Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nền kinh tế thị trường phát triển đa dạng, các tranh chấp kinh doanh, thương mại ngày càng gia tăng về số lượng và tính chất phức tạp. Tại tỉnh Tiền Giang, từ năm 2016 đến 2019, số lượng vụ án kinh doanh, thương mại tuy không nhiều nhưng có tính chất đa dạng, đòi hỏi công tác kiểm sát phải được nâng cao để đảm bảo tính pháp lý và hiệu quả giải quyết. Viện Kiểm sát Nhân dân (VKSND) tỉnh Tiền Giang giữ vai trò quan trọng trong việc kiểm sát việc giải quyết các vụ án này, nhằm bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các bên và đảm bảo sự nghiêm minh của pháp luật. Mục tiêu nghiên cứu tập trung làm rõ vai trò, chức năng của VKSND trong kiểm sát giải quyết vụ án kinh doanh, thương mại tại Tiền Giang, đồng thời phân tích những khó khăn, hạn chế trong thực tiễn để đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả công tác kiểm sát. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2016-2019, tại tỉnh Tiền Giang, với trọng tâm là kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng dân sự và tham gia phiên tòa sơ thẩm các vụ án kinh doanh, thương mại. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc hoàn thiện quy định pháp luật và nâng cao năng lực nghiệp vụ của Kiểm sát viên, góp phần thúc đẩy công tác tư pháp tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình pháp lý liên quan đến chức năng, nhiệm vụ của Viện Kiểm sát trong hệ thống tư pháp Việt Nam, đặc biệt là trong lĩnh vực kinh doanh, thương mại. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết kiểm sát hoạt động tư pháp: Định nghĩa kiểm sát hoạt động tư pháp là việc VKSND giám sát tính hợp pháp của các hành vi, quyết định trong quá trình giải quyết vụ án, nhằm bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của các bên tham gia tố tụng.

  2. Mô hình kiểm sát việc giải quyết vụ án kinh doanh, thương mại: Bao gồm các khái niệm chính như quyền yêu cầu, quyền kiến nghị, quyền kháng nghị phúc thẩm của VKSND; vai trò tham gia phiên tòa sơ thẩm; kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng dân sự; và các biện pháp nghiệp vụ kiểm sát như thu thập chứng cứ, nghiên cứu hồ sơ, phát biểu đường lối giải quyết vụ án.

Các khái niệm chuyên ngành được sử dụng gồm: Bộ luật Tố tụng Dân sự (BLTTDS) năm 2015, Luật Tổ chức Viện Kiểm sát Nhân dân (LTCVKSND) năm 2014, Luật Thương mại năm 2005, và các quy định pháp luật liên quan đến tố tụng dân sự và kinh doanh thương mại.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng nhằm phân tích thực tiễn kiểm sát giải quyết vụ án kinh doanh, thương mại tại tỉnh Tiền Giang trong giai đoạn 2016-2019. Cụ thể:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thống kê từ Phòng Thống kê và Công nghệ thông tin thuộc VKSND tỉnh Tiền Giang; hồ sơ vụ án, bản án, quyết định của Tòa án; văn bản pháp luật hiện hành; báo cáo công tác của VKSND.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích nội dung quy định pháp luật, so sánh các quy định với thực tiễn áp dụng; bình luận bản án để đánh giá tính đúng đắn của phán quyết; thống kê và tổng hợp số liệu về quyền yêu cầu, kiến nghị, kháng nghị, và tham gia phiên tòa của Kiểm sát viên.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Tập trung vào toàn bộ các vụ án kinh doanh, thương mại được giải quyết tại tỉnh Tiền Giang từ 2016 đến 2019, với trọng tâm là các vụ án có sự tham gia của VKSND.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và phân tích dữ liệu trong khoảng thời gian từ năm 2016 đến năm 2019, đánh giá thực tiễn và đề xuất giải pháp cho giai đoạn tiếp theo.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Quyền yêu cầu của VKSND tỉnh Tiền Giang còn hạn chế: Từ năm 2016 đến 2019, tổng số lượt thực hiện quyền yêu cầu chỉ khoảng 24 lần, trong đó quyền yêu cầu bằng văn bản tăng dần từ 0 lên 8 lượt năm 2019, cho thấy sự chuyển biến tích cực nhưng vẫn còn thấp so với nhu cầu thực tế. Đặc biệt, VKSND chưa phát huy hiệu quả quyền yêu cầu Tòa án xác minh, thu thập chứng cứ trong các vụ án kinh doanh, thương mại.

