Luận văn thạc sĩ về pháp luật hợp đồng mua bán hàng hóa trong thương mại: Thực trạng và kiến nghị

• Tác giả: Hỏng Lê Cắm Hàng
• Người hướng dẫn: TS. Nguyễn Thị Dung
• Trường học: Trường Đại Học Luật Hà Nội
• Chuyên ngành: Luật Kinh Tế Ứng Dụng
• Đề tài: Hoàn Thiện Pháp Luật Về Hợp Đồng Mua Bán Hàng Hóa Trong Thương Mại
• Loại tài liệu: Luận Văn Thạc Sỹ
• Năm xuất bản: 2021
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• DANH TỪ VIẾT TẮT
• PHẦN MỞ ĐẦU
• 0.1. Lý do chọn đề tài
• 0.2. Tình hình nghiên cứu đề tài
• 0.3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài
• 0.4. Đối tượng nghiên cứu, phạm vi nghiên cứu
• 0.5. Phương pháp nghiên cứu
• 0.6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn
• 0.7. Bố cục của luận văn
• 1. CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ HỢP ĐỒNG MUA BÁN HÀNG HÓA TRONG THƯƠNG MẠI VÀ PHÁP LUẬT VỀ HỢP ĐỒNG MUA BÁN HÀNG HÓA TRONG THƯƠNG MẠI
• 1.1. Phân loại hợp đồng mua bán hàng hóa trong thương mại
• 1.2. Khái quát pháp luật về hợp đồng mua bán hàng hóa trong thương mại
• 1.3. Nội dung cơ bản của pháp luật về hợp đồng mua bán hàng hóa trong thương mại
• 1.4. Nguồn luật điều chỉnh quan hệ hợp đồng mua bán hàng hóa trong thương mại
• 1.5. Đặc điểm hợp đồng mua bán hàng hóa trong thương mại
• 1.5.1. Đặc điểm về chủ thể hợp đồng mua bán hàng hóa trong thương mại
• 1.5.2. Mục đích của chủ thể hợp đồng mua bán hàng hóa trong thương mại
• 1.5.3. Tính đến bù của hợp đồng mua bán hàng hóa trong thương mại
• 2. CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VÀ THỰC TIỄN THI HÀNH PHÁP LUẬT VỀ HỢP ĐỒNG MUA BÁN HÀNG HÓA TRONG THƯƠNG MẠI Ở VIỆT NAM
• 2.1. Thực trạng pháp luật Việt Nam về hợp đồng mua bán hàng hóa trong thương mại
• 2.1.1. Quy định về chủ thể của hợp đồng mua bán hàng hóa trong thương mại
• 2.1.2. Quy định về hình thức của hợp đồng mua bán hàng hóa trong thương mại
• 2.1.3. Quy định về hiệu lực hợp đồng mua bán hàng hóa trong thương mại
• 2.2. Thực tiễn thực hiện pháp luật về hợp đồng mua bán hàng hóa trong thương mại Việt Nam
• 3. CHƯƠNG 3: ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ MUA BÁN HÀNG HÓA TRONG THƯƠNG MẠI Ở VIỆT NAM
• 3.1. Định hướng hoàn thiện pháp luật về hợp đồng mua bán hàng hóa trong thương mại
• 3.2. Giải pháp hoàn thiện pháp luật về hợp đồng thương mại
• 3.3. Các giải pháp nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật mua bán hàng hóa trong thương mại
• DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Lý do chọn đề tài

Hoạt động mua bán hàng hóa là một phần không thể thiếu trong lĩnh vực thương mại. Hợp đồng mua bán hàng hóa (HĐMBHHTTM) là công cụ pháp lý quan trọng để xác định quyền và nghĩa vụ của các bên tham gia. Trong bối cảnh nền kinh tế thị trường phát triển, việc hoàn thiện hệ thống pháp luật về HĐMBHHTTM trở nên cấp thiết. Pháp luật Việt Nam hiện tại còn thiếu sự thống nhất và rõ ràng, dẫn đến nhiều tranh chấp không đáng có. Tác giả nhấn mạnh rằng việc hoàn thiện pháp luật không chỉ giúp bảo vệ quyền lợi của doanh nghiệp mà còn thúc đẩy sự phát triển của nền kinh tế. "Pháp luật Việt Nam về quan hệ hợp đồng mua bán hàng hóa cần được hoàn thiện và thống nhất". Điều này sẽ tạo ra một môi trường kinh doanh ổn định, hấp dẫn cho các nhà đầu tư trong và ngoài nước.

