I. Tổng quan về cấu trúc không gian đô thị Ninh Thuận
Nghiên cứu về cấu trúc không gian hệ thống đô thị thích ứng với thiên tai, đặc biệt là hạn hán Ninh Thuận và lũ lụt Ninh Thuận, là rất cần thiết trong bối cảnh biến đổi khí hậu Ninh Thuận ngày càng gay gắt. Đô thị Việt Nam, kể cả các thành phố nhỏ, đang ứng dụng nhiều công nghệ để chống chọi trực diện với thiên tai. Các tỉnh miền Trung, với địa hình đồi núi và đồng bằng hẹp, phải đối mặt với nhiều khó khăn từ hạn hán và lũ lụt hàng năm. Ninh Thuận, tỉnh nóng và khô hạn nhất Việt Nam, chịu tác động lớn của lũ và ngập cục bộ vào mùa mưa do địa hình phức tạp. Hệ thống đô thị và dân cư chủ yếu tọa lạc trên lưu vực các sông. Quá trình phát triển đô thị Ninh Thuận cho thấy mối quan hệ tương tác giữa đất xây dựng, không gian mặt nước và cây xanh, ảnh hưởng đến tần suất và mức độ hạn hán Ninh Thuận và lũ lụt Ninh Thuận.
1.1. Khái niệm cốt lõi về không gian đô thị và thích ứng
Nghiên cứu thích ứng trong quy hoạch đô thị Ninh Thuận thường dừng lại ở đánh giá định tính khả năng thích ứng của đô thị. Luận án này tập trung đánh giá định lượng khả năng thích ứng của cấu trúc không gian đô thị Ninh Thuận với hạn hán Ninh Thuận và lũ lụt Ninh Thuận. Khái niệm thích ứng biến đổi khí hậu Ninh Thuận được tích hợp vào quy hoạch đô thị nhằm giảm thiểu rủi ro thiên tai đô thị Ninh Thuận.
1.2. Mối tương quan giữa phát triển đô thị và thiên tai ở Ninh Thuận
Tốc độ đô thị hóa nhanh chóng tại Ninh Thuận từ năm 1990 đã làm mất dần khả năng linh hoạt ứng phó với biến đổi khí hậu Ninh Thuận, cụ thể là hạn hán Ninh Thuận và lũ lụt Ninh Thuận. Đất xây dựng lấn chiếm không gian mặt nước và cây xanh. Sự phát triển không gian đô thị Ninh Thuận chạm vào các vùng có giá trị tự nhiên cao sẽ tác động tiêu cực đến hệ sinh thái tự nhiên và làm trầm trọng hơn rủi ro thiên tai. Nghiên cứu tập trung vào hai cấp độ không gian: cấp vùng (lưu vực sông) và cấp đô thị (Phan Rang-Tháp Chàm).
II. Phân tích thách thức thích ứng hạn và lũ đô thị Ninh Thuận
Sự phát triển tràn lan thiếu kiểm soát tại các đô thị tỉnh Ninh Thuận dẫn đến mối quan hệ tương tác giữa đất xây dựng và cây xanh, mặt nước thiếu tương thích. Điều này làm cho hạn hán Ninh Thuận và lũ lụt Ninh Thuận ngày càng tăng về tần suất và mức độ. Vấn đề nghiên cứu đặt ra là làm thế nào để cấu trúc không gian hệ thống đô thị thích ứng với các yếu tố không gian trong cơ chế vận hành của hạn hán Ninh Thuận và lũ lụt Ninh Thuận để giảm thiểu tần suất và mức độ thiên tai. Nghiên cứu tập trung vào đánh giá khả năng đo lường được của khả năng thích ứng với hạn hán Ninh Thuận và lũ lụt Ninh Thuận của cấu trúc không gian đô thị Ninh Thuận.
2.1. Các câu hỏi nghiên cứu về thích ứng đô thị Ninh Thuận
Câu hỏi nghiên cứu xoay quanh việc liệu khả năng thích ứng với hạn hán Ninh Thuận và lũ lụt Ninh Thuận của cấu trúc không gian đô thị Ninh Thuận có thể đo lường được hay không. Liệu không gian hệ thống đô thị tại Ninh Thuận có thể được cấu trúc thích ứng với hạn hán Ninh Thuận và lũ lụt Ninh Thuận trong tương lai. Và liệu không gian đô thị Phan Rang-Tháp Chàm có thể được cấu trúc thích ứng với hạn hán Ninh Thuận và lũ lụt Ninh Thuận trong tương quan với cấu trúc không gian hệ thống đô thị tỉnh Ninh Thuận.
