Giải Thích Hợp Đồng Theo Pháp Luật Dân Sự Việt Nam Hiện Hành

Nghiên cứu lý luận về giải thích hợp đồng cho thấy nhiều tác giả đưa ra khái niệm khác nhau, thường tập trung vào nhiệm vụ hoặc chức năng của hoạt động này. Từ điển luật học chỉ giải nghĩa về giải thích giao dịch dân sự, cho rằng đó là việc thẩm phán làm rõ nghĩa nội dung giao dịch. Cách diễn giải này, dựa trên Điều 121 và 126 của Bộ luật Dân sự, mới chỉ đề cập đến chức năng làm rõ nghĩa, bỏ qua chức năng bổ sung thiếu sót. Tiến sĩ Đỗ Văn Đại định nghĩa giải thích hợp đồng là việc xác định nội dung, thường để giải quyết vấn đề giao kết và thực hiện hợp đồng, xác định quyền và nghĩa vụ của các bên. Tuy nhiên, ông cũng chỉ đề cập đến việc làm rõ điều khoản mập mờ, chưa đề cập đến việc bổ sung lỗ hổng.

Các tác giả của Viện Khoa học pháp lý tiếp cận đầy đủ hơn khi cho rằng giải thích hợp đồng là làm sáng tỏ nội dung và bổ sung điểm thiếu khi xác lập giao dịch. Tuy nhiên, cách diễn giải này có thể gây hiểu lầm rằng hai nhiệm vụ (làm sáng tỏ và bổ sung) luôn đi đôi với nhau, trong khi thực tế không phải lúc nào cũng vậy. So sánh với định nghĩa của Nga (E. Berezina), giải thích hợp đồng là một dạng đặc biệt của giải thích luật, sử dụng các phương pháp truyền thống và các phương pháp xuất phát từ nội dung hợp đồng. Tuy nhiên, không thể đồng hóa hợp đồng với luật pháp. Quan điểm của N. Ctepanjuk cho rằng sự cần thiết phải giải thích hợp đồng có thể do nhiều nguyên nhân, như xác định nội dung điều khoản chưa rõ ràng hoặc bổ sung điều khoản.

Các quy định pháp luật hiện hành về giải thích hợp đồng còn nhiều bất cập, gây khó khăn cho việc giải quyết các vấn đề thực tiễn. Bộ luật Dân sự 2005, mặc dù có các điều khoản liên quan, nhưng chưa thực sự khả thi. Về mặt lý thuyết, vấn đề giải thích hợp đồng vẫn còn gây nhiều tranh cãi về học thuyết phát triển, bản chất của hoạt động này và áp dụng các nguyên tắc trong thực tiễn pháp lý. Những bất cập này cần được nghiên cứu làm rõ và đề xuất các giải pháp pháp lý nhằm khắc phục, hoàn thiện.

Việt Nam đã trải qua nhiều truyền thống pháp luật trong lịch sử, nhưng chưa có sự chắp nối, kế thừa và chọn lọc giữa các truyền thống đó. Điều này, kết hợp với điều kiện kinh tế, xã hội hiện tại, dẫn đến việc luật hợp đồng Việt Nam nói chung và vấn đề giải thích hợp đồng nói riêng thiếu tính kế thừa và đồng bộ. Cần có sự nghiên cứu sâu sắc hơn về các truyền thống pháp luật để xây dựng một hệ thống pháp luật hợp đồng hoàn thiện và phù hợp với thực tiễn.

Khi giải thích hợp đồng, cần xem xét ý chí tuyên bố của các bên, tức là những gì họ đã thể hiện ra bên ngoài thông qua ngôn ngữ, hành vi và các phương tiện khác. Tuy nhiên, ý chí tuyên bố không phải lúc nào cũng phản ánh đúng ý chí đích thực. Do đó, cần phải xem xét bối cảnh, mục đích và các yếu tố liên quan để đánh giá tính xác thực của ý chí tuyên bố. Nếu có sự mâu thuẫn giữa ý chí tuyên bố và ý chí đích thực, cần ưu tiên ý chí đích thực, trừ khi có bằng chứng cho thấy các bên đã cố ý che giấu ý chí đích thực của mình.

