Tổng quan nghiên cứu

Công tác quản lý thu - chi ngân sách nhà nước (NSNN) là một trong những yếu tố then chốt quyết định hiệu quả hoạt động của bộ máy chính quyền địa phương. Tại phường Ngọc Sơn, quận Kiến An, thành phố Hải Phòng, tổng thu ngân sách giai đoạn 2014 - 2017 đã tăng từ 339,245 triệu đồng lên 531 triệu đồng, đạt mức tăng trưởng bình quân 12-18% mỗi năm. Tuy nhiên, nguồn thu chủ yếu vẫn phụ thuộc vào ngân sách cấp trên, chiếm trên 85%, trong khi các khoản thu từ đất đai và doanh nghiệp còn biến động và chưa khai thác hết tiềm năng.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng công tác quản lý thu - chi ngân sách tại phường Ngọc Sơn trong giai đoạn 2013 - 2017, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, đảm bảo cân đối thu - chi ngân sách, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hoạt động lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách, cũng như công tác kiểm tra, thanh tra tài chính tại phường Ngọc Sơn.

Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để hoàn thiện công tác quản lý ngân sách cấp phường, góp phần nâng cao tính chủ động, trách nhiệm của các cơ quan quản lý, đồng thời giảm thiểu lãng phí, thất thoát ngân sách. Các chỉ số như tốc độ tăng trưởng kinh tế bình quân 109% giai đoạn 2013 - 2017, GDP bình quân đầu người tăng từ 1,8 triệu đồng lên 2,8 triệu đồng/năm, cùng với tỷ lệ hộ nghèo giảm từ 4,88% xuống 3,6% cho thấy sự phát triển kinh tế - xã hội ổn định, tạo nền tảng cho công tác quản lý ngân sách hiệu quả hơn.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, tập trung vào ba khái niệm chính: Ngân sách Nhà nước (NSNN), quản lý ngân sách địa phương và chu trình quản lý ngân sách gồm lập dự toán, chấp hành và quyết toán. Theo Luật NSNN số 01/2002/QH11, NSNN là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được quyết định và thực hiện trong một năm nhằm đảm bảo các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước.

Lý thuyết phân cấp quản lý ngân sách nhấn mạnh vai trò của việc phân chia quyền hạn và trách nhiệm giữa các cấp chính quyền nhằm tạo sự chủ động và hiệu quả trong quản lý tài chính địa phương. Mô hình chu trình ngân sách gồm ba khâu: lập dự toán ngân sách dựa trên kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội; chấp hành ngân sách với các nguyên tắc tiết kiệm, hiệu quả; và quyết toán ngân sách đảm bảo tính chính xác, trung thực.

Ngoài ra, luận văn áp dụng lý thuyết về các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý ngân sách, bao gồm nhân tố khách quan như hệ thống pháp luật, chính sách kinh tế vĩ mô, và nhân tố chủ quan như nhận thức, năng lực của đội ngũ cán bộ quản lý ngân sách địa phương.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu định lượng kết hợp với phương pháp thực tế và phân tích thống kê kinh tế. Nguồn dữ liệu chính được thu thập trực tiếp từ các báo cáo quyết toán ngân sách của UBND phường Ngọc Sơn giai đoạn 2013 - 2017, cùng với các tài liệu lý luận liên quan đến quản lý ngân sách nhà nước.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ số liệu thu - chi ngân sách của phường trong 5 năm, được chọn nhằm đảm bảo tính đại diện và đầy đủ. Phương pháp phân tích bao gồm phân tích số liệu thống kê mô tả, so sánh tỷ trọng các khoản thu, chi qua các năm, phân tích chu trình ngân sách và đánh giá hiệu quả quản lý dựa trên các chỉ tiêu tài chính.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2013 đến 2017, tập trung đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội của phường Ngọc Sơn trong giai đoạn này.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng thu ngân sách ổn định nhưng phụ thuộc lớn vào ngân sách cấp trên: Tổng thu ngân sách phường tăng từ 339,245 triệu đồng năm 2014 lên 531 triệu đồng năm 2017, đạt 102% kế hoạch năm 2017. Tuy nhiên, nguồn thu bổ sung cân đối từ ngân sách cấp trên chiếm trên 85%, trong khi thu từ tiền sử dụng đất giảm từ 12,52% xuống còn 3,38% tổng thu, cho thấy sự phụ thuộc cao và thiếu bền vững.

  2. Chi ngân sách tăng nhưng chưa cân đối hợp lý: Tổng chi ngân sách tăng từ 3 tỷ đồng năm 2014 lên 5 tỷ đồng năm 2017. Chi thường xuyên chiếm tỷ trọng cao, tăng từ 76,49% lên 84,31% tổng chi ngân sách, trong đó chi sự nghiệp giáo dục chiếm 38,78%. Chi đầu tư xây dựng cơ bản giảm từ 20,29% xuống 11,11%, phản ánh hạn chế trong đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng.