  2. Quyền kiến nghị được sử dụng hiệu quả nhưng chưa đồng đều: Trong giai đoạn nghiên cứu, VKSND tỉnh Tiền Giang ban hành 25 văn bản kiến nghị, chủ yếu tập trung vào Tòa án (24 kiến nghị). Các vi phạm kiến nghị phổ biến gồm vi phạm về tính án phí, thời hạn gửi thông báo, và các thủ tục tố tụng dân sự. Tuy nhiên, hình thức kiến nghị bằng lời nói vẫn còn tồn tại, làm giảm giá trị pháp lý và hiệu quả thực thi.

  3. Kháng nghị phúc thẩm có tỷ lệ thấp nhưng có tác động rõ rệt: Tỷ lệ kháng nghị so với số án hủy, sửa dao động từ 16% đến 38% trong các năm 2016-2019. Các kháng nghị tập trung vào các vi phạm nghiêm trọng trong quá trình xét xử, như sai sót trong đánh giá chứng cứ, vi phạm thủ tục tố tụng, và không đưa người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan tham gia tố tụng.

  4. Tham gia phiên tòa sơ thẩm của Kiểm sát viên tăng dần: Số vụ án kinh doanh, thương mại có sự tham gia của VKSND tại phiên tòa sơ thẩm tăng từ 14 vụ năm 2016 lên 26 vụ năm 2019, chiếm khoảng 30-40% tổng số vụ án xét xử sơ thẩm. VKSND chủ yếu tham gia các vụ án do Tòa án tiến hành thu thập chứng cứ và các vụ án tranh chấp tài sản công, lợi ích công cộng, quyền sử dụng đất, nhà ở.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy VKSND tỉnh Tiền Giang đã thực hiện tốt vai trò kiểm sát việc giải quyết vụ án kinh doanh, thương mại, tuy nhiên còn nhiều hạn chế do quy định pháp luật chưa đầy đủ và chưa tạo điều kiện cho VKSND phát huy tối đa quyền hạn. Việc quyền yêu cầu và quyền kiến nghị chưa được sử dụng triệt để dẫn đến một số vụ án có sai sót trong quá trình giải quyết nhưng không được phát hiện kịp thời, gây ảnh hưởng đến quyền lợi của các bên.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành tư pháp, tình hình tại Tiền Giang phản ánh chung thực trạng còn tồn tại ở nhiều địa phương khác, đặc biệt là việc chưa có quy định rõ ràng về hình thức thực hiện quyền yêu cầu, kiến nghị và chế tài đối với Tòa án khi không thực hiện các yêu cầu này. Việc VKSND tham gia phiên tòa sơ thẩm ngày càng tăng cho thấy sự quan tâm và trách nhiệm trong công tác kiểm sát, góp phần nâng cao chất lượng xét xử.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện số lượt thực hiện quyền yêu cầu, kiến nghị, kháng nghị theo năm, cũng như tỷ lệ tham gia phiên tòa sơ thẩm của Kiểm sát viên. Bảng thống kê các loại vi phạm kiến nghị thường gặp cũng giúp minh họa rõ hơn các vấn đề tồn tại trong công tác kiểm sát.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Bổ sung quy định pháp luật cho phép VKSND kiểm sát trực tiếp quá trình lập hồ sơ và thu thập chứng cứ của Tòa án: Điều này giúp VKSND chủ động phát hiện vi phạm, nâng cao hiệu quả kiểm sát. Thời gian thực hiện đề xuất này nên trong vòng 1-2 năm, do Bộ Tư pháp và Quốc hội phối hợp xây dựng.

  2. Quy định rõ hình thức thực hiện quyền yêu cầu, quyền kiến nghị bằng văn bản có giá trị pháp lý cao: Giúp đảm bảo tính minh bạch, có cơ sở pháp lý để theo dõi và xử lý các trường hợp không thực hiện đúng yêu cầu. VKSND và Tòa án tỉnh Tiền Giang cần phối hợp triển khai trong 6-12 tháng.

  3. Xây dựng chế tài cụ thể đối với Tòa án khi không thực hiện hoặc không trả lời các yêu cầu, kiến nghị của VKSND: Bao gồm thời hạn trả lời, trách nhiệm cá nhân và xử lý vi phạm nhằm nâng cao trách nhiệm và hiệu quả phối hợp. Cần có sự tham gia của Viện Kiểm sát Nhân dân tối cao và Tòa án Nhân dân tối cao trong vòng 1 năm.

  4. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ cho Kiểm sát viên về lĩnh vực kinh doanh, thương mại: Nâng cao kỹ năng phát hiện vi phạm, nghiên cứu hồ sơ, phối hợp liên ngành và cập nhật pháp luật mới. VKSND tỉnh Tiền Giang nên tổ chức định kỳ hàng năm.

