Hoàn thiện quản lý hàng hóa xuất nhập khẩu qua hệ thống hải quan điện tử tại Hải Phòng

Quản lý hàng hóa xuất nhập khẩu qua hệ thống hải quan điện tử là phương thức mà cơ quan Hải quan thực hiện quản lý các hoạt động xuất nhập khẩu hàng hóa hiệu quả hơn, minh bạch hơn, nhanh chóng hơn và chính xác hơn. Điều này đáp ứng mục tiêu hiện đại hóa ngành Hải quan, giảm bớt thủ tục, phù hợp với chuẩn mực phát triển của Tổ chức Hải quan thế giới (WCO) về đơn giản hóa và hài hòa hóa thủ tục hải quan. Theo Từ điển tiếng Việt, “Quản lý là tổ chức và điều khiển các hoạt động theo những yêu cầu nhất định”. Việc quản lý hàng hóa xuất nhập khẩu trong lĩnh vực hải quan là “việc cơ quan Hải quan áp dụng các biện pháp nghiệp vụ nhằm kiểm tra, giám sát hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu, phương tiện vận tải xuất cảnh, nhập cảnh, quá cảnh trên lãnh thổ Việt Nam phải tuân thủ theo pháp luật Hải quan và các Điều ước quốc tế mà Việt Nam tham gia”.

Việc áp dụng quản lý hàng hóa xuất nhập khẩu qua hệ thống hải quan điện tử là khâu quan trọng trong chương trình cải cách thủ tục hải quan theo hướng phù hợp với chuẩn mực của hải quan hiện đại trong khu vực và thế giới. Hải quan điện tử đóng vai trò quan trọng trong bối cảnh quan hệ kinh tế đối ngoại giữa Việt Nam và các nước trên thế giới ngày càng phát triển, mở rộng, đồng thời kéo theo lượng hàng hóa xuất nhập khẩu tại Việt Nam cũng ngày một tăng nhanh. Theo tài liệu gốc, xu thế toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế đã tạo ra sự chuyển biến mạnh mẽ trong hoạt động thương mại quốc tế.

Việc triển khai thủ tục hải quan điện tử còn gặp nhiều khó khăn do hệ thống pháp lý chưa hoàn thiện, đồng bộ. Các quy định, thông tư hướng dẫn còn chồng chéo, gây khó khăn cho doanh nghiệp và cơ quan hải quan trong quá trình thực hiện. Bên cạnh đó, hạ tầng công nghệ thông tin chưa đáp ứng được yêu cầu, đặc biệt là ở các chi cục hải quan địa phương. Trình độ của cán bộ công chức hải quan và nhân viên doanh nghiệp còn hạn chế, chưa theo kịp sự phát triển của công nghệ.

Cục Hải quan Hải Phòng đã đạt được những thành tựu nhất định trong việc triển khai hệ thống hải quan điện tử, góp phần giảm thời gian thông quan, tạo thuận lợi cho doanh nghiệp. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại những hạn chế như tỷ lệ tờ khai luồng xanh chưa cao, tình trạng khai sai, khai thiếu vẫn còn xảy ra. Công tác kiểm tra sau thông quan chưa hiệu quả, chưa phát hiện được nhiều vụ việc vi phạm. Theo tài liệu gốc, Cục Hải quan Hải Phòng được thành lập ngày 14 tháng 04 năm 1955.

Việc áp dụng quản lý rủi ro trong kiểm tra hàng hóa xuất nhập khẩu còn chưa thực sự hiệu quả. Việc phân tích, đánh giá rủi ro còn mang tính chủ quan, chưa dựa trên cơ sở dữ liệu đầy đủ và chính xác. Hệ thống tiêu chí đánh giá rủi ro chưa được cập nhật thường xuyên, chưa phản ánh được sự thay đổi của tình hình thực tế. Do đó, việc lựa chọn đối tượng kiểm tra còn chưa chính xác, gây lãng phí nguồn lực.

Cần rà soát, sửa đổi, bổ sung các văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến thủ tục hải quan điện tử để đảm bảo tính đồng bộ, thống nhất và phù hợp với thực tiễn. Cần ban hành các quy định cụ thể về trách nhiệm của các bên liên quan, về bảo mật thông tin, về xử lý vi phạm. Đồng thời, cần tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật để nâng cao nhận thức của doanh nghiệp và người dân.