  3. Công tác lập dự toán và chấp hành ngân sách còn nhiều hạn chế: Dự toán ngân sách lập chưa sát với thực tế, thường bị điều chỉnh trong quá trình thực hiện. Việc lập dự toán sớm (trước ngày 15/10 năm trước) khiến các đơn vị khó dự báo chính xác nhiệm vụ chi trong năm kế tiếp. Công tác thu ngân sách chưa khai thác hết tiềm năng, còn thất thu do quản lý thuế chưa chặt chẽ.

  4. Quyết toán ngân sách và kiểm soát chi chưa hiệu quả: Năng lực cán bộ tài chính - kế toán còn hạn chế, việc lập báo cáo quyết toán chậm và chưa chính xác. Công tác kiểm tra, thanh tra ngân sách chưa được thực hiện thường xuyên và đồng bộ, dẫn đến tình trạng chi tiêu chưa tiết kiệm, có hiện tượng lãng phí trong chi hội nghị, tiếp khách và mua sắm tài sản công.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ cả yếu tố khách quan và chủ quan. Về khách quan, nguồn thu ngân sách địa phương hạn chế, trong khi nhu cầu chi tiêu ngày càng tăng cao, đặc biệt trong các lĩnh vực giáo dục, an sinh xã hội và đầu tư phát triển. Các quy định về phân bổ ngân sách còn cứng nhắc, chưa linh hoạt theo tình hình thực tế địa phương.

Về chủ quan, sự phối hợp giữa các cơ quan quản lý ngân sách chưa đồng bộ, đội ngũ cán bộ tài chính chưa được đào tạo bài bản và thiếu kinh nghiệm trong quản lý ngân sách. Việc lập dự toán và quyết toán ngân sách còn mang tính hình thức, chưa phản ánh đúng nhu cầu thực tế và chưa kiểm soát chặt chẽ các khoản chi.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành quản lý ngân sách địa phương, kết quả này tương đồng với thực trạng chung tại nhiều địa phương khác, nơi mà công tác quản lý ngân sách còn nhiều bất cập do hạn chế về nguồn lực và năng lực quản lý. Việc trình bày dữ liệu qua biểu đồ tổng hợp thu - chi ngân sách qua các năm giúp minh họa rõ sự biến động và xu hướng phát triển, từ đó làm cơ sở cho các đề xuất cải tiến.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác lập dự toán ngân sách sát thực tế: Cần điều chỉnh thời gian lập dự toán phù hợp hơn, cho phép các đơn vị dự toán có đủ thời gian cập nhật các chính sách mới và nhiệm vụ phát sinh. Đồng thời, tăng cường phối hợp giữa các cấp quản lý để xây dựng dự toán chính xác, phản ánh đúng nhu cầu và nguồn lực địa phương.

  2. Nâng cao hiệu quả công tác thu ngân sách: Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, hướng dẫn pháp luật thuế cho các tổ chức, cá nhân; tăng cường thanh tra, kiểm tra để chống thất thu thuế, đặc biệt trong khu vực kinh doanh ngoài quốc doanh. Khai thác hiệu quả các nguồn thu từ đất đai và các khoản thu khác theo quy định.

  3. Cải thiện quản lý chi ngân sách, ưu tiên đầu tư phát triển: Rà soát, điều chỉnh cơ cấu chi ngân sách, tăng tỷ trọng chi đầu tư xây dựng cơ bản để phát triển hạ tầng kinh tế - xã hội. Thực hiện nghiêm túc các nguyên tắc tiết kiệm, hiệu quả trong chi tiêu, hạn chế lãng phí trong chi hội nghị, tiếp khách và mua sắm tài sản công.

  4. Nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ quản lý ngân sách: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ cho cán bộ tài chính - kế toán, đặc biệt về kỹ năng sử dụng phần mềm quản lý ngân sách và công nghệ thông tin. Xây dựng quy trình kiểm tra, giám sát chặt chẽ, đảm bảo tính minh bạch và chính xác trong quyết toán ngân sách.

  5. Tăng cường phối hợp đồng bộ giữa các cơ quan quản lý ngân sách: Thiết lập cơ chế phối hợp hiệu quả giữa UBND phường, phòng Tài chính - Kế hoạch quận, cơ quan thuế và Kho bạc Nhà nước nhằm đồng bộ trong quản lý thu - chi ngân sách, tránh chồng chéo và nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công.

