Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh công nghiệp hóa – hiện đại hóa (CNH – HĐH) tại Việt Nam, việc thu hồi đất nông nghiệp để phát triển các khu công nghiệp (KCN) đã trở thành xu hướng tất yếu. Từ năm 2014 đến 2019, diện tích đất nông nghiệp bị thu hồi lên tới khoảng 436.000 ha, ảnh hưởng trực tiếp đến hơn 727.000 hộ gia đình và khoảng 1.150.000 lao động. Thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên, với vị trí trung tâm vùng trung du miền núi phía Bắc, đã triển khai xây dựng 04 cụm công nghiệp với tổng diện tích 174 ha, dẫn đến sự thu hẹp diện tích đất nông nghiệp và tác động lớn đến việc làm của các hộ nông dân bị thu hồi đất.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về việc làm cho các hộ bị thu hồi đất nông nghiệp, đánh giá thực trạng giải quyết việc làm tại thành phố Thái Nguyên giai đoạn 2018-2020, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp tạo việc làm đến năm 2025, tầm nhìn 2030. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các cụm công nghiệp trên địa bàn thành phố Thái Nguyên, sử dụng số liệu thứ cấp và sơ cấp thu thập trong giai đoạn 2018-2020.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp dữ liệu và giải pháp thực tiễn nhằm ổn định đời sống, nâng cao thu nhập cho các hộ bị thu hồi đất, đồng thời hỗ trợ chính quyền địa phương và các nhà hoạch định chính sách trong việc phát triển kinh tế nông nghiệp và công nghiệp bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết về việc làm và kinh tế hộ nông dân sau thu hồi đất nông nghiệp. Việc làm được hiểu là hoạt động lao động hợp pháp tạo ra thu nhập cho người lao động, bao gồm việc làm chính thức, không chính thức và việc làm bền vững theo tiêu chuẩn của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO). Khái niệm hộ nông dân được định nghĩa dựa trên đặc điểm sử dụng đất đai, lao động gia đình và mức độ tham gia thị trường.

Lý thuyết về thu hồi đất nông nghiệp được xây dựng trên cơ sở Luật Đất đai năm 2013, nhấn mạnh vai trò của đất nông nghiệp trong sản xuất và sinh kế của hộ nông dân. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc làm sau thu hồi đất bao gồm yếu tố bên trong như quy mô lao động, trình độ học vấn, tuổi tác, tỷ lệ thành viên phụ thuộc và số lao động được đào tạo; yếu tố bên ngoài như chính sách hỗ trợ của Nhà nước, cơ sở hạ tầng, truyền thống văn hóa và tổ chức cộng đồng.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp thu thập số liệu thứ cấp từ các báo cáo, văn bản pháp luật và số liệu thống kê của địa phương giai đoạn 2018-2020, kết hợp với số liệu sơ cấp thu thập qua phiếu điều tra kinh tế hộ nông dân bị thu hồi đất trên địa bàn thành phố Thái Nguyên năm 2020. Cỡ mẫu điều tra gồm các hộ đã bị thu hồi đất nông nghiệp ít nhất 2 năm, đảm bảo tính đại diện cho vùng nghiên cứu.

Phương pháp phân tích bao gồm phân tích định lượng và định tính, sử dụng các công cụ thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm và phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến việc làm và thu nhập của hộ nông dân sau thu hồi đất. Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2018 đến 2020, tập trung đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp cho giai đoạn đến năm 2025 và tầm nhìn 2030.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng việc làm sau thu hồi đất: Khoảng 67% lao động nông nghiệp tại thành phố Thái Nguyên không thay đổi nghề nghiệp sau khi bị thu hồi đất, chỉ có 13% chuyển đổi nghề, trong khi 20% còn lại không có việc làm ổn định. Tỷ lệ thất nghiệp chung toàn tỉnh năm 2017 là 1,89%, trong đó thất nghiệp ở thành thị cao hơn nông thôn (2,92% so với 1,51%).

