Giải pháp thúc đẩy xuất khẩu hải sản Việt Nam sang Nhật Bản trong bối cảnh CPTPP

• Tác giả: Le Thi Ly
• Người hướng dẫn: Hoang Kim Thu
• Trường học: Academy of Policy and Development International School of Economic and Finance
• Đề tài: Giải Pháp Thúc Đẩy Xuất Khẩu Hải Sản Việt Nam Sang Nhật Bản Dưới Tác Động Của CPTPP
• Loại tài liệu: graduation thesis

• 1. CHAPTER 1: LITERATURE REVIEW OF SEAFOOD EXPORT AND OVERVIEW OF THE CPTPP
• 1.1. Some theoretical issues to export
• 1.2. Some theoretical issues about seafood exports
• 1.3. CPTPP Agreement and benefits for export
• 2. CHAPTER 2: THE SITUATION OF VIETNAM'S SEAFOOD EXPORT TO JAPANESE MARKET UNDER THE IMPACT OF THE CPTPP AGREEMENT
• 2.1. Overview of the Vietnamese seafood sector
• 2.2. Situation of exploit seafood and aquaculture in Vietnam
• 2.3. The situation of Vietnam's seafood exports to the international market
• 2.4. The situation of Vietnam's seafood exports to the Japanese market
• 3. CHAPTER 3: SOLUTIONS TO PROMOTE THE DEVELOPMENT OF SEAFOOD EXPORT TO JAPAN

I. Giới thiệu về xuất khẩu hải sản Việt Nam

Xuất khẩu hải sản là một trong những hoạt động kinh tế quan trọng của Việt Nam. Ngành hải sản không chỉ đóng góp vào GDP mà còn tạo ra hàng triệu việc làm cho người dân. Hải sản Việt Nam được biết đến với chất lượng cao và đa dạng sản phẩm. Tuy nhiên, để thúc đẩy xuất khẩu hải sản, cần phải nắm bắt được các cơ hội từ các hiệp định thương mại như CPTPP. Hiệp định này mở ra nhiều cơ hội cho xuất khẩu hải sản sang Nhật Bản, một trong những thị trường tiềm năng nhất. Đặc biệt, thị trường Nhật Bản yêu cầu cao về chất lượng và an toàn thực phẩm, điều này đòi hỏi các doanh nghiệp Việt Nam phải nâng cao chất lượng sản phẩm để đáp ứng yêu cầu của thị trường này.

1.1 Tình hình xuất khẩu hải sản Việt Nam

Trong những năm qua, xuất khẩu hải sản của Việt Nam đã có sự tăng trưởng mạnh mẽ. Năm 2020, mặc dù bị ảnh hưởng bởi đại dịch Covid-19, xuất khẩu hải sản vẫn đạt 8.41 tỷ USD, tăng 20% so với năm 2016. Nhật Bản là một trong những thị trường lớn, chiếm 16% tổng kim ngạch xuất khẩu. Tuy nhiên, cạnh tranh xuất khẩu ngày càng gia tăng, đòi hỏi các doanh nghiệp phải có chiến lược rõ ràng để duy trì và phát triển thị phần tại Nhật Bản.

II. Tác động của CPTPP đến xuất khẩu hải sản

Hiệp định CPTPP đã tạo ra nhiều cơ hội cho xuất khẩu hải sản của Việt Nam sang Nhật Bản. Các ưu đãi thuế quan từ hiệp định này giúp giảm giá thành sản phẩm, từ đó nâng cao khả năng cạnh tranh. Tuy nhiên, Nhật Bản cũng đặt ra nhiều yêu cầu khắt khe về chất lượng và an toàn thực phẩm. Do đó, các doanh nghiệp cần phải cải thiện quy trình sản xuất và tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế. Việc áp dụng các tiêu chuẩn như HACCP và các quy định về an toàn thực phẩm là rất cần thiết để đảm bảo sản phẩm hải sản Việt Nam có thể thâm nhập vào thị trường này một cách hiệu quả.

2.1 Cơ hội từ CPTPP

CPTPP không chỉ giúp giảm thuế nhập khẩu mà còn tạo điều kiện thuận lợi cho việc tiếp cận thị trường Nhật Bản. Các doanh nghiệp hải sản Việt Nam có thể tận dụng các ưu đãi này để mở rộng quy mô sản xuất và nâng cao chất lượng sản phẩm. Việc hợp tác với các đối tác Nhật Bản cũng sẽ giúp doanh nghiệp học hỏi kinh nghiệm và công nghệ mới, từ đó nâng cao năng lực cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

III. Giải pháp thúc đẩy xuất khẩu hải sản sang Nhật Bản

Để thúc đẩy xuất khẩu hải sản sang Nhật Bản, cần có một chiến lược tổng thể. Đầu tiên, cần nâng cao chất lượng sản phẩm thông qua việc áp dụng công nghệ hiện đại và các tiêu chuẩn quốc tế. Thứ hai, cần tăng cường hoạt động xúc tiến thương mại để giới thiệu sản phẩm hải sản Việt Nam đến người tiêu dùng Nhật Bản. Cuối cùng, việc xây dựng mối quan hệ hợp tác bền vững với các đối tác Nhật Bản sẽ giúp doanh nghiệp Việt Nam có thêm cơ hội phát triển và mở rộng thị trường.

