Tổng quan nghiên cứu

Ngân sách Nhà nước (NSNN) là công cụ tài chính quan trọng trong quản lý kinh tế vĩ mô và thực hiện các chức năng của Nhà nước. Tại Việt Nam, ngân sách cấp huyện đóng vai trò thiết yếu trong việc đảm bảo hoạt động quản lý kinh tế, xã hội, an ninh quốc phòng tại địa phương. Tuy nhiên, công tác quản lý chi ngân sách cấp huyện hiện còn nhiều bất cập như chi đầu tư phát triển dàn trải, hiệu quả thấp, chi thường xuyên vượt dự toán và tồn tại sai phạm, lãng phí. Tại huyện Hướng Hóa, tỉnh Quảng Trị, nguồn thu nội địa chỉ chiếm khoảng 10-15% tổng chi ngân sách địa phương, phần lớn ngân sách phải dựa vào trợ cấp cân đối từ tỉnh. Giai đoạn 2015-2017, tổng chi ngân sách huyện biến động không đều, chi đầu tư phát triển chiếm tỷ trọng nhỏ (dưới 9%) trong tổng chi ngân sách, trong khi chi thường xuyên chiếm trên 64%. Tình trạng chi chuyển nguồn tăng cao (tốc độ tăng bình quân 57,36%) cho thấy việc thực hiện nhiệm vụ chi chưa kịp thời và hiệu quả. Nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng quản lý chi ngân sách nhà nước tại Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện Hướng Hóa, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý chi ngân sách cấp huyện, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính trong giai đoạn đến năm 2020.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, tập trung vào:

  • Khái niệm ngân sách nhà nước (NSNN): NSNN là kế hoạch tài chính cơ bản, bao gồm toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định nhằm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước.

  • Chức năng và vai trò của NSNN: Bao gồm chức năng phân phối nguồn lực tài chính, chức năng giám sát và điều tiết kinh tế vĩ mô, đảm bảo sự phát triển kinh tế - xã hội, an ninh quốc phòng và giải quyết các vấn đề xã hội.

  • Phân cấp quản lý ngân sách: Quy định phạm vi, trách nhiệm và quyền hạn của các cấp chính quyền trong quản lý ngân sách, đảm bảo nguyên tắc công bằng, minh bạch và hiệu quả.

  • Nguyên tắc quản lý chi NSNN cấp huyện: Công khai minh bạch, rõ ràng trung thực, thống nhất trong quản lý và cân đối ngân sách.

  • Nội dung quản lý chi NSNN: Bao gồm lập dự toán, phân bổ và tổ chức thực hiện dự toán, kiểm tra và quyết toán ngân sách, thanh tra kiểm tra chi ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Sử dụng số liệu thứ cấp từ các báo cáo của Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện, Kho bạc Nhà nước huyện, Chi cục Thống kê và các đơn vị liên quan giai đoạn 2015-2017. Thu thập số liệu sơ cấp qua khảo sát 110 cán bộ công chức liên quan đến quản lý chi ngân sách trên địa bàn huyện bằng phương pháp phỏng vấn và phát phiếu điều tra.

  • Phương pháp chọn mẫu: Áp dụng công thức Slovin với sai số 7,5%, mẫu điều tra gồm 110 phiếu phân bổ cho các nhóm cán bộ quản lý tài chính cấp huyện, xã, các đơn vị sử dụng ngân sách.

  • Phương pháp phân tích: Thống kê mô tả (tỷ lệ %, giá trị trung bình), so sánh số tuyệt đối và tương đối, cho điểm và xếp hạng theo thang đo Likert để đánh giá mức độ quan trọng và hiệu quả các nội dung quản lý chi ngân sách.

  • Timeline nghiên cứu: Tập trung phân tích số liệu và thực trạng giai đoạn 2015-2017, đề xuất giải pháp hoàn thiện đến năm 2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tổng chi ngân sách biến động không đều: Năm 2016 giảm 21,8% so với năm 2015, nhưng năm 2017 tăng 21,8% so với năm 2016, chủ yếu do thay đổi chính sách và số xã thuộc diện khó khăn tăng lên.

