử dụng tổng hợp các phương pháp duy vật biện chứng, duy vật lịch sử, phương pháp thống kê so sánh, phân tích, tổng hợp… về các tài liệu thu thập qua thống kê và các tài liệu đã được nghiên cứu trước. Tác giả nghiên cứu làng nghề trong trạng thái luôn phát triển và xem xét làng nghề trong mối quan hệ với kinh tế, văn hóa, xã hội, môi trường, từ đó đưa ra các phân tích, đánh giá. Bên cạnh đó, tác giả đã sử dụng các số liệu thống kê thu thập được, phân tích số liệu, so sánh sự phát triển qua các thời kỳ, tổng hợp lại để đưa ra kết luận quan trọng cho bài viết.

• Ngoài ra luận văn còn sử dụng phương pháp chuyên gia. Tác giả đã sử dụng các ý kiến chuyên gia am hiểu về làng nghề, sự phát triển làng nghề, cũng như các nghệ nhân tại các làng nghề để hoàn thiện bài luận văn. Những đóng góp mới của luận văn - Hệ thống hóa và khái quát hóa những vấn đề lý luận về phát triển làng nghề nói chung và phát triển bền vững các làng nghề nói riêng. - Đánh giá thực trạng phát triển các làng nghề ở Hà Tĩnh hiện nay theo mức độ đáp ứng các tiêu chí phát triển bền vững làng nghề.