Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh kinh tế Việt Nam ngày càng hội nhập sâu rộng, hoạt động thương mại truyền thống như chợ vẫn giữ vai trò quan trọng trong đời sống kinh tế - xã hội. Huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình, với vị trí địa kinh tế thuận lợi, có diện tích tự nhiên 2.124,2 km² và dân số khoảng 183 nghìn người năm 2016, đang chứng kiến sự phát triển nhanh chóng của mạng lưới chợ. Tốc độ đô thị hóa, phát triển du lịch và thương mại dịch vụ tại các trung tâm như thị trấn Hoàn Lão, Phong Nha – Kẻ Bàng đã thúc đẩy nhu cầu mua bán, trao đổi hàng hóa tăng cao. Tuy nhiên, công tác quản lý chợ trên địa bàn vẫn còn nhiều hạn chế như quy hoạch chưa đồng bộ, xây dựng chưa phù hợp, vi phạm nội quy chợ, tình trạng chợ tự phát và các vấn đề về an toàn vệ sinh thực phẩm, an ninh trật tự vẫn diễn ra phổ biến.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng công tác quản lý chợ trên địa bàn huyện Bố Trạch trong giai đoạn 2011-2016, phân tích các nhân tố ảnh hưởng và đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, phát huy vai trò của chợ trong phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Nghiên cứu có phạm vi không gian tại 24 chợ trên địa bàn huyện, với trọng tâm là các chợ hạng II, III và chợ tạm, sử dụng số liệu sơ cấp và thứ cấp được thu thập qua khảo sát và báo cáo chính thức. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần xây dựng mạng lưới chợ phát triển bền vững, thúc đẩy lưu thông hàng hóa, tăng thu ngân sách và cải thiện đời sống người dân.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý kinh tế và mô hình phát triển mạng lưới chợ truyền thống trong nền kinh tế thị trường. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  • Lý thuyết quản lý công tác thương mại: Nhấn mạnh vai trò của quản lý nhà nước trong việc tổ chức, điều hành và kiểm soát hoạt động thương mại, đặc biệt là quản lý chợ nhằm đảm bảo hiệu quả kinh tế và trật tự xã hội.

  • Mô hình phát triển mạng lưới chợ: Tập trung vào quy hoạch, phân loại chợ theo địa giới hành chính, tính chất mua bán, đặc điểm mặt hàng, quy mô xây dựng và hạng chợ. Mô hình này giúp xác định các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển và quản lý chợ, bao gồm điều kiện tự nhiên, xã hội, chính sách hỗ trợ và năng lực quản lý.

Các khái niệm chuyên ngành được sử dụng gồm: chợ truyền thống, quản lý chợ, quy hoạch mạng lưới chợ, nội quy chợ, đấu thầu điểm kinh doanh, an toàn vệ sinh thực phẩm, an ninh trật tự, và các loại phí chợ.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa định lượng và định tính:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo của Ban Quản lý chợ, Phòng Kinh tế Hạ tầng, UBND huyện Bố Trạch, Sở Công Thương Quảng Bình, Chi cục Quản lý thị trường, Cục Thống kê Quảng Bình và các tài liệu liên quan. Số liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát trực tiếp tại 24 chợ, trong đó khảo sát 85 hộ kinh doanh tại 6 chợ tiêu biểu (1 chợ hạng II, 3 chợ hạng III, 2 chợ tạm).

  • Phương pháp chọn mẫu: Lựa chọn mẫu theo phương pháp chọn điểm nghiên cứu có tính đại diện cho các loại chợ trên địa bàn, đảm bảo phản ánh đa dạng về quy mô và tính chất hoạt động.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả để tổng hợp số liệu, phân tích nhân tố để đánh giá các yếu tố ảnh hưởng, phân tích so sánh để nhận diện điểm mạnh, tồn tại và hạn chế. Dữ liệu được xử lý bằng phần mềm Excel.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và phân tích số liệu giai đoạn 2011-2016, đề xuất định hướng phát triển và giải pháp đến năm 2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng mạng lưới chợ: Trên địa bàn huyện Bố Trạch có 24 chợ, trong đó chợ hạng II chiếm khoảng 4%, chợ hạng III chiếm 50%, còn lại là chợ tạm và chợ tự phát. Tỷ lệ chợ kiên cố đạt khoảng 40%, chợ bán kiên cố và tạm chiếm phần lớn. Tình trạng chợ tự phát và chợ cóc vẫn còn phổ biến, gây khó khăn cho công tác quản lý.

