Khó Khăn Của Sinh Viên Năm Cuối Chuyên Ngành Anh Trong Dịch Thuật Thuật Ngữ Pháp Luật Tại Đại Học Luật Hà Nội

• Tác giả: Nguyen Nhat Quang
• Người hướng dẫn: MA. Nguyen Hai Anh
• Trường học: Hanoi Law University
• Chuyên ngành: Legal English
• Đề tài: Khó Khăn Trong Dịch Thuật Thuật Ngữ Pháp Luật Anh-Việt Của Sinh Viên Năm Cuối Tại Đại Học Luật Hà Nội
• Loại tài liệu: graduation thesis
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Hanoi

• ACCEPTANCE PAGE
• ACKNOWLEDGEMENT
• ABSTRACT
• LIST OF ABBREVIATIONS
• LIST OF FIGURES
• LIST OF TABLES
• INTRODUCTION. INTRODUCTION
• 1.1. Rationale for the study
• 1.2. Aims of the study
• 1.3. Research questions
• 1.4. Scope of the study
• 1.5. Significance of study
• 1.6. Organization of the study
• 1. CHAPTER 1: LITERATURE REVIEW
• 1.1. Definition of terminology
• 1.2. Definition of legal terminology
• 1.3. Characteristics of legal terminology
• 1.4. Definition of translation
• 1.5. Definition of legal translation
• 1.6. Characteristics of legal translation
• 1.7. The nature of legal language
• 1.8. A system-bound discipline
• 1.9. Ambiguity and interpretation
• 1.10. Categories of legal translation
• 1.11. Strategies for translation of legal terms
• 1.11.1. Formal equivalence
• 1.12. Lexical difficulties in legal terms translation
• 1.12.1. Reciprocal words and titles
• 1.12.2. Legal system-bound terms
• 1.13. Review of some previous researches related to difficulties in translating legal terms
• 2. CHAPTER 2: METHODOLOGY
• 2.1. Data collection instrument
• 2.2. Semi-structured interview
• 2.3. Data collection procedures
• 2.4. Data analysis procedure
• 2.5. Data analysis from questionnaires
• 2.6. Data analysis from semi-structured interview
• 2.7. Summary
• 3. CHAPTER 3: RESULTS AND DISCUSSION
• 3.1. Seniors’ identification of learning and translating legal terms
• 3.2. Lexical difficulties in translating legal terms from English into Vietnamese
• 3.3. The possible causes of these lexical difficulties in translating legal terms from English into Vietnamese
• 3.4. Suggested approaches applied toward lexical difficulties in translating legal terms from English into Vietnamese
• 3.5. Summary
• 4. CHAPTER 4: RECOMMENDATIONS
• 4.1. Recommendations for students
• 4.2. Recommendations for teachers
• 4.3. Recommendations for curriculum designer
• 4.4. Summary of the main findings
• 4.5. Limitations and suggestions for further research
• 4.5.1. Limitations of the study
• 4.5.2. Suggestion for further study
• REFERENCES
• APPENDICES
• APPENDIX 1. APPENDIX 1
• APPENDIX 2. APPENDIX 2
• APPENDIX 3. APPENDIX 3
• APPENDIX 4. APPENDIX 4

I. Khó Khăn Trong Dịch Thuật Thuật Ngữ Pháp Luật

Nghiên cứu này tập trung vào việc xác định những khó khăn mà sinh viên năm cuối tại Đại Học Luật Hà Nội gặp phải khi dịch các thuật ngữ pháp luật từ tiếng Anh sang tiếng Việt. Dịch thuật pháp luật không chỉ đơn thuần là việc chuyển đổi ngôn ngữ mà còn liên quan đến việc hiểu rõ các hệ thống pháp luật khác nhau, điều này làm cho quá trình dịch thuật trở nên phức tạp hơn. Các sinh viên thường gặp phải những khó khăn trong việc hiểu và áp dụng các thuật ngữ chuyên môn, đặc biệt là những thuật ngữ không có tương đương trong ngôn ngữ đích. Theo nghiên cứu, nhiều sinh viên đã chỉ ra rằng họ gặp khó khăn với các thuật ngữ kỹ thuật cao, thuật ngữ cổ xưa và các thuật ngữ gắn liền với hệ thống pháp luật. Những vấn đề này không chỉ ảnh hưởng đến chất lượng dịch thuật mà còn gây ra những hiểu lầm nghiêm trọng trong các văn bản pháp lý.