  5. Tăng cường phối hợp giữa VKSND và Tòa án trong công tác thu thập chứng cứ và giải quyết vụ án: Thiết lập quy trình phối hợp chặt chẽ, trao đổi thông tin kịp thời để đảm bảo tính khách quan và chính xác trong xét xử. Thực hiện ngay trong năm nghiên cứu tiếp theo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Kiểm sát viên và cán bộ VKSND các cấp: Nghiên cứu giúp nâng cao nhận thức, kỹ năng nghiệp vụ trong kiểm sát giải quyết vụ án kinh doanh, thương mại, từ đó thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ được giao.

  2. Thẩm phán và cán bộ Tòa án: Hiểu rõ vai trò, quyền hạn của VKSND trong tố tụng dân sự, tăng cường phối hợp, đảm bảo quá trình giải quyết vụ án đúng pháp luật và hiệu quả.

  3. Luật sư và chuyên gia pháp lý trong lĩnh vực kinh doanh, thương mại: Cung cấp thông tin về thực tiễn xét xử và kiểm sát, hỗ trợ tư vấn, bảo vệ quyền lợi khách hàng trong các vụ án kinh doanh, thương mại.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Luật Kinh tế, Tố tụng dân sự: Tài liệu tham khảo quý giá để hiểu sâu về công tác kiểm sát, các quy định pháp luật và thực tiễn áp dụng trong lĩnh vực kinh doanh, thương mại tại Việt Nam.

Câu hỏi thường gặp

  1. Vai trò chính của VKSND trong giải quyết vụ án kinh doanh, thương mại là gì?
    VKSND thực hiện quyền công tố, kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng dân sự, tham gia phiên tòa sơ thẩm, thực hiện quyền yêu cầu, kiến nghị, kháng nghị nhằm bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các bên và đảm bảo tính nghiêm minh của pháp luật.

  2. Tại sao quyền yêu cầu của VKSND chưa được phát huy hiệu quả tại Tiền Giang?
    Do pháp luật chưa quy định rõ hình thức thực hiện quyền yêu cầu và VKSND chưa chủ động yêu cầu Tòa án thu thập chứng cứ, dẫn đến việc kiểm sát chủ yếu dựa trên hồ sơ, thiếu kiểm sát thực tế.

  3. Quyền kiến nghị của VKSND được thực hiện như thế nào?
    Quyền kiến nghị được thực hiện khi phát hiện vi phạm pháp luật ít nghiêm trọng, chủ yếu bằng văn bản, nhằm yêu cầu cơ quan, tổ chức khắc phục vi phạm và phòng ngừa vi phạm trong tương lai.

  4. Khi nào VKSND thực hiện quyền kháng nghị phúc thẩm?
    Khi phát hiện bản án, quyết định sơ thẩm có vi phạm nghiêm trọng pháp luật, ảnh hưởng đến quyền lợi của các bên hoặc có tình tiết mới cần xem xét lại, VKSND sẽ kháng nghị để Tòa án cấp trên xem xét, giải quyết lại.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả công tác kiểm sát giải quyết vụ án kinh doanh, thương mại?
    Cần bổ sung quy định pháp luật cho phép VKSND kiểm sát trực tiếp quá trình thu thập chứng cứ, quy định rõ hình thức thực hiện quyền yêu cầu, kiến nghị, xây dựng chế tài đối với Tòa án, đồng thời tăng cường đào tạo nghiệp vụ cho Kiểm sát viên.

Kết luận

  • VKSND tỉnh Tiền Giang đã thực hiện chức năng kiểm sát giải quyết vụ án kinh doanh, thương mại với nhiều cố gắng, nhưng còn hạn chế do quy định pháp luật chưa đầy đủ và chưa phát huy hết quyền hạn.
  • Quyền yêu cầu, kiến nghị và kháng nghị của VKSND được sử dụng nhưng chưa triệt để, ảnh hưởng đến hiệu quả kiểm sát và chất lượng giải quyết vụ án.
  • Tham gia phiên tòa sơ thẩm của Kiểm sát viên tăng dần, góp phần nâng cao chất lượng xét xử và bảo vệ quyền lợi các bên.
  • Cần bổ sung, hoàn thiện quy định pháp luật về kiểm sát tố tụng dân sự, đặc biệt là quyền thu thập chứng cứ và hình thức thực hiện quyền yêu cầu, kiến nghị.
  • Đề xuất tăng cường đào tạo, phối hợp liên ngành và xây dựng chế tài nhằm nâng cao hiệu quả công tác kiểm sát trong lĩnh vực kinh doanh, thương mại tại Tiền Giang và các địa phương khác.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng cần xem xét, nghiên cứu đề xuất để hoàn thiện pháp luật; VKSND tỉnh Tiền Giang đẩy mạnh đào tạo, nâng cao năng lực Kiểm sát viên; tăng cường phối hợp với Tòa án để nâng cao hiệu quả công tác kiểm sát.