  2. Hiệu quả khai thác mặt bằng kinh doanh: Tỷ lệ khai thác mặt bằng kinh doanh năm 2016 đạt khoảng 75%, trong đó chợ hạng II có tỷ lệ khai thác cao nhất (trên 85%), chợ tạm thấp hơn (khoảng 60%). Việc bố trí ngành nghề kinh doanh chưa hợp lý, nhiều điểm kinh doanh bị bỏ trống hoặc sử dụng không đúng mục đích.

  3. Công tác quản lý và tổ chức: Ban Quản lý chợ và các tổ chức quản lý còn thiếu năng lực chuyên môn, chưa thực hiện tốt công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm. Việc xây dựng và thực thi nội quy chợ chưa đồng bộ, tỷ lệ hộ kinh doanh chấp hành nội quy đạt khoảng 65%. Công tác thu, chi phí chợ chưa minh bạch, gây bức xúc trong cộng đồng kinh doanh.

  4. An toàn vệ sinh và an ninh trật tự: Tình trạng mất vệ sinh, ô nhiễm môi trường và vi phạm an toàn thực phẩm còn phổ biến tại nhiều chợ. Công tác phòng cháy chữa cháy chưa được đảm bảo đầy đủ, tỷ lệ trang bị bình cứu hỏa đạt dưới 50%. An ninh trật tự tại chợ chưa được kiểm soát chặt chẽ, còn xảy ra các hành vi vi phạm như trốn thuế, đầu cơ, gây rối.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên xuất phát từ việc quy hoạch mạng lưới chợ chưa sát thực tế, thiếu đồng bộ giữa các cấp quản lý và chưa có chính sách hỗ trợ đầu tư hiệu quả. So với các địa phương như Đà Nẵng và Hải Dương, nơi có quy hoạch chợ bài bản và mô hình quản lý chuyên nghiệp, huyện Bố Trạch còn nhiều điểm yếu về năng lực quản lý và nguồn lực đầu tư. Việc chưa thực hiện tốt công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm làm giảm hiệu quả quản lý, ảnh hưởng đến môi trường kinh doanh và niềm tin của người dân.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố chợ theo hạng, bảng tỷ lệ khai thác mặt bằng kinh doanh, biểu đồ mức độ chấp hành nội quy chợ và bảng thống kê các vi phạm về an toàn vệ sinh và an ninh trật tự. Những kết quả này cho thấy cần có sự cải tiến toàn diện trong công tác quản lý chợ để phát huy vai trò của chợ trong phát triển kinh tế - xã hội huyện Bố Trạch.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng và hoàn thiện quy hoạch mạng lưới chợ: Rà soát, điều chỉnh quy hoạch phát triển chợ phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội và tốc độ đô thị hóa của huyện. Đảm bảo phân bố chợ hợp lý về không gian, quy mô và tính chất, tránh chồng chéo và chợ tự phát. Thời gian thực hiện: 2018-2020. Chủ thể thực hiện: UBND huyện phối hợp Sở Công Thương.

  2. Tăng cường năng lực quản lý và đào tạo cán bộ: Tổ chức các lớp bồi dưỡng nghiệp vụ quản lý chợ cho cán bộ Ban Quản lý chợ và các tổ chức liên quan, nâng cao kỹ năng thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm. Thời gian: 2018-2019. Chủ thể: Sở Công Thương, UBND huyện.

  3. Hoàn thiện chính sách thu hút đầu tư phát triển chợ: Ban hành các chính sách ưu đãi về tài chính, mặt bằng và hỗ trợ kỹ thuật để khuyến khích doanh nghiệp, hợp tác xã và cá nhân đầu tư xây dựng, nâng cấp chợ kiên cố, hiện đại. Thời gian: 2018-2020. Chủ thể: UBND tỉnh, UBND huyện.

  4. Nâng cao hiệu quả công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm: Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý nhà nước, Ban Quản lý chợ và lực lượng chức năng để kiểm soát chặt chẽ hoạt động kinh doanh, đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm, phòng cháy chữa cháy và an ninh trật tự. Thời gian: liên tục từ 2018. Chủ thể: UBND huyện, Chi cục Quản lý thị trường, Công an huyện.