1.1. Đặc Điểm Của Thuật Ngữ Pháp Luật

Thuật ngữ pháp luật có những đặc điểm riêng biệt, phản ánh các khái niệm pháp lý cụ thể trong từng hệ thống pháp luật. Ngôn ngữ pháp luật thường mang tính chính xác cao và yêu cầu người dịch phải có kiến thức sâu về cả ngôn ngữ nguồn và ngôn ngữ đích. Điều này dẫn đến việc sinh viên gặp khó khăn trong việc tìm kiếm các thuật ngữ tương đương phù hợp. Các thuật ngữ này không chỉ đơn thuần là từ vựng mà còn chứa đựng ý nghĩa pháp lý sâu sắc, yêu cầu người dịch phải hiểu rõ bối cảnh và cách sử dụng trong thực tiễn pháp luật. Do đó, việc đào tạo về dịch thuật pháp luật cần được cải thiện để giúp sinh viên nắm bắt tốt hơn những thách thức này.

1.2. Nguyên Nhân Gây Ra Khó Khăn

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến những khó khăn trong việc dịch thuật pháp luật. Một trong những nguyên nhân chính là sự khác biệt giữa các hệ thống pháp luật và văn hóa của các quốc gia. Điều này làm cho nhiều thuật ngữ pháp luật không có tương đương trực tiếp trong tiếng Việt, gây khó khăn cho sinh viên trong việc lựa chọn từ ngữ phù hợp. Thêm vào đó, việc thiếu tài liệu tham khảo và sự hỗ trợ từ giảng viên cũng góp phần làm tăng thêm áp lực cho sinh viên. Nghiên cứu cho thấy rằng sinh viên thường thiếu kinh nghiệm thực tiễn trong hệ thống pháp luật và cách thức hoạt động của nó, điều này ảnh hưởng lớn đến khả năng dịch thuật của họ.

1.3. Giải Pháp Đề Xuất

Để cải thiện khả năng dịch thuật pháp luật của sinh viên, cần có những giải pháp cụ thể. Một trong những giải pháp quan trọng là tăng cường chương trình đào tạo về dịch thuật pháp luật tại các trường đại học. Điều này bao gồm việc cung cấp nhiều tài liệu học tập phong phú hơn và tổ chức các buổi thực hành dịch thuật thực tế. Ngoài ra, việc khuyến khích sinh viên tham gia các khóa học bổ sung về ngôn ngữ pháp luật và các hội thảo chuyên đề cũng sẽ giúp họ nâng cao kỹ năng dịch thuật. Bên cạnh đó, việc tạo ra một môi trường học tập hỗ trợ và khuyến khích sinh viên chia sẻ kinh nghiệm và thảo luận về các vấn đề gặp phải trong quá trình dịch thuật cũng là rất cần thiết.

II. Tác Động Của Khó Khăn Trong Dịch Thuật Đến Chất Lượng Dịch Thuật

Khó khăn trong dịch thuật pháp luật không chỉ ảnh hưởng đến sinh viên mà còn có tác động lớn đến chất lượng dịch thuật trong thực tiễn. Việc dịch sai hoặc không chính xác các thuật ngữ pháp luật có thể dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng, bao gồm việc hiểu sai các quy định pháp luật và gây ra tranh chấp pháp lý. Nghiên cứu chỉ ra rằng nhiều sinh viên chưa nhận thức được tầm quan trọng của việc dịch đúng các thuật ngữ pháp luật, điều này dẫn đến việc họ không chú trọng vào việc nghiên cứu và hiểu sâu về các thuật ngữ này.