  2. Cơ cấu chi ngân sách: Chi cân đối ngân sách chiếm trên 70% tổng chi, trong đó chi thường xuyên chiếm khoảng 64-69%, chi đầu tư phát triển chiếm dưới 9% nhưng có xu hướng tăng (tốc độ tăng bình quân 19,33%/năm). Chi chuyển nguồn chiếm tỷ trọng cao (12,56% năm 2017) và tăng nhanh (57,36%/năm), phản ánh việc thực hiện nhiệm vụ chi chưa kịp thời.

  3. Chi đầu tư xây dựng cơ bản (XDCB): Tăng mạnh qua các năm với tốc độ bình quân 30,82%, đặc biệt chi từ nguồn thu sử dụng đất và chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới tăng đột biến năm 2017.

  4. Chi thường xuyên: Tăng cả về giá trị tuyệt đối và tỷ trọng, tập trung cho các nhiệm vụ quản lý nhà nước, sự nghiệp giáo dục đào tạo (chiếm trên 53% tổng chi thường xuyên), an ninh quốc phòng, y tế và các hoạt động văn hóa xã hội. Chi sự nghiệp y tế giảm mạnh do chuyển giao quản lý BHYT từ năm 2016.

Thảo luận kết quả

Việc chi ngân sách huyện Hướng Hóa chủ yếu dựa vào nguồn bổ sung cân đối từ ngân sách tỉnh (chiếm 75-80% tổng chi), do nguồn thu nội địa thấp. Tỷ trọng chi thường xuyên cao phản ánh nhu cầu duy trì bộ máy hành chính và các hoạt động sự nghiệp thiết yếu. Tuy nhiên, tỷ trọng chi đầu tư phát triển còn thấp so với yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, dù có xu hướng tăng. Tình trạng chi chuyển nguồn cao cho thấy công tác lập và thực hiện dự toán còn chưa hiệu quả, gây khó khăn trong điều hành ngân sách năm.

So sánh với các huyện khác trong tỉnh và một số địa phương, Hướng Hóa còn hạn chế trong việc tự cân đối ngân sách và quản lý chi đầu tư phát triển. Việc áp dụng hệ thống TABMIS đã góp phần nâng cao tính minh bạch và hiệu quả quản lý, nhưng cần tiếp tục hoàn thiện quy trình và nâng cao năng lực cán bộ. Các tồn tại như chi vượt dự toán, chi dàn trải, nợ xây dựng cơ bản còn diễn ra, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng ngân sách.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cơ cấu chi ngân sách theo năm, bảng so sánh tốc độ tăng chi đầu tư và chi thường xuyên, biểu đồ tỷ trọng chi chuyển nguồn qua các năm để minh họa rõ nét các xu hướng và tồn tại.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác lập và phân bổ dự toán: Áp dụng quy trình lập dự toán khoa học, sát thực tế, đảm bảo dự toán chi đầu tư phát triển phù hợp với kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội, giảm tỷ trọng chi chuyển nguồn. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch, UBND huyện. Thời gian: Triển khai ngay từ năm ngân sách tiếp theo.

  2. Nâng cao năng lực cán bộ quản lý ngân sách: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ về quản lý chi ngân sách, kế toán và ứng dụng công nghệ thông tin, đặc biệt là vận hành hệ thống TABMIS. Chủ thể: UBND huyện phối hợp Sở Tài chính. Thời gian: 2019-2020.

  3. Hoàn thiện cơ chế kiểm soát chi ngân sách: Tăng cường thanh tra, kiểm tra, giám sát việc thực hiện chi ngân sách, xử lý nghiêm các sai phạm, đảm bảo chi đúng chế độ, tiêu chuẩn, tiết kiệm và hiệu quả. Chủ thể: Phòng Tài chính - Kế hoạch, Kho bạc Nhà nước, UBND huyện. Thời gian: Liên tục hàng năm.

  4. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách: Đầu tư trang thiết bị, phần mềm hỗ trợ quản lý chi ngân sách, nâng cao tính minh bạch và hiệu quả điều hành ngân sách. Chủ thể: UBND huyện, Phòng Tài chính - Kế hoạch. Thời gian: 2019-2020.