II. Tình hình nghiên cứu đề tài

Nghiên cứu về hợp đồng mua bán hàng hóa không phải là một chủ đề mới, nhưng vẫn còn nhiều vấn đề cần được làm rõ. Các công trình nghiên cứu trước đó đã chỉ ra nhiều khía cạnh của hợp đồng này, từ lý thuyết đến thực tiễn. Tuy nhiên, tác giả của luận văn này tập trung vào việc phân tích tổng quan pháp luật hiện hành, nhằm chỉ ra những bất cập trong quy định và thực tiễn áp dụng. Các nghiên cứu trước đây đã chỉ ra rằng "hợp đồng mua bán hàng hóa trong thương mại cần được điều chỉnh bởi một hệ thống pháp luật rõ ràng và thống nhất". Điều này cho thấy sự cần thiết phải có những nghiên cứu sâu hơn để hoàn thiện hệ thống pháp luật hiện hành.

III. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

Mục đích của luận văn là nghiên cứu các vấn đề lý luận và thực tiễn liên quan đến HĐMBHHTTM, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật. Nhiệm vụ nghiên cứu bao gồm phân tích thực trạng quy định pháp luật hiện hành và thực tiễn áp dụng, đánh giá các vấn đề còn tồn tại và đưa ra các giải pháp cụ thể. Tác giả khẳng định rằng "Kết quả nghiên cứu sẽ góp phần nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật về hợp đồng mua bán hàng hóa". Việc đạt được những mục tiêu này sẽ không chỉ giúp hoàn thiện pháp luật mà còn nâng cao tính hiệu quả trong việc áp dụng pháp luật trong thực tế.

IV. Những vấn đề lý luận về hợp đồng mua bán hàng hóa trong thương mại

Hợp đồng mua bán hàng hóa trong thương mại không được định nghĩa cụ thể trong pháp luật Việt Nam. Tuy nhiên, có thể hiểu hợp đồng này là sự thỏa thuận giữa các bên, trong đó bên bán có nghĩa vụ chuyển quyền sở hữu hàng hóa cho bên mua và bên mua có nghĩa vụ thanh toán. Tác giả chỉ ra rằng "hợp đồng mua bán hàng hóa là một dạng hợp đồng dân sự, nhưng mang tính thương mại". Điều này cho thấy sự khác biệt giữa hợp đồng dân sự thông thường và hợp đồng thương mại, từ đó khẳng định vai trò quan trọng của hợp đồng trong hoạt động thương mại.

V. Thực trạng pháp luật và thực tiễn thi hành pháp luật về hợp đồng mua bán hàng hóa trong thương mại ở Việt Nam

Thực trạng pháp luật về hợp đồng mua bán hàng hóa tại Việt Nam hiện nay cho thấy nhiều điểm bất cập. Các quy định hiện hành còn thiếu tính đồng bộ và rõ ràng, dẫn đến nhiều tranh chấp trong thực tế. Tác giả nhấn mạnh rằng "việc áp dụng pháp luật về hợp đồng mua bán hàng hóa còn gặp nhiều khó khăn do sự không nhất quán trong các văn bản quy phạm pháp luật". Điều này không chỉ ảnh hưởng đến quyền lợi của các bên mà còn tác động xấu đến môi trường kinh doanh. Cần có những giải pháp cụ thể để cải thiện tình hình này.

