Tổng quan nghiên cứu

Ngân sách nhà nước (NSNN) là công cụ tài chính quan trọng, phản ánh toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước trong một khoảng thời gian nhất định nhằm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ quản lý và phát triển kinh tế - xã hội. Tại tỉnh Bình Thuận, tổng thu ngân sách năm 2019 đạt 13.215 tỷ đồng, vượt 40,89% dự toán Hội đồng nhân dân tỉnh giao và tăng 24,5% so với cùng kỳ năm trước. Trong đó, thu nội địa đạt 9.439 tỷ đồng, vượt 50,3% dự toán và tăng 27,8%; thu từ dầu thô đạt 1.873 tỷ đồng, vượt 17,1% dự toán; thu từ hoạt động xuất nhập khẩu đạt 1.900 tỷ đồng, vượt 26,7% dự toán. Mặc dù có những kết quả tích cực, Bình Thuận vẫn đối mặt với thách thức về cân đối thu chi ngân sách, chi vượt thu, chi không trọng tâm và dự toán chưa sát thực tế, gây khó khăn trong quản lý tài chính công.

Luận văn tập trung nghiên cứu thực trạng công tác dự toán ngân sách cấp tỉnh tại Sở Tài chính Bình Thuận trong giai đoạn 2017-2019, nhằm phân tích ưu điểm, hạn chế và nguyên nhân, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện dự toán ngân sách cấp tỉnh. Nghiên cứu có phạm vi khảo sát các đơn vị dự toán ngân sách cấp tỉnh trên địa bàn Bình Thuận, sử dụng dữ liệu sơ cấp và thứ cấp thu thập từ tháng 11/2020 đến tháng 4/2021. Ý nghĩa nghiên cứu không chỉ góp phần nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách tại Bình Thuận mà còn có giá trị tham khảo cho các địa phương khác trong việc hoàn thiện công tác dự toán ngân sách nhà nước.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình về ngân sách nhà nước, dự toán ngân sách và quản lý tài chính công. Khái niệm ngân sách nhà nước được định nghĩa là kế hoạch tài chính lớn của quốc gia, bao gồm toàn bộ các khoản thu, chi được dự toán và thực hiện trong một niên độ tài khóa. Dự toán ngân sách là bản dự trù các khoản thu, chi ngân sách theo các chỉ tiêu xác định, là căn cứ để thực hiện thu, chi ngân sách một cách khoa học và hợp lý.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Thu ngân sách nhà nước: Bao gồm các khoản thuế, phí, lệ phí, các khoản thu từ hoạt động kinh tế, viện trợ và các khoản thu khác theo quy định pháp luật.
  • Chi ngân sách nhà nước: Bao gồm chi đầu tư phát triển, chi thường xuyên, chi trả nợ lãi, chi viện trợ và các khoản chi khác theo quy định.
  • Dự toán ngân sách nhà nước: Quá trình lập kế hoạch dự trù thu, chi ngân sách dựa trên các căn cứ như nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, chính sách thuế, phân cấp ngân sách và các văn bản pháp luật liên quan.
  • Quy trình dự toán ngân sách cấp tỉnh: Theo Nghị định số 163/2016/NĐ-CP và Thông tư số 342/2016/TT-BTC, quy trình gồm các bước hướng dẫn lập dự toán, lập và xét duyệt dự toán, thảo luận và quyết định dự toán ngân sách.

Ngoài ra, luận văn còn phân tích các đặc điểm kinh tế - xã hội ảnh hưởng đến dự toán ngân sách như tiềm lực tài chính công, sự ổn định kinh tế vĩ mô, điều kiện tự nhiên, trình độ phát triển kinh tế - xã hội, năng lực quản lý và ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác dự toán.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính kết hợp thu thập dữ liệu sơ cấp và thứ cấp. Cỡ mẫu khảo sát gồm lãnh đạo và cán bộ kế toán tại các đơn vị dự toán ngân sách cấp tỉnh trên địa bàn Bình Thuận. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu phi xác suất theo phương pháp thuận tiện và chuyên gia nhằm đảm bảo thu thập được các ý kiến phản ánh thực trạng công tác dự toán.

