Tổng quan nghiên cứu

Bảo hiểm xã hội (BHXH) là một chính sách xã hội quan trọng, thể hiện sự tiến bộ, bình đẳng và công bằng xã hội, đồng thời là nhân tố cơ bản phản ánh sự phát triển văn minh của quốc gia. Tại Việt Nam, BHXH đóng vai trò chủ đạo trong hệ thống an sinh xã hội, góp phần ổn định cuộc sống người lao động (NLĐ) khi gặp rủi ro như ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, thất nghiệp, hưu trí và tử tuất. Tuy nhiên, thực trạng trốn đóng, chậm đóng BHXH tại các đơn vị sử dụng lao động đang là vấn đề nghiêm trọng, gây thất thoát nguồn thu lớn và ảnh hưởng đến sự phát triển bền vững của quỹ BHXH.

Luận văn tập trung nghiên cứu công tác kiểm soát nội bộ (KSNB) đối với hoạt động thu, chi quỹ BHXH tại BHXH thị xã Hoài Nhơn, tỉnh Bình Định trong giai đoạn 2017-2019. Mục tiêu chính là đánh giá thực trạng KSNB, nhận diện các tồn tại, từ đó đề xuất giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, đảm bảo thu đúng, thu đủ và chi đúng, chi đủ, góp phần bảo vệ quyền lợi người tham gia BHXH. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong bối cảnh mở rộng đối tượng tham gia BHXH và yêu cầu nâng cao chất lượng quản lý quỹ tại các địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên mô hình kiểm soát nội bộ COSO 2013 và hướng dẫn của INTOSAI về KSNB trong khu vực công. Mô hình COSO gồm 5 thành phần chính: môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, giám sát. Các thành phần này tương tác chặt chẽ nhằm đảm bảo hệ thống kiểm soát nội bộ vận hành hiệu quả.

  • Môi trường kiểm soát: Nền tảng tạo lập kỷ cương, đạo đức và cơ cấu tổ chức, bao gồm tính trung thực, năng lực nhân viên, triết lý quản lý và chính sách nhân sự.
  • Đánh giá rủi ro: Nhận diện, phân tích và quản lý các rủi ro ảnh hưởng đến mục tiêu thu, chi BHXH, như rủi ro trốn đóng, gian lận hồ sơ, mất cân đối thu - chi.
  • Hoạt động kiểm soát: Các chính sách, thủ tục nhằm hạn chế rủi ro, bao gồm phân quyền, phân chia trách nhiệm, kiểm tra, đối chiếu và bảo vệ tài sản.
  • Thông tin và truyền thông: Hệ thống cung cấp thông tin chính xác, kịp thời, đầy đủ phục vụ quản lý và kiểm soát.
  • Giám sát: Đánh giá liên tục và định kỳ về hiệu quả của hệ thống KSNB, qua các báo cáo, kiểm toán nội bộ và kiểm toán nhà nước.

Các khái niệm chuyên ngành như quỹ BHXH, các chế độ BHXH bắt buộc và tự nguyện, các hành vi vi phạm pháp luật về BHXH cũng được làm rõ để phục vụ phân tích thực trạng.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định tính kết hợp thu thập dữ liệu sơ cấp và thứ cấp. Cỡ mẫu khảo sát gồm 140 phiếu khảo sát và phỏng vấn sâu với ban giám đốc, trưởng phòng và nhân viên phụ trách thu, chi BHXH tại BHXH thị xã Hoài Nhơn.

  • Nguồn dữ liệu thứ cấp: Tổng hợp từ các văn bản pháp luật (Luật BHXH 2006, Nghị định 28/2020/NĐ-CP), báo cáo tài chính, sổ sách kế toán, báo cáo quyết toán thu, chi quỹ BHXH giai đoạn 2017-2019.
  • Nguồn dữ liệu sơ cấp: Thu thập qua phỏng vấn chuyên sâu và phiếu khảo sát nhằm đánh giá thực trạng KSNB, nhận diện hạn chế và nguyên nhân.

Phương pháp phân tích dữ liệu bao gồm tổng hợp, so sánh, đối chiếu thông tin, phân tích nội dung phỏng vấn và khảo sát để rút ra kết luận về thực trạng và đề xuất giải pháp. Quy trình nghiên cứu được thực hiện theo sơ đồ tiếp cận nghiên cứu khoa học, đảm bảo tính hệ thống và logic.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Môi trường kiểm soát còn nhiều hạn chế: Khoảng 65% cán bộ đánh giá môi trường kiểm soát tại BHXH thị xã Hoài Nhơn chưa thực sự tạo lập được kỷ cương và đạo đức nghề nghiệp vững chắc. Việc phân công nhiệm vụ chưa rõ ràng, dẫn đến tình trạng một số nhân viên kiêm nhiệm nhiều công việc, làm tăng rủi ro sai phạm.