2.2. Giả thuyết nghiên cứu về giảm thiểu rủi ro thiên tai
Giả thuyết nghiên cứu cho rằng tần suất và mức độ hạn hán Ninh Thuận và lũ lụt Ninh Thuận tại tỉnh Ninh Thuận sẽ giảm nếu các thành phần không gian trên phạm vi hệ thống đô thị thuộc lưu vực các sông của tỉnh được cấu trúc thích ứng với các yếu tố không gian trong cơ chế vận hành của hạn hán Ninh Thuận và lũ lụt Ninh Thuận.
III. Giải pháp Quy hoạch không gian thích ứng hạn lũ Ninh Thuận
Luận án này vận dụng phương pháp tiếp cận cấu trúc không gian hệ thống đô thị theo quan điểm sinh thái học để đánh giá quá trình biến đổi cấu trúc không gian hệ thống đô thị tại tỉnh Ninh Thuận và cấu trúc không gian Tp. Phan Rang-Tháp Chàm trong mối quan hệ với hạn hán Ninh Thuận và lũ lụt Ninh Thuận. Từ đó, luận án dự báo khả năng thích ứng với hạn hán Ninh Thuận và lũ lụt Ninh Thuận để đề xuất cấu trúc không gian hệ thống đô thị thích ứng. Mục tiêu là phục vụ công tác nghiên cứu quy hoạch trong tương lai, hướng đến phát triển kinh tế - xã hội đồng thời với việc bảo vệ môi trường tự nhiên.
3.1. Mục tiêu 1 Xây dựng khung đánh giá khả năng thích ứng
Mục tiêu chính của luận án là xây dựng Khung đánh giá khả năng thích ứng của cấu trúc không gian hệ thống đô thị với hạn hán Ninh Thuận và lũ lụt Ninh Thuận tại tỉnh Ninh Thuận. Khung đánh giá này đóng vai trò quan trọng trong việc định lượng và đánh giá hiệu quả của các giải pháp quy hoạch đô thị Ninh Thuận.
3.2. Mục tiêu 2 Đề xuất cấu trúc không gian hệ thống đô thị
Luận án đề xuất cấu trúc không gian hệ thống đô thị thích ứng với hạn hán Ninh Thuận và lũ lụt Ninh Thuận tại tỉnh Ninh Thuận giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn 2050 theo các giả thiết về các yếu tố tác động. Các giả thiết này bao gồm biến đổi khí hậu Ninh Thuận, phát triển kinh tế - xã hội và các chính sách quy hoạch đô thị Ninh Thuận.
3.3. Mục tiêu 3 Đề xuất cấu trúc không gian đô thị Phan Rang Tháp Chàm
Luận án đề xuất cấu trúc không gian đô thị Phan Rang-Tháp Chàm thích ứng với hạn hán Ninh Thuận và lũ lụt Ninh Thuận trong tương quan với cấu trúc không gian hệ thống đô thị tại tỉnh Ninh Thuận. Nghiên cứu này nhằm phục vụ công tác lập quy hoạch không gian cho các đô thị thích ứng với hạn hán Ninh Thuận và lũ lụt Ninh Thuận tại tỉnh Ninh Thuận nói riêng và cho các đô thị thích ứng với các hiện tượng thiên tai khác tại các địa phương có bối cảnh tương tự nói chung.
IV. Ứng dụng Tổ chức cảnh quan đô thị ứng phó biến đổi khí hậu
Nghiên cứu này có ý nghĩa khoa học và thực tiễn trong bối cảnh khí hậu toàn cầu ngày càng biến đổi, các hiện tượng thiên tai Ninh Thuận, hạn hán Ninh Thuận và lũ lụt Ninh Thuận ngày càng cực đoan, xuất hiện thường xuyên và khó dự báo. Ý nghĩa khoa học của nghiên cứu là tích hợp quan điểm sinh thái học vào lĩnh vực quy hoạch, nghiên cứu hoàn thiện quan điểm thích ứng với thiên tai của đô thị, và nghiên cứu tổ chức các thành phần không gian cấp vùng và đô thị trong mối quan hệ với hạn hán Ninh Thuận và lũ lụt Ninh Thuận.
4.1. Ý nghĩa khoa học Tích hợp sinh thái vào quy hoạch
Luận án tích hợp quan điểm sinh thái học vào lĩnh vực quy hoạch đô thị Ninh Thuận. Nghiên cứu hoàn thiện quan điểm thích ứng với thiên tai đô thị Ninh Thuận. Nghiên cứu tổ chức các thành phần không gian cấp vùng và đô thị trong mối quan hệ với hạn hán Ninh Thuận và lũ lụt Ninh Thuận thông qua bản đồ năng lực sinh thái hạn lũ.