Các giải pháp trên nên được triển khai trong vòng 1-3 năm, với sự chủ trì của UBND phường Ngọc Sơn phối hợp cùng các phòng ban liên quan và sự giám sát của HĐND phường nhằm đảm bảo tính khả thi và hiệu quả.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách địa phương: Luận văn cung cấp các phân tích thực trạng và giải pháp cụ thể giúp nâng cao hiệu quả quản lý thu - chi ngân sách tại cấp phường, hỗ trợ công tác lập kế hoạch, điều hành và kiểm soát ngân sách.

  2. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản trị kinh doanh, Tài chính công: Tài liệu là nguồn tham khảo quý giá về lý luận và thực tiễn quản lý ngân sách nhà nước cấp cơ sở, đồng thời cung cấp phương pháp nghiên cứu và phân tích số liệu thực tế.

  3. Cơ quan tài chính, thuế và Kho bạc Nhà nước: Các cơ quan này có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để điều chỉnh chính sách, quy trình phối hợp quản lý ngân sách địa phương, nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra, thanh tra và quyết toán ngân sách.

  4. Lãnh đạo và cán bộ các tổ chức chính trị - xã hội tại địa phương: Hiểu rõ hơn về vai trò và trách nhiệm trong công tác quản lý ngân sách, từ đó phối hợp hiệu quả trong việc vận động nhân dân thực hiện nghĩa vụ tài chính và giám sát sử dụng ngân sách.

Câu hỏi thường gặp

  1. Ngân sách nhà nước là gì và vai trò của nó trong quản lý địa phương?
    Ngân sách nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được quyết định trong một năm nhằm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. Vai trò của ngân sách là cung cấp nguồn lực tài chính cho các hoạt động phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo an ninh quốc phòng và an sinh xã hội tại địa phương.

  2. Tại sao phải phân cấp quản lý ngân sách nhà nước?
    Phân cấp quản lý giúp xác định rõ quyền hạn và trách nhiệm của từng cấp chính quyền, tạo sự chủ động trong điều hành ngân sách, phù hợp với đặc điểm kinh tế - xã hội từng địa phương, từ đó nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính.

  3. Những khó khăn chính trong công tác quản lý thu - chi ngân sách tại phường Ngọc Sơn là gì?
    Khó khăn gồm dự toán ngân sách chưa sát thực tế, nguồn thu phụ thuộc lớn vào ngân sách cấp trên, công tác thuế chưa chặt chẽ dẫn đến thất thu, chi ngân sách chưa cân đối hợp lý, và năng lực cán bộ tài chính còn hạn chế.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả công tác lập dự toán ngân sách?
    Cần điều chỉnh thời gian lập dự toán phù hợp, tăng cường phối hợp giữa các cấp quản lý, cập nhật kịp thời các chính sách mới và nhiệm vụ phát sinh, đồng thời sử dụng các công cụ phân tích dự báo chính xác hơn.

  5. Vai trò của công tác kiểm tra, thanh tra trong quản lý ngân sách địa phương?
    Công tác kiểm tra, thanh tra giúp đảm bảo việc thu, chi ngân sách đúng pháp luật, tránh thất thoát, lãng phí, nâng cao tính minh bạch và hiệu quả sử dụng ngân sách, góp phần xây dựng nền tài chính lành mạnh.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý thu - chi ngân sách nhà nước cấp phường, làm rõ vai trò và tầm quan trọng của công tác này trong phát triển kinh tế - xã hội địa phương.
  • Thực trạng công tác quản lý thu - chi ngân sách tại phường Ngọc Sơn giai đoạn 2013 - 2017 cho thấy nhiều kết quả tích cực nhưng vẫn còn tồn tại hạn chế về dự toán, thu ngân sách, chi tiêu và quyết toán.
  • Nguyên nhân của những hạn chế xuất phát từ cả yếu tố khách quan như nguồn thu hạn chế và chủ quan như năng lực cán bộ, phối hợp quản lý chưa đồng bộ.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện công tác quản lý ngân sách, bao gồm nâng cao chất lượng lập dự toán, tăng cường thu ngân sách, cải thiện quản lý chi tiêu, nâng cao năng lực cán bộ và phối hợp đồng bộ các cơ quan quản lý.
  • Các bước tiếp theo cần triển khai các giải pháp trong vòng 1-3 năm, đồng thời tổ chức đánh giá, rút kinh nghiệm để điều chỉnh phù hợp, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách địa phương.

Hành động ngay hôm nay: Các cán bộ quản lý ngân sách và lãnh đạo địa phương nên áp dụng các giải pháp đề xuất để nâng cao hiệu quả công tác quản lý thu - chi ngân sách, góp phần phát triển bền vững kinh tế - xã hội phường Ngọc Sơn.