  2. Đánh giá rủi ro chưa toàn diện: Chỉ khoảng 58% ý kiến cho rằng công tác nhận diện và đánh giá rủi ro trong hoạt động thu, chi BHXH được thực hiện đầy đủ. Các rủi ro về trốn đóng, gian lận hồ sơ và mất cân đối thu - chi chưa được kiểm soát chặt chẽ, gây ảnh hưởng đến quỹ BHXH.

  3. Hoạt động kiểm soát chưa đồng bộ và hiệu quả: Khoảng 60% nhân viên phản ánh các thủ tục kiểm soát chưa được áp dụng nghiêm túc, đặc biệt là trong phân quyền và xét duyệt hồ sơ chi trả. Việc kiểm tra, đối chiếu thông tin giữa các bộ phận còn lỏng lẻo, tạo điều kiện cho sai sót và gian lận.

  4. Thông tin và truyền thông chưa kịp thời, đầy đủ: Chỉ 55% cán bộ cho biết hệ thống thông tin phục vụ kiểm soát nội bộ hoạt động thu, chi BHXH chưa đáp ứng được yêu cầu về tính chính xác và kịp thời. Việc phối hợp thông tin với các cơ quan liên quan như Thuế, Lao động còn hạn chế.

  5. Giám sát chưa thường xuyên và hiệu quả: Các hoạt động giám sát định kỳ chưa được thực hiện đầy đủ, chỉ khoảng 50% ý kiến cho rằng công tác kiểm toán nội bộ và kiểm toán nhà nước đã phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm trong thu, chi BHXH.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên xuất phát từ việc thiếu sự quan tâm đúng mức của lãnh đạo trong việc xây dựng môi trường kiểm soát, chưa hoàn thiện quy trình phân công nhiệm vụ và chưa đầu tư đầy đủ cho hệ thống công nghệ thông tin. So sánh với các nghiên cứu tại BHXH tỉnh Bình Định và các địa phương khác, tình trạng này tương đồng nhưng mức độ ảnh hưởng tại thị xã Hoài Nhơn có phần nghiêm trọng hơn do quy mô và nguồn lực hạn chế.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ đánh giá các yếu tố KSNB (môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin truyền thông, giám sát) theo mức độ hài lòng của cán bộ. Bảng tổng hợp các hành vi vi phạm và mức xử phạt cũng minh họa rõ ràng các rủi ro pháp lý liên quan.

Ý nghĩa của kết quả nghiên cứu là làm rõ những điểm yếu trong hệ thống KSNB tại BHXH thị xã Hoài Nhơn, từ đó cung cấp cơ sở khoa học để đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả quản lý quỹ BHXH, bảo vệ quyền lợi người tham gia và góp phần thực hiện chính sách an sinh xã hội hiệu quả.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện môi trường kiểm soát: Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng nâng cao nhận thức về đạo đức nghề nghiệp và trách nhiệm công vụ cho cán bộ viên chức. Xây dựng quy chế phân công nhiệm vụ rõ ràng, tránh tình trạng kiêm nhiệm nhiều công việc. Thời gian thực hiện: 6-12 tháng, chủ thể: Ban lãnh đạo BHXH thị xã Hoài Nhơn phối hợp với BHXH tỉnh.

  2. Nâng cao công tác đánh giá rủi ro: Thiết lập quy trình nhận diện, phân tích và quản lý rủi ro toàn diện, đặc biệt tập trung vào các rủi ro trốn đóng, gian lận hồ sơ và mất cân đối thu - chi. Áp dụng công cụ đánh giá rủi ro định kỳ hàng năm. Thời gian: 12 tháng, chủ thể: Phòng Kiểm soát nội bộ và Phòng Thu, Chi BHXH thị xã.

  3. Tăng cường hoạt động kiểm soát: Xây dựng và thực hiện nghiêm túc các thủ tục phân quyền, xét duyệt hồ sơ thu, chi BHXH. Thực hiện kiểm tra, đối chiếu thông tin chéo giữa các bộ phận để phát hiện sai sót kịp thời. Thời gian: 6 tháng, chủ thể: Ban Giám đốc và các phòng nghiệp vụ.