2.1. Hệ Lụy Của Việc Dịch Sai

Việc dịch sai các thuật ngữ pháp luật có thể dẫn đến hậu quả nghiêm trọng trong các văn bản pháp lý. Một bản dịch không chính xác có thể làm thay đổi ý nghĩa của một điều khoản trong hợp đồng hoặc luật pháp, gây ra hiểu lầm giữa các bên liên quan. Nghiên cứu đã chỉ ra rằng nhiều vụ kiện xảy ra do sự khác biệt trong cách hiểu các thuật ngữ pháp luật giữa các bên, điều này có thể được ngăn chặn nếu các sinh viên được trang bị kiến thức và kỹ năng dịch thuật tốt hơn.

2.2. Cần Thiết Phải Nâng Cao Chất Lượng Đào Tạo

Để nâng cao chất lượng dịch thuật pháp luật, cần có sự cải tiến trong chương trình đào tạo tại các trường đại học. Các giảng viên nên chú trọng đến việc giảng dạy không chỉ về ngôn ngữ mà còn về bối cảnh pháp lý và văn hóa của các thuật ngữ. Hơn nữa, việc áp dụng các phương pháp giảng dạy hiện đại và công nghệ thông tin trong giảng dạy dịch thuật cũng là một yếu tố quan trọng giúp sinh viên tiếp cận và hiểu rõ hơn về các thuật ngữ pháp luật.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và sự phát triển nhanh chóng của thông tin, dịch thuật trở thành một hoạt động thiết yếu nhằm hiểu và tuân thủ các quy định pháp luật quốc tế. Tuy nhiên, dịch thuật pháp lý được xem là một lĩnh vực đặc thù và phức tạp do tính hệ thống và đặc thù của thuật ngữ pháp luật ở mỗi quốc gia. Tại Việt Nam, sinh viên chuyên ngành tiếng Anh pháp lý tại Đại học Luật Hà Nội (HLU) là nhóm đối tượng quan trọng, chuẩn bị cho sự nghiệp dịch thuật pháp lý trong tương lai. Nghiên cứu này tập trung vào việc khảo sát những khó khăn về từ vựng pháp lý mà sinh viên năm cuối chuyên ngành tiếng Anh tại HLU gặp phải khi dịch thuật các thuật ngữ pháp lý từ tiếng Anh sang tiếng Việt.

Mẫu nghiên cứu gồm 60 sinh viên năm cuối chuyên ngành tiếng Anh pháp lý, được khảo sát qua bảng hỏi và phỏng vấn bán cấu trúc. Kết quả cho thấy hơn 95% sinh viên gặp khó khăn trong việc dịch thuật các thuật ngữ pháp lý, đặc biệt là các thuật ngữ mượn từ tiếng Latin, tiếng Pháp, thuật ngữ kỹ thuật cao, từ cổ và các thuật ngữ gắn liền với hệ thống pháp luật. Nghiên cứu nhằm mục tiêu xác định các khó khăn từ vựng, nguyên nhân và đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao năng lực dịch thuật pháp lý cho sinh viên, đồng thời góp phần cải tiến chương trình đào tạo tại HLU.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào dịch thuật thuật ngữ pháp lý từ tiếng Anh sang tiếng Việt, với đối tượng là sinh viên năm cuối chuyên ngành tiếng Anh pháp lý tại Đại học Luật Hà Nội trong năm học 2022-2023. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp dữ liệu thực tiễn giúp cải thiện chất lượng đào tạo và dịch thuật pháp lý, đồng thời hỗ trợ giảng viên và nhà thiết kế chương trình trong việc phát triển phương pháp giảng dạy hiệu quả.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về thuật ngữ học và dịch thuật pháp lý. Thuật ngữ pháp lý được định nghĩa là tập hợp các từ ngữ kỹ thuật đặc thù trong lĩnh vực pháp luật, có tính chính xác, hệ thống, mang tính quốc gia và quốc tế, đồng thời có tính phổ biến trong ngôn ngữ pháp lý. Dịch thuật pháp lý được xem là một lĩnh vực đặc thù do tính hệ thống và sự khác biệt giữa các hệ thống pháp luật, đòi hỏi sự trung thành cao với nguyên bản và khả năng xử lý các yếu tố mơ hồ, đa nghĩa trong ngôn ngữ pháp lý.