  5. Tăng cường phối hợp giữa các cơ quan liên quan: Đảm bảo sự thống nhất trong quản lý chi ngân sách giữa các cấp, các đơn vị sử dụng ngân sách, nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính. Chủ thể: UBND huyện, HĐND huyện, các đơn vị dự toán. Thời gian: Triển khai thường xuyên.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý tài chính ngân sách cấp huyện: Nghiên cứu giúp nâng cao kiến thức, kỹ năng quản lý chi ngân sách, áp dụng các giải pháp thực tiễn để hoàn thiện công tác quản lý.

  2. Lãnh đạo UBND, HĐND các huyện, xã: Tham khảo để xây dựng chính sách, quy trình quản lý ngân sách phù hợp với điều kiện địa phương, đảm bảo hiệu quả và minh bạch.

  3. Cán bộ Phòng Tài chính - Kế hoạch và Kho bạc Nhà nước: Hỗ trợ trong việc tổ chức lập dự toán, phân bổ, kiểm soát và quyết toán ngân sách, đồng thời nâng cao năng lực ứng dụng công nghệ thông tin.

  4. Nhà nghiên cứu, sinh viên chuyên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý chi ngân sách cấp huyện, làm tài liệu tham khảo cho các đề tài nghiên cứu liên quan.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý chi ngân sách cấp huyện gồm những nội dung chính nào?
    Quản lý chi ngân sách cấp huyện bao gồm lập dự toán, phân bổ và tổ chức thực hiện dự toán, kiểm tra và quyết toán ngân sách, cùng công tác thanh tra, kiểm tra nhằm đảm bảo chi đúng mục đích, tiết kiệm và hiệu quả.

  2. Tại sao chi chuyển nguồn ngân sách lại cao và có xu hướng tăng?
    Chi chuyển nguồn cao phản ánh việc thực hiện nhiệm vụ chi trong năm chưa kịp thời hoặc chưa hiệu quả, dẫn đến việc chưa giải ngân hết dự toán và phải chuyển sang năm sau, gây khó khăn trong điều hành ngân sách.

  3. Hệ thống TABMIS có vai trò gì trong quản lý ngân sách?
    TABMIS giúp tự động hóa quy trình quản lý ngân sách, nâng cao tính minh bạch, chính xác và kịp thời trong lập dự toán, phân bổ, kiểm soát và quyết toán ngân sách, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công.

  4. Những nguyên tắc nào cần tuân thủ trong quản lý chi ngân sách cấp huyện?
    Nguyên tắc công khai minh bạch, rõ ràng trung thực, thống nhất trong quản lý và cân đối ngân sách là các nguyên tắc cơ bản đảm bảo quản lý chi ngân sách hiệu quả và đúng pháp luật.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả chi đầu tư phát triển tại huyện Hướng Hóa?
    Cần tăng cường lập dự toán sát thực tế, ưu tiên nguồn lực cho các dự án trọng điểm, nâng cao năng lực cán bộ quản lý, kiểm soát chặt chẽ việc thực hiện dự án và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý đầu tư.

Kết luận

  • Quản lý chi ngân sách cấp huyện Hướng Hóa đã đạt được một số kết quả tích cực trong giai đoạn 2015-2017, đặc biệt là đảm bảo các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội và an ninh quốc phòng.
  • Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại các hạn chế như chi đầu tư phát triển chiếm tỷ trọng thấp, chi chuyển nguồn cao và chi thường xuyên vượt dự toán.
  • Nghiên cứu đã đề xuất các giải pháp trọng tâm nhằm hoàn thiện công tác quản lý chi ngân sách, bao gồm nâng cao năng lực cán bộ, hoàn thiện quy trình lập và phân bổ dự toán, tăng cường kiểm soát chi và ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Việc triển khai các giải pháp này cần sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý, đơn vị sử dụng ngân sách và sự chỉ đạo quyết liệt của UBND huyện trong giai đoạn đến năm 2020.
  • Khuyến nghị các cơ quan, tổ chức liên quan nghiên cứu, áp dụng kết quả luận văn để nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công tại địa phương.

Hành động tiếp theo: Tổ chức các khóa đào tạo nâng cao năng lực quản lý ngân sách, hoàn thiện hệ thống quy trình và đẩy mạnh ứng dụng TABMIS trong toàn huyện nhằm đảm bảo quản lý chi ngân sách minh bạch, hiệu quả.