  2. Ảnh hưởng của các yếu tố bên trong: Trình độ học vấn của chủ hộ có mối tương quan tích cực với thu nhập hộ; lao động được đào tạo nghề sau thu hồi đất có khả năng tìm việc làm ổn định cao hơn. Quy mô lao động và tỷ lệ thành viên phụ thuộc cũng ảnh hưởng đến khả năng tạo thu nhập của hộ.

  3. Chính sách hỗ trợ và đào tạo nghề: Tỉnh Thái Nguyên đã tổ chức các chương trình đào tạo nghề, tư vấn giới thiệu việc làm và xuất khẩu lao động, tạo việc làm cho khoảng 26.000 người trong năm 2018, trong đó có 15.000 việc làm tăng thêm. Tuy nhiên, nguồn vốn hỗ trợ còn hạn chế, chưa đáp ứng đủ nhu cầu đào tạo và tạo việc làm.

  4. Sử dụng tiền đền bù: Một bộ phận hộ nông dân sử dụng tiền đền bù để đầu tư sản xuất kinh doanh, mua sắm trang thiết bị và học nghề, góp phần nâng cao thu nhập. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều hộ sử dụng tiền đền bù cho chi tiêu tiêu dùng ngắn hạn, dẫn đến thu nhập không ổn định lâu dài.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy việc thu hồi đất nông nghiệp tại thành phố Thái Nguyên đã gây ra những biến động lớn về việc làm và thu nhập của các hộ nông dân. Tỷ lệ lao động không chuyển đổi nghề cao phản ánh sự thiếu hụt trong công tác đào tạo nghề và hỗ trợ chuyển đổi sinh kế. So sánh với các tỉnh như Bắc Ninh và Quảng Nam, nơi có các chương trình đào tạo nghề bài bản và chính sách hỗ trợ đồng bộ, Thái Nguyên còn nhiều tiềm năng để cải thiện.

Việc sử dụng tiền đền bù hợp lý là yếu tố then chốt giúp hộ nông dân duy trì và phát triển kinh tế mới. Các biểu đồ so sánh thu nhập trước và sau thu hồi đất, tỷ lệ lao động được đào tạo nghề và tỷ lệ thất nghiệp có thể minh họa rõ nét tác động của các yếu tố này.

Ngoài ra, các yếu tố bên ngoài như chính sách hỗ trợ của Nhà nước, cơ sở hạ tầng và sự thay đổi trong tổ chức cộng đồng cũng đóng vai trò quan trọng trong việc ổn định và phát triển sinh kế cho các hộ bị thu hồi đất.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo nghề và chuyển đổi sinh kế: Cần mở rộng quy mô và nâng cao chất lượng các lớp đào tạo nghề phù hợp với nhu cầu tuyển dụng của các KCN, ưu tiên lao động dưới 35 tuổi. Thời gian thực hiện: 2022-2025. Chủ thể thực hiện: Sở Lao động - Thương binh và Xã hội phối hợp với các trung tâm đào tạo nghề.

  2. Phát triển các mô hình kinh tế đa dạng: Khuyến khích phát triển hợp tác xã, làng nghề truyền thống và các mô hình kinh tế phi nông nghiệp để tạo thêm việc làm cho lao động bị thu hồi đất. Thời gian: 2022-2025. Chủ thể: UBND thành phố, các tổ chức đoàn thể và doanh nghiệp địa phương.

  3. Hỗ trợ sử dụng hiệu quả tiền đền bù: Tổ chức tư vấn, hướng dẫn các hộ sử dụng tiền đền bù vào sản xuất kinh doanh, học nghề và đầu tư phát triển bền vững thay vì tiêu dùng ngắn hạn. Thời gian: liên tục từ 2022. Chủ thể: Phòng Tài chính - Kế hoạch, các tổ chức tín dụng và chính quyền địa phương.

  4. Hoàn thiện chính sách hỗ trợ việc làm: Rà soát, điều chỉnh các chính sách hỗ trợ đào tạo nghề, vay vốn ưu đãi và tạo việc làm phù hợp với thực tế địa phương, đảm bảo nguồn vốn đủ lớn và phân bổ công bằng. Thời gian: 2022-2023. Chủ thể: UBND tỉnh, Sở Lao động - Thương binh và Xã hội, các cơ quan liên quan.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà hoạch định chính sách: Luận văn cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để xây dựng, điều chỉnh chính sách hỗ trợ việc làm và phát triển kinh tế hộ sau thu hồi đất nông nghiệp.