  5. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, nâng cao ý thức chấp hành nội quy chợ: Tổ chức các chương trình truyền thông, phổ biến pháp luật và nội quy chợ đến thương nhân và người dân, nâng cao nhận thức về văn minh thương mại và trách nhiệm xã hội. Thời gian: 2018-2019. Chủ thể: Ban Quản lý chợ, UBND xã, các tổ chức đoàn thể.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước về thương mại và chợ: Giúp nâng cao hiểu biết về công tác quản lý chợ, quy hoạch và tổ chức thực hiện chính sách phát triển chợ, từ đó cải thiện hiệu quả quản lý tại địa phương.

  2. Các nhà đầu tư và doanh nghiệp kinh doanh chợ: Cung cấp thông tin về thực trạng, cơ hội và thách thức trong đầu tư phát triển chợ, giúp xây dựng chiến lược kinh doanh phù hợp và hiệu quả.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý kinh tế, thương mại: Là tài liệu tham khảo quý giá về lý thuyết và thực tiễn quản lý chợ truyền thống trong bối cảnh phát triển kinh tế địa phương.

  4. Các tổ chức xã hội và cộng đồng dân cư địa phương: Hiểu rõ vai trò của chợ trong phát triển kinh tế - xã hội, từ đó tham gia tích cực vào công tác giám sát, phản biện và đóng góp ý kiến xây dựng chính sách quản lý chợ.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao công tác quản lý chợ ở huyện Bố Trạch còn nhiều hạn chế?
    Nguyên nhân chính là do quy hoạch mạng lưới chợ chưa đồng bộ, năng lực quản lý của Ban Quản lý chợ còn yếu, thiếu nguồn lực đầu tư và công tác thanh tra, kiểm tra chưa hiệu quả. Ví dụ, tỷ lệ chợ tự phát và chợ tạm chiếm phần lớn gây khó khăn trong kiểm soát.

  2. Quy hoạch mạng lưới chợ có vai trò như thế nào trong phát triển kinh tế địa phương?
    Quy hoạch giúp phân bố chợ hợp lý, đảm bảo phục vụ nhu cầu mua bán của dân cư, tạo điều kiện thuận lợi cho lưu thông hàng hóa và thu hút đầu tư. Quy hoạch tốt góp phần phát triển bền vững kinh tế, xã hội và bảo vệ môi trường.

  3. Các chính sách hỗ trợ đầu tư phát triển chợ gồm những gì?
    Bao gồm hỗ trợ tài chính như tín dụng ưu đãi, ưu đãi về mặt bằng xây dựng, đào tạo nguồn nhân lực quản lý chợ và các chính sách thuế, phí phù hợp nhằm khuyến khích các thành phần kinh tế tham gia đầu tư.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả công tác thanh tra, kiểm tra tại các chợ?
    Cần thiết lập cơ chế phối hợp giữa các cơ quan chức năng, tăng cường đào tạo cán bộ, áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý, đồng thời xử lý nghiêm các vi phạm để tạo tính răn đe.

  5. Vai trò của nội quy chợ trong quản lý chợ là gì?
    Nội quy chợ quy định quyền và nghĩa vụ của thương nhân, đảm bảo trật tự, vệ sinh, an toàn phòng cháy chữa cháy và an ninh trật tự. Việc chấp hành nội quy giúp duy trì môi trường kinh doanh văn minh, ổn định và hiệu quả.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về công tác quản lý chợ, phân tích chi tiết thực trạng và các nhân tố ảnh hưởng tại huyện Bố Trạch.
  • Mạng lưới chợ trên địa bàn phát triển đa dạng nhưng còn nhiều bất cập về quy hoạch, quản lý và khai thác mặt bằng kinh doanh.
  • Công tác quản lý chợ chưa đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, cần nâng cao năng lực quản lý, hoàn thiện chính sách và tăng cường thanh tra, kiểm tra.
  • Đề xuất các giải pháp đồng bộ về quy hoạch, đào tạo cán bộ, thu hút đầu tư, kiểm soát hoạt động và tuyên truyền nâng cao ý thức chấp hành nội quy chợ.
  • Khuyến nghị các cơ quan chức năng và cộng đồng địa phương phối hợp thực hiện các giải pháp nhằm phát triển mạng lưới chợ bền vững, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế huyện Bố Trạch đến năm 2020 và những năm tiếp theo.

Hành động tiếp theo: UBND huyện Bố Trạch và các sở ngành liên quan cần khẩn trương triển khai rà soát quy hoạch, tổ chức đào tạo cán bộ và xây dựng chính sách hỗ trợ đầu tư để nâng cao hiệu quả quản lý chợ. Các nhà nghiên cứu và nhà quản lý được khuyến khích tham khảo và áp dụng kết quả nghiên cứu này trong thực tiễn.