3.1 Nâng cao chất lượng sản phẩm

Chất lượng sản phẩm là yếu tố quyết định trong xuất khẩu hải sản. Doanh nghiệp cần đầu tư vào công nghệ chế biến và bảo quản để đảm bảo sản phẩm luôn tươi ngon và an toàn. Việc áp dụng các tiêu chuẩn như HACCP và SPS sẽ giúp nâng cao uy tín và chất lượng sản phẩm, từ đó thu hút được nhiều khách hàng hơn từ Nhật Bản.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế sâu rộng, ngành xuất khẩu thủy sản của Việt Nam đã trở thành một trong những ngành kinh tế mũi nhọn với giá trị xuất khẩu đạt khoảng 8,41 tỷ USD năm 2020, tăng 20% so với năm 2016. Thị trường Nhật Bản chiếm khoảng 16% tổng giá trị xuất khẩu thủy sản của Việt Nam, là một trong những thị trường tiềm năng và quan trọng. Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) có hiệu lực từ năm 2019 đã mở ra nhiều cơ hội thuận lợi về thuế quan và thương mại cho ngành thủy sản Việt Nam, đặc biệt là trong việc tiếp cận thị trường Nhật Bản. Tuy nhiên, các doanh nghiệp xuất khẩu cũng phải đối mặt với nhiều thách thức như quy định nghiêm ngặt về an toàn thực phẩm, vệ sinh, nguồn gốc sản phẩm và cạnh tranh gay gắt từ các quốc gia khác. Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng xuất khẩu thủy sản Việt Nam sang Nhật Bản dưới tác động của CPTPP, từ đó đề xuất các giải pháp thúc đẩy phát triển xuất khẩu trong giai đoạn 2018-2020. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao năng lực cạnh tranh, mở rộng thị trường và tăng trưởng giá trị xuất khẩu thủy sản Việt Nam tại thị trường Nhật Bản.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình kinh tế quốc tế liên quan đến hoạt động xuất khẩu, bao gồm:

• Lý thuyết về xuất khẩu và thương mại quốc tế: Giải thích các đặc điểm, hình thức xuất khẩu (xuất khẩu trực tiếp, ủy thác, gia công quốc tế) và vai trò của xuất khẩu trong phát triển kinh tế quốc gia.
• Lý thuyết về Hiệp định thương mại tự do (FTA): Tập trung vào các cam kết về giảm thuế quan, loại bỏ rào cản phi thuế quan, và tác động của CPTPP đến hoạt động xuất khẩu.
• Khái niệm về các chỉ số đánh giá hiệu quả xuất khẩu: Bao gồm khối lượng xuất khẩu, kim ngạch xuất khẩu, tốc độ tăng trưởng, cơ cấu sản phẩm xuất khẩu, lợi nhuận và thị phần.
• Các yếu tố ảnh hưởng đến xuất khẩu thủy sản: Bao gồm điều kiện tự nhiên, năng lực sản xuất, chất lượng sản phẩm, chi phí vận chuyển, tỷ giá hối đoái, và các rào cản kỹ thuật, pháp lý tại thị trường nhập khẩu.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tổng hợp và phân tích dữ liệu thứ cấp từ các báo cáo, số liệu thống kê của Tổng cục Thống kê, Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP), các tổ chức quốc tế như FAO, ITC, cùng các nghiên cứu học thuật liên quan. Cỡ mẫu dữ liệu tập trung vào giai đoạn 2018-2020, phạm vi nghiên cứu bao gồm thị trường Việt Nam và Nhật Bản. Phương pháp phân tích chủ yếu là phân tích định lượng với các chỉ số xuất khẩu, so sánh biến động kim ngạch, thị phần, giá trị xuất khẩu theo từng nhóm sản phẩm thủy sản chính như tôm, cá tra, cá ngừ và mực. Ngoài ra, phương pháp so sánh được áp dụng để đối chiếu kết quả với các nghiên cứu và thị trường khác nhằm làm rõ tác động của CPTPP. Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 1/2018 đến tháng 12/2020, đảm bảo thu thập đủ dữ liệu trước và sau khi CPTPP có hiệu lực.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Tăng trưởng xuất khẩu thủy sản sang Nhật Bản: Kim ngạch xuất khẩu thủy sản của Việt Nam sang Nhật Bản tăng trung bình khoảng 10% mỗi năm trong giai đoạn 2018-2020, với giá trị đạt khoảng 1,3 tỷ USD năm 2020. Tôm và cá ngừ là hai nhóm sản phẩm chủ lực, chiếm lần lượt 48% và 20% tổng kim ngạch xuất khẩu thủy sản sang Nhật.