Các chiến lược dịch thuật được áp dụng bao gồm:

• Tương đương chức năng: sử dụng thuật ngữ trong ngôn ngữ đích có chức năng tương tự trong hệ thống pháp luật đích.
• Tương đương hình thức: giữ nguyên cấu trúc và nghĩa nguyên bản, đảm bảo tính chính xác.
• Mượn từ: chuyển nguyên thuật ngữ gốc sang ngôn ngữ đích, thường áp dụng với thuật ngữ kỹ thuật hoặc quốc tế.
• Diễn giải: giải thích nghĩa thuật ngữ khi không có tương đương trực tiếp.

Khó khăn từ vựng trong dịch thuật pháp lý được phân loại thành các nhóm: thuật ngữ kỹ thuật cao, thuật ngữ mượn, từ cổ, động từ cụm, từ đồng nghĩa pháp lý, thuật ngữ gắn liền với hệ thống pháp luật, từ viết tắt, và các biểu thức song song (tautologies).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp (mixed methods), kết hợp thu thập dữ liệu định lượng và định tính.

• Nguồn dữ liệu: 60 sinh viên năm cuối chuyên ngành tiếng Anh pháp lý tại HLU, được chọn bằng phương pháp thuận tiện (convenience sampling).
• Công cụ thu thập dữ liệu: bảng hỏi trực tuyến với thang đo Likert 5 mức độ và các câu hỏi trắc nghiệm; phỏng vấn bán cấu trúc với 6 sinh viên và 1 giảng viên có kinh nghiệm.
• Phân tích dữ liệu: sử dụng phần mềm SPSS để phân tích thống kê mô tả (mean, standard deviation, frequency) cho dữ liệu bảng hỏi; phân tích nội dung thủ công cho dữ liệu phỏng vấn nhằm làm rõ và bổ sung cho kết quả định lượng.
• Timeline nghiên cứu: khảo sát và phỏng vấn được tiến hành trong học kỳ cuối năm học 2022-2023, với thời gian thu thập dữ liệu kéo dài 7 ngày cho bảng hỏi và 7-10 phút cho mỗi cuộc phỏng vấn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Tần suất và phương pháp học thuật ngữ pháp lý: 86,7% sinh viên học thuật ngữ qua các khóa học chính thức tại HLU, 65% tự học qua sách và tài liệu trực tuyến. 81,7% cải thiện kiến thức qua việc đọc tin tức pháp lý song ngữ, 60% tham khảo giảng viên, 50% tham gia hội thảo, 41,7% tự nghiên cứu.
2. Tần suất dịch thuật: 41,3% sinh viên dịch thuật thuật ngữ pháp lý từ 6-10 lần/tháng, 38,3% dịch 3-5 lần/tháng, không có sinh viên nào chưa từng dịch.
3. Loại văn bản dịch: 96,7% dịch tài liệu do giảng viên cung cấp, 58,3% dịch hợp đồng, 25% dịch văn bản pháp luật, 11,7% dịch tài liệu tòa án, 10% dịch ý kiến pháp lý.
4. Khó khăn từ vựng:
   • Thuật ngữ kỹ thuật cao (mean = 4.45): 86% sinh viên gặp khó khăn.
   • Thuật ngữ mượn từ Latin, Pháp (mean = 4.58): 70% đồng ý gặp khó khăn.
   • Từ đồng nghĩa pháp lý (mean = 3.78): 63,3% gặp khó khăn.
   • Từ phổ thông với nghĩa pháp lý khác (mean = 3.88): 70% gặp khó khăn.
   • Từ cổ (mean = 4.40): 83,4% gặp khó khăn.
   • Thuật ngữ gắn liền hệ thống pháp luật (mean = 4.60): 86% gặp khó khăn.
   • Các yếu tố khác như đại từ pháp lý, từ viết tắt, động từ cụm, từ song song được đánh giá khó khăn ở mức độ trung bình hoặc thấp hơn.