  4. Cải thiện hệ thống thông tin và truyền thông: Đầu tư hiện đại hóa hệ thống công nghệ thông tin, thiết lập hệ thống báo cáo tự động, phối hợp chặt chẽ với các cơ quan Thuế, Lao động để cập nhật thông tin chính xác, kịp thời. Thời gian: 12-18 tháng, chủ thể: BHXH tỉnh và BHXH thị xã.

  5. Tăng cường giám sát và kiểm toán nội bộ: Thực hiện giám sát thường xuyên và định kỳ, phối hợp với kiểm toán nhà nước để phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm. Xây dựng kế hoạch kiểm toán hàng năm với các tiêu chí rõ ràng. Thời gian: liên tục, chủ thể: Ban Kiểm soát nội bộ và Ban Giám đốc BHXH thị xã.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo và cán bộ quản lý BHXH các cấp: Giúp hiểu rõ về hệ thống kiểm soát nội bộ, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý thu, chi quỹ BHXH tại địa phương.

  2. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Kế toán, Quản trị công: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về KSNB trong khu vực công, đặc biệt trong lĩnh vực BHXH.

  3. Cơ quan kiểm toán nhà nước và các tổ chức kiểm toán nội bộ: Tham khảo để xây dựng kế hoạch kiểm toán, giám sát hoạt động thu, chi BHXH hiệu quả hơn.

  4. Các cơ quan quản lý nhà nước về lao động, an sinh xã hội: Hỗ trợ trong việc hoàn thiện chính sách, quy định liên quan đến quản lý quỹ BHXH và kiểm soát nội bộ.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kiểm soát nội bộ là gì và tại sao quan trọng trong BHXH?
    Kiểm soát nội bộ là quá trình thiết lập các chính sách, thủ tục nhằm đảm bảo hoạt động của tổ chức đạt mục tiêu, giảm thiểu rủi ro. Trong BHXH, KSNB giúp đảm bảo thu đúng, chi đúng, hạn chế thất thoát quỹ, bảo vệ quyền lợi người tham gia.

  2. Những yếu tố cấu thành hệ thống kiểm soát nội bộ theo COSO là gì?
    Bao gồm: môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, giám sát. Mỗi yếu tố đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng hệ thống kiểm soát hiệu quả.

  3. Thực trạng kiểm soát nội bộ tại BHXH thị xã Hoài Nhơn như thế nào?
    Còn nhiều hạn chế như môi trường kiểm soát chưa vững chắc, đánh giá rủi ro chưa toàn diện, hoạt động kiểm soát và giám sát chưa hiệu quả, thông tin truyền thông chưa kịp thời.

  4. Các hành vi vi phạm phổ biến trong hoạt động thu, chi BHXH là gì?
    Bao gồm trốn đóng, chậm đóng BHXH, chiếm dụng tiền đóng, gian lận hồ sơ, sử dụng quỹ không đúng mục đích, báo cáo sai sự thật. Những hành vi này bị xử phạt theo quy định pháp luật.

  5. Giải pháp nào giúp hoàn thiện kiểm soát nội bộ tại BHXH địa phương?
    Hoàn thiện môi trường kiểm soát, nâng cao đánh giá rủi ro, tăng cường hoạt động kiểm soát, cải thiện hệ thống thông tin, tăng cường giám sát và kiểm toán nội bộ là các giải pháp thiết thực.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận về kiểm soát nội bộ và áp dụng mô hình COSO 2013 cùng hướng dẫn INTOSAI trong lĩnh vực BHXH.
  • Đánh giá thực trạng tại BHXH thị xã Hoài Nhơn cho thấy nhiều hạn chế trong môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin truyền thông và giám sát.
  • Các hạn chế này ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả quản lý quỹ BHXH, gây rủi ro thất thoát và sai phạm.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ, nâng cao hiệu quả thu, chi BHXH, bảo vệ quyền lợi người tham gia.
  • Tiếp theo, cần triển khai các giải pháp trong vòng 1-2 năm, đồng thời theo dõi, đánh giá hiệu quả để điều chỉnh kịp thời, góp phần phát triển bền vững quỹ BHXH tại địa phương.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả quản lý quỹ BHXH, bảo vệ quyền lợi người lao động và góp phần phát triển an sinh xã hội bền vững!