Phương pháp phân tích bao gồm:

  • Phương pháp thống kê mô tả: Thống kê các đặc điểm đối tượng khảo sát, trình bày số liệu thu chi ngân sách tỉnh Bình Thuận giai đoạn 2017-2019.
  • Phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh: Phân tích thực trạng dự toán ngân sách, đánh giá ưu điểm, hạn chế và nguyên nhân; so sánh số liệu dự toán và thực hiện thu chi qua các năm.
  • Phương pháp phỏng vấn, khảo sát: Thu thập ý kiến chuyên gia, cán bộ quản lý ngân sách để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 11/2020 đến tháng 6/2021, trong đó thu thập dữ liệu sơ cấp từ tháng 11/2020 đến tháng 4/2021, xử lý và phân tích dữ liệu từ tháng 5 đến tháng 6/2021.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng dự toán thu ngân sách cấp tỉnh: Tổng thu ngân sách năm 2019 đạt 13.215 tỷ đồng, vượt 40,89% dự toán giao và tăng 24,5% so với năm trước. Thu nội địa vượt 50,3% dự toán, thu từ dầu thô vượt 17,1%, thu từ xuất nhập khẩu vượt 26,7%. Tuy nhiên, dự toán thu chưa sát với thực tế, dẫn đến việc cân đối thu chi gặp khó khăn.

  2. Thực trạng dự toán chi ngân sách cấp tỉnh: Chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn, với mức chi vượt dự toán ở một số khoản, trong khi chi đầu tư phát triển chưa đạt kế hoạch (khoảng 75,9% dự toán). Việc phân bổ chi chưa hợp lý, chi không trọng tâm, gây áp lực lên cân đối ngân sách.

  3. Hạn chế trong công tác dự toán: Bao gồm việc dự toán chưa sát thực tế, thiếu căn cứ khoa học, đội ngũ cán bộ dự toán còn hạn chế về trình độ chuyên môn, quy trình phối hợp giữa các cơ quan chưa chặt chẽ, ứng dụng công nghệ thông tin còn hạn chế.

  4. Các nhân tố ảnh hưởng đến dự toán ngân sách: Qua khảo sát, các yếu tố như năng lực cán bộ, sự phối hợp giữa các đơn vị, chính sách pháp luật, điều kiện kinh tế - xã hội và ứng dụng công nghệ thông tin được đánh giá là có ảnh hưởng lớn đến chất lượng dự toán.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trong dự toán ngân sách cấp tỉnh Bình Thuận xuất phát từ việc chưa có cơ sở dữ liệu đầy đủ, thiếu sự phối hợp đồng bộ giữa các cơ quan liên quan, cũng như năng lực chuyên môn của cán bộ dự toán còn hạn chế. So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này tương đồng với thực trạng chung của nhiều địa phương khi công tác dự toán chưa được chú trọng đúng mức.

Việc chi thường xuyên vượt dự toán trong khi chi đầu tư phát triển chưa đạt kế hoạch phản ánh sự thiếu cân đối trong phân bổ ngân sách, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng nguồn lực công. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh dự toán và thực hiện thu chi ngân sách các năm 2017-2019, giúp minh họa rõ nét sự chênh lệch và xu hướng biến động.

Ứng dụng công nghệ thông tin trong dự toán ngân sách còn hạn chế làm giảm hiệu quả xử lý số liệu và phối hợp giữa các đơn vị. Việc nâng cao năng lực cán bộ và hoàn thiện quy trình phối hợp là cần thiết để nâng cao chất lượng dự toán, góp phần quản lý ngân sách hiệu quả hơn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao năng lực chuyên môn cho cán bộ dự toán: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ dự toán ngân sách cho cán bộ tại Sở Tài chính và các đơn vị dự toán. Mục tiêu đạt 90% cán bộ được đào tạo trong vòng 12 tháng, do Sở Tài chính chủ trì phối hợp với các cơ sở đào tạo.

  2. Hoàn thiện quy trình phối hợp giữa các cơ quan liên quan: Xây dựng quy chế phối hợp chặt chẽ giữa Sở Tài chính, Cục Thuế, Sở Kế hoạch & Đầu tư và các đơn vị dự toán nhằm đảm bảo tính đồng bộ và chính xác trong lập dự toán. Thời gian thực hiện trong 6 tháng, do UBND tỉnh chỉ đạo.

  3. Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác dự toán: Triển khai hệ thống phần mềm quản lý dự toán ngân sách tích hợp, giúp tự động hóa quy trình, giảm thiểu sai sót và nâng cao hiệu quả xử lý dữ liệu. Mục tiêu hoàn thành trong 18 tháng, do Sở Tài chính phối hợp với Sở Thông tin và Truyền thông thực hiện.