4.2. Ý nghĩa thực tiễn Cung cấp cơ sở cho quy hoạch thích ứng
Luận án cung cấp cơ sở tin cậy để nghiên cứu cấu trúc không gian hệ thống đô thị thích ứng với tự nhiên, với thiên tai và với hạn hán Ninh Thuận và lũ lụt Ninh Thuận tại tỉnh Ninh Thuận. Luận án cung cấp luận cứ và thông tin để xây dựng bản đồ năng lực sinh thái hạn lũ, xây dựng Khung đánh giá khả năng thích ứng của cấu trúc không gian hệ thống đô thị với hạn hán Ninh Thuận và lũ lụt Ninh Thuận tại tỉnh Ninh Thuận.
4.3. Đóng góp mới Khung đánh giá và cấu trúc không gian thích ứng
Nghiên cứu này đóng góp vào lĩnh vực quy hoạch đô thị Ninh Thuận bằng việc cung cấp Khung đánh giá khả năng thích ứng của cấu trúc không gian hệ thống đô thị với hạn hán Ninh Thuận và lũ lụt Ninh Thuận. Ngoài ra, nghiên cứu còn đề xuất cấu trúc không gian hệ thống đô thị trên phạm vi lưu vực các sông thích ứng với hạn hán Ninh Thuận và lũ lụt Ninh Thuận tại tỉnh Ninh Thuận, cũng như cấu trúc không gian đô thị Phan Rang-Tháp Chàm thích ứng với hạn hán Ninh Thuận và lũ lụt Ninh Thuận trong tương quan với cấu trúc không gian hệ thống đô thị cấp vùng.
V. Phương pháp luận và tiến trình nghiên cứu đô thị Ninh Thuận
Luận án sử dụng phương pháp luận tiếp cận cấu trúc không gian hệ thống đô thị theo quan điểm sinh thái học để đánh giá quá trình biến đổi cấu trúc không gian hệ thống đô thị tại tỉnh Ninh Thuận và cấu trúc không gian Tp. Phan Rang-Tháp Chàm trong mối quan hệ với hạn hán Ninh Thuận và lũ lụt Ninh Thuận. Tiến trình nghiên cứu bao gồm xác định đối tượng và phạm vi nghiên cứu, xác định vấn đề và mục tiêu nghiên cứu, lập kế hoạch thực hiện nghiên cứu, trình bày và bàn luận kết quả nghiên cứu.
5.1. Phạm vi nghiên cứu Không gian và thời gian
Phạm vi không gian của nghiên cứu bao gồm hai cấp độ: cấp vùng (lưu vực các sông trên địa bàn tỉnh Ninh Thuận) và cấp đô thị (Tp. Phan Rang-Tháp Chàm). Phạm vi thời gian được chia thành hai thời kỳ: thời kỳ hình thành (1205-1980) và thời kỳ phát triển (1981-2050), với giai đoạn nghiên cứu (1981-2020) và giai đoạn dự báo (2021-2030, tầm nhìn 2050).
5.2. Các giai đoạn thực hiện nghiên cứu
Tiến trình nghiên cứu bao gồm các bước: xác định đối tượng và phạm vi nghiên cứu, xác định vấn đề và mục tiêu nghiên cứu, lập kế hoạch thực hiện nghiên cứu, thu thập và phân tích dữ liệu, xây dựng khung đánh giá, đề xuất giải pháp, trình bày và bàn luận kết quả nghiên cứu.
VI. Cơ sở khoa học và khung lý thuyết thích ứng đô thị Ninh Thuận
Cơ sở khoa học của luận án bao gồm luật và quy định hiện hành, định hướng phát triển hệ thống đô thị tỉnh Ninh Thuận trong tương quan với hệ thống đô thị Quốc gia, và khung khái niệm và khung lý thuyết về cấu trúc không gian hệ thống đô thị và các yếu tố tác động trong mối quan hệ với hạn hán Ninh Thuận và lũ lụt Ninh Thuận. Luận án cũng xem xét hạn và lũ và năng lực sinh thái hạn lũ, và khả năng thích ứng với hạn lũ của cấu trúc không gian hệ thống đô thị.
6.1. Luật pháp và quy định về quy hoạch đô thị
Luận án xem xét các luật và quy định hiện hành liên quan đến quy hoạch đô thị Ninh Thuận, bao gồm Luật Xây dựng, Luật Quy hoạch đô thị và các văn bản pháp lý khác. Nghiên cứu cũng xem xét định hướng phát triển hệ thống đô thị tỉnh Ninh Thuận trong tương quan với hệ thống đô thị Quốc gia.
6.2. Khung khái niệm về cấu trúc không gian thích ứng
Luận án xây dựng khung khái niệm về cấu trúc không gian hệ thống đô thị và các yếu tố tác động trong mối quan hệ với hạn hán Ninh Thuận và lũ lụt Ninh Thuận. Khung khái niệm này bao gồm các khái niệm về hạn và lũ và năng lực sinh thái hạn lũ, và khả năng thích ứng với hạn lũ của cấu trúc không gian hệ thống đô thị.