Ý chí đích thực và ý chí tuyên bố có mối liên hệ mật thiết với nhau. Ý chí đích thực là nền tảng để xây dựng ý chí tuyên bố, và ý chí tuyên bố là phương tiện để thể hiện ý chí đích thực. Tuy nhiên, trong quá trình giao kết hợp đồng, có thể xảy ra những sai sót, nhầm lẫn hoặc hiểu lầm, dẫn đến sự khác biệt giữa hai loại ý chí này. Do đó, khi giải thích hợp đồng, cần phải xem xét cả hai loại ý chí này và tìm cách dung hòa chúng để đạt được một kết quả công bằng và hợp lý.

Khi giải thích hợp đồng, cần xem xét mối liên hệ giữa các điều khoản trong hợp đồng. Các điều khoản này không nên được hiểu một cách riêng lẻ, mà phải được đặt trong mối quan hệ tổng thể với nhau. Nếu có sự mâu thuẫn giữa các điều khoản, cần tìm cách giải quyết mâu thuẫn đó bằng cách giải thích hợp đồng một cách hợp lý và phù hợp với mục đích chung của hợp đồng. Việc xem xét mối liên hệ giữa các điều khoản sẽ giúp đảm bảo tính nhất quán và logic của hợp đồng.

Việc giải thích hợp đồng cần phải đảm bảo tính toàn diện của nội dung hợp đồng. Không nên chỉ tập trung vào một vài điều khoản mà bỏ qua các điều khoản khác. Tất cả các điều khoản đều có vai trò quan trọng trong việc xác định quyền và nghĩa vụ của các bên. Do đó, cần phải xem xét tất cả các điều khoản một cách cẩn thận và kỹ lưỡng để có được một cách giải thích hợp đồng đầy đủ và chính xác.

Trong một số trường hợp, có thể áp dụng tập quán để giải thích hợp đồng. Tuy nhiên, việc áp dụng tập quán phải tuân thủ các điều kiện nhất định, như tập quán phải được thừa nhận rộng rãi, không trái với quy định của pháp luật và không mâu thuẫn với ý chí của các bên. Tập quán thường được sử dụng để bổ sung các điều khoản còn thiếu trong hợp đồng hoặc để làm rõ nghĩa của các điều khoản không rõ ràng.

Khi giải thích hợp đồng, cần phải điều hòa lợi ích của các bên. Điều này có nghĩa là phải tìm cách giải thích hợp đồng sao cho vừa bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của một bên, vừa không gây thiệt hại quá lớn cho bên kia. Nguyên tắc này đặc biệt quan trọng trong các trường hợp có sự mất cân bằng về quyền lực hoặc thông tin giữa các bên.

Để hoàn thiện các quy định về giải thích hợp đồng, cần tập trung vào các vấn đề sau: Thứ nhất, cần có sự thống nhất và rõ ràng hơn trong các quy định pháp luật. Thứ hai, cần tăng cường đào tạo và nâng cao năng lực cho các thẩm phán và luật sư. Thứ ba, cần khuyến khích các bên sử dụng các phương thức giải quyết tranh chấp thay thế, như hòa giải và trọng tài. Thứ tư, cần tăng cường công tác tuyên truyền và phổ biến pháp luật về hợp đồng để nâng cao nhận thức của người dân.

Để nâng cao hiệu quả giải thích hợp đồng, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan nhà nước, các tổ chức xã hội và các bên liên quan. Cần xây dựng một hệ thống thông tin đầy đủ và chính xác về các vụ tranh chấp hợp đồng để các thẩm phán và luật sư có thể tham khảo. Cần khuyến khích các trường đại học và viện nghiên cứu thực hiện các nghiên cứu về giải thích hợp đồng để cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn cho việc hoàn thiện pháp luật.