Cần tăng cường đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ cho cán bộ công chức hải quan về công nghệ thông tin, về thủ tục hải quan điện tử, về quản lý rủi ro. Cần xây dựng đội ngũ cán bộ chuyên gia về công nghệ thông tin để hỗ trợ triển khai và vận hành hệ thống hải quan điện tử. Đồng thời, cần có chính sách đãi ngộ phù hợp để thu hút và giữ chân cán bộ giỏi.

Cần đầu tư nâng cấp hạ tầng công nghệ thông tin, đảm bảo hệ thống hải quan điện tử hoạt động ổn định, thông suốt. Cần ứng dụng các công nghệ mới như trí tuệ nhân tạo (AI), học máy (Machine Learning) để nâng cao hiệu quả quản lý rủi ro, phát hiện gian lận. Đồng thời, cần tăng cường kết nối, chia sẻ thông tin với các cơ quan quản lý nhà nước khác.

Hệ thống tiêu chí đánh giá rủi ro cần dựa trên các yếu tố như loại hàng hóa, xuất xứ, doanh nghiệp, tuyến đường, tần suất vi phạm trước đây. Cần thu thập, phân tích thông tin từ nhiều nguồn khác nhau để có được đánh giá chính xác. Đồng thời, cần có cơ chế kiểm tra, giám sát việc thực hiện các tiêu chí đánh giá rủi ro.

Cần phân loại doanh nghiệp theo mức độ tuân thủ pháp luật để áp dụng các biện pháp quản lý phù hợp. Đối với các doanh nghiệp tuân thủ tốt, cần tạo điều kiện thuận lợi tối đa, giảm tần suất kiểm tra. Đối với các doanh nghiệp có nguy cơ vi phạm cao, cần tăng cường kiểm tra, giám sát.

Cần đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ cho cán bộ công chức hải quan về kỹ năng phân tích rủi ro, về sử dụng các công cụ hỗ trợ phân tích rủi ro. Cần xây dựng đội ngũ cán bộ chuyên gia về quản lý rủi ro để tư vấn, hỗ trợ các đơn vị trong quá trình thực hiện.

Cần xem xét áp dụng các chính sách ưu đãi thuế cho doanh nghiệp sử dụng hệ thống hải quan điện tử, như giảm thuế thu nhập doanh nghiệp, giảm thuế xuất nhập khẩu. Điều này sẽ giúp doanh nghiệp giảm chi phí, tăng tính cạnh tranh.

Cần tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn về thủ tục hải quan điện tử cho doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa. Cần cung cấp tài liệu hướng dẫn chi tiết, dễ hiểu để doanh nghiệp có thể tự học, tự nghiên cứu.

Cần xây dựng cổng thông tin hỗ trợ doanh nghiệp xuất nhập khẩu qua hệ thống hải quan điện tử, cung cấp thông tin về chính sách, quy định, thủ tục hải quan, các câu hỏi thường gặp. Cần có đội ngũ tư vấn viên chuyên nghiệp để giải đáp thắc mắc cho doanh nghiệp.

Công nghệ blockchain có thể được ứng dụng để quản lý chuỗi cung ứng xuất nhập khẩu, giúp tăng tính minh bạch, truy xuất nguồn gốc và giảm gian lận. Các thông tin về hàng hóa, vận chuyển, thanh toán sẽ được lưu trữ trên blockchain, đảm bảo tính toàn vẹn và không thể sửa đổi.

Công nghệ IoT có thể được ứng dụng để phát triển hệ thống hải quan thông minh, cho phép theo dõi, giám sát hàng hóa xuất nhập khẩu theo thời gian thực. Các cảm biến IoT sẽ được gắn trên hàng hóa, container để thu thập thông tin về vị trí, nhiệt độ, độ ẩm, giúp phát hiện các dấu hiệu bất thường.

Cần tăng cường hợp tác quốc tế với các nước, các tổ chức quốc tế để chia sẻ kinh nghiệm, học hỏi các mô hình quản lý hải quan tiên tiến. Cần tham gia các hiệp định thương mại tự do (FTA) để tạo thuận lợi cho hoạt động xuất nhập khẩu.