VI. Định hướng và giải pháp hoàn thiện pháp luật về hợp đồng mua bán hàng hóa trong thương mại ở Việt Nam

Việc hoàn thiện pháp luật về hợp đồng mua bán hàng hóa cần đảm bảo tính đồng bộ, khả thi và phù hợp với thực tiễn kinh tế. Tác giả đề xuất một số giải pháp như cập nhật các quy định pháp luật để phù hợp với Bộ luật Dân sự 2015 và Luật Thương mại 2005. "Hoàn thiện pháp luật về hợp đồng thương mại phải đáp ứng các yêu cầu về tính minh bạch và khả thi". Các giải pháp này không chỉ giúp bảo vệ quyền lợi của doanh nghiệp mà còn tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động thương mại diễn ra hiệu quả.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nền kinh tế thị trường phát triển mạnh mẽ và hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, hoạt động mua bán hàng hóa trong thương mại giữ vai trò then chốt trong việc thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Theo báo cáo của ngành, hợp đồng mua bán hàng hóa trong thương mại (HĐMBHHTTM) là công cụ pháp lý quan trọng để xác lập quyền và nghĩa vụ giữa các bên tham gia giao dịch, góp phần đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả trong các giao dịch thương mại. Tuy nhiên, thực tiễn áp dụng pháp luật về HĐMBHHTTM tại Việt Nam còn tồn tại nhiều bất cập, như sự không thống nhất giữa các văn bản pháp luật, quy định chung chung gây khó khăn trong áp dụng, dẫn đến tranh chấp và thiệt hại cho doanh nghiệp.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích thực trạng pháp luật và thực tiễn thi hành pháp luật về HĐMBHHTTM tại Việt Nam, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các quy định pháp luật hiện hành, bao gồm Bộ luật Dân sự 2015, Luật Thương mại 2005 và các văn bản pháp luật liên quan, với trọng tâm là các hợp đồng mua bán hàng hóa phát sinh trong nước giữa các thương nhân Việt Nam trong giai đoạn từ năm 2015 đến 2021.

Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để hoàn thiện hệ thống pháp luật về HĐMBHHTTM, đồng thời hỗ trợ các doanh nghiệp và cơ quan quản lý nhà nước nâng cao hiệu quả giao kết và thực hiện hợp đồng, giảm thiểu rủi ro pháp lý và tranh chấp thương mại.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết về hợp đồng dân sự và lý thuyết về hợp đồng thương mại. Lý thuyết hợp đồng dân sự cung cấp cơ sở pháp lý chung về giao kết, thực hiện và chấm dứt hợp đồng, trong khi lý thuyết hợp đồng thương mại tập trung vào đặc thù của hợp đồng mua bán hàng hóa trong thương mại, như tính chất đền bù, mục đích sinh lợi và vai trò của thương nhân.

Ba khái niệm chuyên ngành được làm rõ gồm:

• Hợp đồng mua bán hàng hóa trong thương mại (HĐMBHHTTM): Sự thỏa thuận giữa các bên, theo đó bên bán chuyển quyền sở hữu hàng hóa cho bên mua và bên mua thanh toán giá trị tương ứng.
• Thương nhân: Cá nhân hoặc tổ chức hoạt động thương mại độc lập, thường xuyên và có đăng ký kinh doanh theo quy định pháp luật.
• Tính đền bù của hợp đồng thương mại: Mỗi bên có nghĩa vụ thực hiện để nhận lại lợi ích tương ứng, thể hiện qua việc thanh toán tiền hoặc cung ứng hàng hóa, dịch vụ.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu khoa học đa dạng, bao gồm:

• Phương pháp luận chủ nghĩa Mác-Lênin: Giúp phân tích các quan hệ xã hội và pháp luật trong bối cảnh kinh tế thị trường.
• Phương pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử: Đánh giá sự phát triển và biến đổi của pháp luật trong thực tiễn.
• Phương pháp phân tích, tổng hợp: Xử lý và hệ thống hóa các quy định pháp luật, án lệ và tài liệu tham khảo.
• Phương pháp thống kê và so sánh: Thu thập số liệu về tranh chấp hợp đồng, so sánh quy định pháp luật Việt Nam với các nước khác.
• Phương pháp nghiên cứu lý luận và thực tiễn: Kết hợp phân tích văn bản pháp luật với khảo sát thực tế áp dụng tại một số địa phương.

Nguồn dữ liệu chính bao gồm các văn bản pháp luật hiện hành, án lệ của Tòa án nhân dân tối cao, báo cáo ngành, các công trình nghiên cứu khoa học và số liệu thống kê về tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa. Cỡ mẫu nghiên cứu gồm các hợp đồng mua bán hàng hóa điển hình và các vụ án tranh chấp được xét xử trong giai đoạn 2015-2021. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu phi xác suất theo tiêu chí đại diện cho các loại hợp đồng phổ biến và các trường hợp tranh chấp điển hình.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Pháp luật về HĐMBHHTTM còn thiếu tính thống nhất và đồng bộ:

   • Bộ luật Dân sự 2015 và Luật Thương mại 2005 có nhiều quy định khác biệt, gây khó khăn trong áp dụng.
   • Khoảng 70% các vụ tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa liên quan đến sự mâu thuẫn trong việc áp dụng các quy định pháp luật khác nhau.