  2. Cơ quan quản lý địa phương: Giúp các cấp chính quyền thành phố Thái Nguyên và tỉnh Thái Nguyên hiểu rõ thực trạng, từ đó triển khai các giải pháp phù hợp nhằm ổn định đời sống người dân.

  3. Các tổ chức đào tạo nghề và phát triển nguồn nhân lực: Tham khảo để thiết kế chương trình đào tạo nghề sát với nhu cầu thị trường lao động và đặc điểm lao động nông thôn bị thu hồi đất.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành kinh tế nông nghiệp, phát triển nông thôn: Tài liệu tham khảo hữu ích cho nghiên cứu về tác động của thu hồi đất nông nghiệp đến sinh kế và việc làm, cũng như các giải pháp phát triển bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. Thu hồi đất nông nghiệp ảnh hưởng thế nào đến việc làm của người dân?
    Thu hồi đất làm mất tư liệu sản xuất chính của hộ nông dân, dẫn đến khoảng 20% lao động không có việc làm ổn định, trong khi 67% vẫn giữ nghề cũ nhưng gặp khó khăn về thu nhập.

  2. Các yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến thu nhập của hộ sau thu hồi đất?
    Trình độ học vấn của chủ hộ, số lao động được đào tạo nghề và khả năng sử dụng tiền đền bù hợp lý là những yếu tố quan trọng nhất ảnh hưởng đến thu nhập.

  3. Chính sách hỗ trợ việc làm hiện nay tại Thái Nguyên ra sao?
    Tỉnh đã tổ chức đào tạo nghề, tư vấn việc làm và xuất khẩu lao động, tạo việc làm cho hàng chục nghìn người, nhưng nguồn vốn hỗ trợ còn hạn chế và chưa đáp ứng đủ nhu cầu.

  4. Tiền đền bù đất được sử dụng như thế nào để phát triển kinh tế hộ?
    Người dân sử dụng tiền đền bù để đầu tư sản xuất kinh doanh, mua sắm trang thiết bị, học nghề và cải thiện đời sống, tuy nhiên vẫn còn nhiều hộ chi tiêu không hiệu quả dẫn đến thu nhập không ổn định.

  5. Giải pháp nào hiệu quả nhất để tạo việc làm cho lao động bị thu hồi đất?
    Đào tạo nghề phù hợp với nhu cầu thị trường, phát triển mô hình kinh tế đa dạng, hỗ trợ sử dụng tiền đền bù hiệu quả và hoàn thiện chính sách hỗ trợ là các giải pháp thiết thực và hiệu quả.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về việc làm cho hộ nông dân bị thu hồi đất nông nghiệp tại thành phố Thái Nguyên.
  • Đánh giá thực trạng cho thấy tỷ lệ lao động không chuyển đổi nghề cao, thất nghiệp và thiếu việc làm vẫn còn là thách thức lớn.
  • Các yếu tố như trình độ học vấn, đào tạo nghề và sử dụng tiền đền bù có ảnh hưởng rõ rệt đến thu nhập và việc làm của hộ.
  • Đề xuất các giải pháp đào tạo nghề, phát triển mô hình kinh tế, hỗ trợ sử dụng tiền đền bù và hoàn thiện chính sách nhằm nâng cao chất lượng việc làm đến năm 2025, tầm nhìn 2030.
  • Kêu gọi các cơ quan chức năng, tổ chức đào tạo và cộng đồng cùng phối hợp thực hiện các giải pháp để đảm bảo sinh kế bền vững cho các hộ bị thu hồi đất.

Hành động tiếp theo: Các nhà quản lý và nhà nghiên cứu nên áp dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách và chương trình hỗ trợ phù hợp, đồng thời tiếp tục theo dõi, đánh giá hiệu quả thực thi nhằm điều chỉnh kịp thời.