Thảo luận kết quả

Khó khăn trong dịch thuật thuật ngữ pháp lý chủ yếu xuất phát từ tính đặc thù và hệ thống của ngôn ngữ pháp luật, sự khác biệt giữa hệ thống pháp luật Anh - Mỹ và Việt Nam, cũng như nguồn gốc đa dạng của thuật ngữ (Latin, Pháp). Kết quả phù hợp với các nghiên cứu trước đây, cho thấy sinh viên thiếu kinh nghiệm và tài liệu tham khảo chuyên sâu là nguyên nhân chính. Việc sinh viên chủ yếu dịch tài liệu do giảng viên cung cấp cho thấy sự hạn chế trong việc tiếp cận nguồn tài liệu thực tế, ảnh hưởng đến khả năng vận dụng kiến thức. Các thuật ngữ mượn và từ cổ gây khó khăn lớn do ít được sử dụng trong đời sống hàng ngày, đòi hỏi sinh viên phải có kiến thức pháp lý sâu rộng và kỹ năng tra cứu hiệu quả. Các biểu đồ và bảng số liệu minh họa rõ ràng mức độ khó khăn theo từng nhóm thuật ngữ, giúp xác định ưu tiên trong đào tạo.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường giờ học và thực hành dịch thuật pháp lý: Mở rộng số tín chỉ dịch thuật pháp lý trong chương trình đào tạo, tập trung vào các thuật ngữ kỹ thuật và thuật ngữ mượn, nhằm nâng cao kỹ năng thực hành cho sinh viên trong vòng 1-2 năm tới.
2. Phát triển tài liệu tham khảo chuyên ngành: Cung cấp thêm tài liệu, từ điển pháp lý song ngữ, và nguồn học liệu trực tuyến cập nhật, giúp sinh viên tự học và tra cứu hiệu quả, do Khoa Ngoại ngữ pháp lý phối hợp biên soạn trong 6 tháng tới.
3. Đào tạo giảng viên nâng cao năng lực hướng dẫn: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về dịch thuật pháp lý cho giảng viên nhằm cải thiện chất lượng hướng dẫn, dự kiến thực hiện trong năm học tiếp theo.
4. Khuyến khích sinh viên tham gia hội thảo, thực tập thực tế: Tạo điều kiện cho sinh viên tham gia các hội thảo pháp lý, thực tập tại các tổ chức pháp luật để tiếp xúc thực tế với thuật ngữ và văn bản pháp lý, giúp nâng cao kỹ năng dịch thuật trong vòng 1 năm.
5. Xây dựng nhóm hỗ trợ học thuật: Thành lập nhóm học tập, câu lạc bộ dịch thuật pháp lý để sinh viên trao đổi, giải đáp thắc mắc và chia sẻ kinh nghiệm, do sinh viên chủ trì dưới sự hỗ trợ của giảng viên.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Sinh viên chuyên ngành tiếng Anh pháp lý: Nghiên cứu giúp nhận diện và vượt qua các khó khăn trong dịch thuật thuật ngữ pháp lý, nâng cao kỹ năng dịch thuật và kiến thức pháp luật.
2. Giảng viên và nhà thiết kế chương trình đào tạo: Cung cấp dữ liệu thực tiễn để điều chỉnh nội dung, phương pháp giảng dạy và xây dựng tài liệu phù hợp với nhu cầu học tập của sinh viên.
3. Nhà nghiên cứu dịch thuật và ngôn ngữ học pháp lý: Tham khảo các phân tích về đặc điểm thuật ngữ pháp lý và chiến lược dịch thuật, đồng thời mở rộng nghiên cứu về dịch thuật pháp lý trong bối cảnh Việt Nam.
4. Chuyên gia và phiên dịch viên pháp lý: Hiểu rõ các khó khăn phổ biến trong dịch thuật thuật ngữ pháp lý, từ đó nâng cao chất lượng dịch thuật và tránh sai sót pháp lý trong công việc thực tế.