2. Chủ thể hợp đồng chủ yếu là thương nhân nhưng vẫn còn nhiều trường hợp chưa rõ ràng về tư cách pháp lý:

   • Theo Luật Thương mại, thương nhân phải đăng ký kinh doanh, tuy nhiên có khoảng 15% cá nhân hoạt động thương mại chưa đăng ký kinh doanh nhưng vẫn tham gia giao kết hợp đồng.
   • Điều này dẫn đến khó khăn trong việc xác định trách nhiệm pháp lý và xử lý vi phạm.

3. Hình thức hợp đồng đa dạng nhưng hợp đồng điện tử và hợp đồng qua mạng chưa được quy định rõ ràng:

   • Hợp đồng mua bán hàng hóa được ký kết bằng văn bản chiếm khoảng 80%, hợp đồng bằng lời nói và hành vi chiếm 15%, hợp đồng điện tử mới chiếm khoảng 5%.
   • Việc thiếu quy định cụ thể về chữ ký điện tử và hình thức hợp đồng điện tử gây rủi ro pháp lý và tranh chấp.

4. Nội dung hợp đồng chưa đầy đủ và chưa rõ ràng, đặc biệt về điều khoản giao nhận hàng, thanh toán và bồi thường:

   • Khoảng 60% hợp đồng không quy định rõ thời gian, địa điểm giao hàng và phương thức thanh toán, dẫn đến tranh chấp phổ biến.
   • Việc xác định giá trị hợp đồng và lãi suất chậm thanh toán còn nhiều bất cập, gây khó khăn trong giải quyết tranh chấp.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các bất cập trên là do sự chồng chéo và thiếu đồng bộ giữa các văn bản pháp luật, đặc biệt là giữa Bộ luật Dân sự và Luật Thương mại. So với các nước trong khu vực, Việt Nam còn thiếu các quy định chi tiết về hợp đồng điện tử và các hình thức giao dịch hiện đại, trong khi xu hướng thương mại điện tử ngày càng phát triển mạnh mẽ.

Việc xác định tư cách thương nhân chưa chặt chẽ dẫn đến tình trạng cá nhân hoạt động thương mại không đăng ký kinh doanh vẫn tham gia giao dịch, gây khó khăn trong quản lý và xử lý vi phạm. Điều này cũng ảnh hưởng đến tính minh bạch và an toàn pháp lý của các giao dịch thương mại.

Nội dung hợp đồng thiếu rõ ràng, đặc biệt về các điều khoản then chốt như giao nhận hàng, thanh toán và bồi thường, làm tăng nguy cơ tranh chấp và giảm hiệu quả thực hiện hợp đồng. Các bên thường không chú trọng đến việc soạn thảo hợp đồng đầy đủ, dẫn đến việc áp dụng pháp luật gặp nhiều khó khăn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ các hình thức hợp đồng, bảng so sánh quy định pháp luật giữa Bộ luật Dân sự và Luật Thương mại, cũng như biểu đồ phân bố các loại tranh chấp phổ biến.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Hoàn thiện hệ thống pháp luật về HĐMBHHTTM:

   • Rà soát, sửa đổi, bổ sung Luật Thương mại và Bộ luật Dân sự để đảm bảo tính thống nhất, đồng bộ, tránh chồng chéo.
   • Thời gian thực hiện: 2 năm; Chủ thể: Quốc hội, Bộ Tư pháp, Bộ Công Thương.

2. Xây dựng quy định chi tiết về hợp đồng điện tử và giao dịch thương mại điện tử:

   • Ban hành các văn bản hướng dẫn cụ thể về chữ ký điện tử, hình thức hợp đồng điện tử, đảm bảo tính pháp lý và an toàn giao dịch.
   • Thời gian thực hiện: 1 năm; Chủ thể: Bộ Thông tin và Truyền thông, Bộ Công Thương.

3. Tăng cường quản lý và xác định tư cách thương nhân:

   • Đẩy mạnh công tác đăng ký kinh doanh, kiểm tra, xử lý các trường hợp cá nhân hoạt động thương mại không đăng ký.
   • Thời gian thực hiện: liên tục; Chủ thể: Sở Kế hoạch và Đầu tư, cơ quan quản lý địa phương.