  4. Cải tiến phương pháp dự toán dựa trên cơ sở dữ liệu thực tế và phân tích khoa học: Áp dụng các phương pháp dự báo dự toán hiện đại như phân tích chuỗi thời gian, mô hình kinh tế lượng để nâng cao độ chính xác dự toán thu, chi ngân sách. Thời gian áp dụng từ năm tài chính tiếp theo, do Sở Tài chính chủ trì.

  5. Tăng cường kiểm tra, giám sát và đánh giá việc thực hiện dự toán: Thiết lập hệ thống kiểm tra định kỳ, đánh giá hiệu quả thực hiện dự toán nhằm phát hiện sớm các sai lệch và điều chỉnh kịp thời. Thực hiện liên tục hàng năm, do Hội đồng nhân dân tỉnh và Sở Tài chính phối hợp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý tài chính công tại các Sở Tài chính tỉnh, thành phố: Giúp nâng cao hiểu biết về quy trình, phương pháp lập dự toán ngân sách cấp tỉnh, từ đó cải thiện hiệu quả công tác dự toán và quản lý ngân sách.

  2. Lãnh đạo và chuyên viên các cơ quan thuế, kế hoạch đầu tư: Tham khảo để phối hợp chặt chẽ trong công tác dự toán thu, chi ngân sách, đảm bảo tính chính xác và khả thi của dự toán.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Kế toán, Tài chính công: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về dự toán ngân sách nhà nước cấp tỉnh, làm tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu và luận văn liên quan.

  4. Các cơ quan hoạch định chính sách tài chính và ngân sách: Hỗ trợ xây dựng chính sách, quy định về dự toán ngân sách phù hợp với thực tiễn địa phương, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công.

Câu hỏi thường gặp

  1. Dự toán ngân sách nhà nước là gì và tại sao quan trọng?
    Dự toán ngân sách nhà nước là kế hoạch dự trù các khoản thu, chi ngân sách trong một năm tài chính, giúp đảm bảo nguồn lực tài chính phục vụ phát triển kinh tế - xã hội. Nó là công cụ quản lý tài chính hiệu quả, giúp cân đối thu chi và dự báo nguồn lực.

  2. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến chất lượng dự toán ngân sách cấp tỉnh?
    Chất lượng dự toán phụ thuộc vào năng lực cán bộ, sự phối hợp giữa các cơ quan, chính sách pháp luật, điều kiện kinh tế - xã hội và ứng dụng công nghệ thông tin. Ví dụ, năng lực chuyên môn yếu sẽ dẫn đến dự toán không sát thực tế.

  3. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn này?
    Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính kết hợp thu thập dữ liệu sơ cấp qua khảo sát, phỏng vấn và dữ liệu thứ cấp từ báo cáo ngân sách tỉnh Bình Thuận giai đoạn 2017-2019, phân tích thống kê mô tả và so sánh.

  4. Các giải pháp đề xuất nhằm hoàn thiện dự toán ngân sách cấp tỉnh là gì?
    Bao gồm nâng cao năng lực cán bộ, hoàn thiện quy trình phối hợp, ứng dụng công nghệ thông tin, cải tiến phương pháp dự toán dựa trên phân tích khoa học và tăng cường kiểm tra, giám sát thực hiện dự toán.

  5. Ai nên áp dụng kết quả nghiên cứu này?
    Các cán bộ quản lý tài chính công, cơ quan thuế, kế hoạch đầu tư, nhà nghiên cứu chuyên ngành tài chính công và các cơ quan hoạch định chính sách tài chính tại địa phương có thể áp dụng để nâng cao hiệu quả công tác dự toán ngân sách.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý thuyết về dự toán ngân sách nhà nước cấp tỉnh và phân tích thực trạng dự toán ngân sách tại Sở Tài chính Bình Thuận giai đoạn 2017-2019.
  • Kết quả nghiên cứu chỉ ra các ưu điểm như thu ngân sách vượt dự toán, nhưng cũng tồn tại hạn chế về dự toán chưa sát thực tế, chi không trọng tâm và năng lực cán bộ còn hạn chế.
  • Đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao chất lượng dự toán ngân sách cấp tỉnh, bao gồm đào tạo cán bộ, hoàn thiện quy trình phối hợp, ứng dụng công nghệ thông tin và cải tiến phương pháp dự toán.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa khoa học và thực tiễn, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách tại Bình Thuận và các địa phương tương tự.
  • Các bước tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất, đánh giá hiệu quả thực hiện và mở rộng nghiên cứu sang các địa phương khác để hoàn thiện công tác dự toán ngân sách nhà nước.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách tỉnh bạn!