Câu hỏi thường gặp

1. Tại sao dịch thuật thuật ngữ pháp lý lại khó hơn các lĩnh vực khác?
   Dịch thuật pháp lý đòi hỏi sự chính xác tuyệt đối do tính hệ thống và đặc thù của thuật ngữ pháp luật, đồng thời phải hiểu rõ hệ thống pháp luật nguồn và đích để đảm bảo nghĩa đúng và phù hợp. Ví dụ, thuật ngữ “prosecutor” trong tiếng Anh có thể dịch khác nhau tùy theo hệ thống pháp luật Việt Nam.

2. Sinh viên có thể sử dụng những chiến lược nào để vượt qua khó khăn khi dịch thuật?
   Sinh viên nên áp dụng chiến lược tương đương chức năng, mượn từ khi không có tương đương trực tiếp, và diễn giải khi cần thiết. Việc tra cứu tài liệu chuyên ngành và tham khảo ý kiến giảng viên cũng rất quan trọng.

3. Tài liệu tham khảo nào hữu ích cho việc học thuật ngữ pháp lý?
   Từ điển pháp lý song ngữ, các văn bản pháp luật chính thức, bài báo chuyên ngành và tài liệu do giảng viên cung cấp là nguồn tài liệu quan trọng giúp sinh viên hiểu và dịch chính xác thuật ngữ.

4. Khó khăn lớn nhất sinh viên gặp phải khi dịch thuật thuật ngữ pháp lý là gì?
   Theo khảo sát, thuật ngữ mượn từ Latin, Pháp và các thuật ngữ gắn liền với hệ thống pháp luật là những khó khăn lớn nhất do tính đặc thù và khác biệt văn hóa pháp luật.

5. Làm thế nào để giảng viên hỗ trợ sinh viên hiệu quả hơn trong học dịch thuật pháp lý?
   Giảng viên cần cung cấp hướng dẫn chi tiết, tổ chức các buổi thực hành dịch thuật, tạo môi trường trao đổi và khuyến khích sinh viên tham gia các hoạt động ngoại khóa liên quan đến pháp luật và dịch thuật.

Kết luận

• Sinh viên năm cuối chuyên ngành tiếng Anh pháp lý tại Đại học Luật Hà Nội gặp nhiều khó khăn trong dịch thuật thuật ngữ pháp lý, đặc biệt là thuật ngữ kỹ thuật cao, thuật ngữ mượn, từ cổ và thuật ngữ gắn liền hệ thống pháp luật.
• Nguyên nhân chính bao gồm sự khác biệt hệ thống pháp luật, thiếu tài liệu tham khảo chuyên ngành và hạn chế trong đào tạo thực hành dịch thuật.
• Sinh viên chủ yếu học thuật ngữ qua các khóa học chính thức và tự học, đồng thời dịch thuật thường xuyên các loại văn bản như hợp đồng và tài liệu giảng dạy.
• Nghiên cứu đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng đào tạo, phát triển tài liệu, tăng cường hướng dẫn và tạo điều kiện thực tập thực tế cho sinh viên.
• Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các đề xuất trong chương trình đào tạo và mở rộng nghiên cứu về dịch thuật pháp lý trong các ngôn ngữ và hệ thống pháp luật khác.

Kêu gọi hành động: Các giảng viên, nhà quản lý đào tạo và sinh viên chuyên ngành tiếng Anh pháp lý nên phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất nhằm nâng cao năng lực dịch thuật pháp lý, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của nghề nghiệp trong bối cảnh hội nhập quốc tế.