4. Nâng cao nhận thức và kỹ năng soạn thảo hợp đồng cho doanh nghiệp:

   • Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn về pháp luật hợp đồng thương mại, kỹ năng soạn thảo hợp đồng đầy đủ, rõ ràng.
   • Thời gian thực hiện: hàng năm; Chủ thể: Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam, các hiệp hội doanh nghiệp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Doanh nghiệp và thương nhân:

   • Hỗ trợ hiểu rõ hơn về quyền và nghĩa vụ trong hợp đồng mua bán hàng hóa, giảm thiểu rủi ro tranh chấp, nâng cao hiệu quả giao dịch.

2. Cơ quan quản lý nhà nước:

   • Cung cấp cơ sở khoa học để hoàn thiện chính sách, pháp luật, nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động thương mại.

3. Luật sư và chuyên gia pháp lý:

   • Là tài liệu tham khảo quan trọng trong tư vấn, giải quyết tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa.

4. Giảng viên và sinh viên ngành luật, kinh tế:

   • Giúp nâng cao kiến thức chuyên sâu về pháp luật hợp đồng thương mại, phục vụ nghiên cứu và giảng dạy.

Câu hỏi thường gặp

1. Hợp đồng mua bán hàng hóa trong thương mại là gì?
   Hợp đồng mua bán hàng hóa trong thương mại là sự thỏa thuận giữa các bên, theo đó bên bán chuyển quyền sở hữu hàng hóa cho bên mua và bên mua thanh toán giá trị tương ứng. Đây là công cụ pháp lý quan trọng trong giao dịch thương mại.

2. Ai được coi là thương nhân theo pháp luật Việt Nam?
   Thương nhân là cá nhân hoặc tổ chức hoạt động thương mại độc lập, thường xuyên và có đăng ký kinh doanh theo quy định tại Luật Thương mại 2005. Việc đăng ký kinh doanh là điều kiện bắt buộc để xác định tư cách thương nhân.

3. Hình thức hợp đồng mua bán hàng hóa được pháp luật công nhận?
   Hợp đồng có thể được ký kết bằng văn bản, lời nói hoặc hành vi cụ thể. Đối với hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế, hình thức văn bản hoặc hình thức có giá trị pháp lý tương đương như hợp đồng điện tử được công nhận.

4. Phương thức thanh toán phổ biến trong hợp đồng mua bán hàng hóa?
   Các phương thức phổ biến gồm thanh toán qua tài khoản ngân hàng, thanh toán tiền mặt và thanh toán bằng hình thức đối trừ công nợ. Các bên có thể thỏa thuận phương thức phù hợp với tính chất giao dịch.

5. Làm thế nào để giảm thiểu tranh chấp trong hợp đồng mua bán hàng hóa?
   Các bên nên soạn thảo hợp đồng đầy đủ, rõ ràng các điều khoản về giao nhận hàng, thanh toán, bồi thường và các điều kiện khác. Đồng thời, cần tuân thủ nghiêm túc các quy định pháp luật và tăng cường đào tạo về pháp luật hợp đồng.

Kết luận

• HĐMBHHTTM là công cụ pháp lý thiết yếu trong hoạt động thương mại, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế.
• Pháp luật Việt Nam về HĐMBHHTTM hiện còn nhiều bất cập, đặc biệt về tính thống nhất, đồng bộ và quy định về hợp đồng điện tử.
• Chủ thể hợp đồng chủ yếu là thương nhân, nhưng việc xác định tư cách thương nhân chưa chặt chẽ gây khó khăn trong quản lý và xử lý vi phạm.
• Nội dung hợp đồng thường thiếu rõ ràng, đặc biệt về các điều khoản then chốt, làm tăng nguy cơ tranh chấp.
• Cần triển khai các giải pháp hoàn thiện pháp luật, nâng cao nhận thức và kỹ năng soạn thảo hợp đồng để nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật.

Next steps: Tiếp tục nghiên cứu chuyên sâu về hợp đồng điện tử và áp dụng công nghệ trong giao dịch thương mại. Khuyến khích các cơ quan chức năng sớm ban hành các văn bản hướng dẫn chi tiết.

Call to action: Các doanh nghiệp và chuyên gia pháp lý nên chủ động cập nhật kiến thức, áp dụng các giải pháp pháp lý hiệu quả để bảo vệ quyền lợi và nâng cao hiệu quả kinh doanh trong môi trường thương mại hiện đại.