2. Tác động tích cực của CPTPP: CPTPP đã giúp giảm thuế nhập khẩu thủy sản từ Việt Nam vào Nhật Bản xuống 0% đối với 91% các mặt hàng thủy sản, tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp Việt Nam mở rộng thị trường. Ví dụ, thuế nhập khẩu tôm tươi và đông lạnh giảm từ 3,5% xuống 0%, góp phần tăng sức cạnh tranh về giá.

3. Thách thức về tiêu chuẩn chất lượng và an toàn thực phẩm: Nhật Bản áp dụng các quy định nghiêm ngặt về vệ sinh an toàn thực phẩm, kiểm soát dư lượng kháng sinh và hóa chất trong thủy sản nhập khẩu. Khoảng 15% lô hàng thủy sản xuất khẩu bị trả về do không đạt tiêu chuẩn, ảnh hưởng đến uy tín và doanh thu của doanh nghiệp.

4. Cơ cấu sản phẩm xuất khẩu đa dạng nhưng chưa tối ưu: Mặc dù có sự đa dạng về sản phẩm như tôm, cá tra, cá ngừ, mực, nhưng tỷ trọng các sản phẩm chế biến sâu còn thấp, chỉ chiếm khoảng 30% tổng kim ngạch xuất khẩu thủy sản sang Nhật. Điều này làm giảm giá trị gia tăng và khả năng cạnh tranh trên thị trường.

Thảo luận kết quả

Sự tăng trưởng xuất khẩu thủy sản sang Nhật Bản phản ánh hiệu quả của việc tận dụng ưu đãi thuế quan từ CPTPP, đồng thời cho thấy năng lực sản xuất và xuất khẩu của Việt Nam ngày càng được nâng cao. Tuy nhiên, việc tỷ lệ hàng hóa bị trả về do không đạt tiêu chuẩn an toàn thực phẩm còn cao cho thấy doanh nghiệp cần cải thiện quy trình kiểm soát chất lượng và tuân thủ nghiêm ngặt các quy định nhập khẩu của Nhật Bản. So sánh với các nước xuất khẩu thủy sản lớn như Trung Quốc và Thái Lan, Việt Nam còn hạn chế trong việc phát triển sản phẩm chế biến sâu, dẫn đến giá trị xuất khẩu chưa tương xứng với tiềm năng. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng kim ngạch xuất khẩu theo nhóm sản phẩm và bảng tỷ lệ hàng hóa bị trả về theo nguyên nhân để minh họa rõ hơn các vấn đề này. Việc đa dạng hóa sản phẩm và nâng cao chất lượng sẽ giúp doanh nghiệp tận dụng tối đa lợi thế từ CPTPP, đồng thời giảm thiểu rủi ro do các rào cản kỹ thuật và phi thuế quan.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Nâng cao chất lượng và an toàn thực phẩm: Doanh nghiệp cần áp dụng hệ thống quản lý chất lượng tiên tiến như HACCP, ASC, đồng thời tăng cường kiểm tra dư lượng kháng sinh và hóa chất trong sản phẩm. Mục tiêu giảm tỷ lệ hàng hóa bị trả về xuống dưới 5% trong vòng 2 năm tới. Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn phối hợp với VASEP hỗ trợ đào tạo và kiểm tra định kỳ.

2. Phát triển sản phẩm chế biến sâu và đa dạng hóa sản phẩm: Đầu tư công nghệ chế biến hiện đại, phát triển các sản phẩm giá trị gia tăng như thủy sản đóng hộp, chế biến sẵn để tăng tỷ trọng sản phẩm chế biến sâu lên ít nhất 50% trong 3 năm tới. Doanh nghiệp cần xây dựng chiến lược phát triển sản phẩm phù hợp với thị hiếu người tiêu dùng Nhật Bản.

3. Tăng cường nghiên cứu thị trường và xây dựng thương hiệu: Doanh nghiệp cần chủ động nghiên cứu nhu cầu, xu hướng tiêu dùng tại Nhật Bản, từ đó điều chỉnh sản phẩm và chiến lược marketing. Xây dựng thương hiệu thủy sản Việt Nam uy tín, minh bạch về nguồn gốc và chất lượng sản phẩm thông qua áp dụng truy xuất nguồn gốc bằng QR code trong vòng 1 năm.

4. Tăng cường hợp tác và hỗ trợ từ chính phủ: Nhà nước cần tiếp tục đàm phán để giảm bớt các rào cản phi thuế quan, hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận nguồn vốn, công nghệ và thị trường. Đồng thời, đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến thông tin về CPTPP và các quy định nhập khẩu Nhật Bản cho doanh nghiệp xuất khẩu.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Doanh nghiệp xuất khẩu thủy sản: Nắm bắt các xu hướng thị trường, chính sách CPTPP và các giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh, từ đó xây dựng chiến lược phát triển phù hợp.

2. Cơ quan quản lý nhà nước: Sử dụng kết quả nghiên cứu để hoàn thiện chính sách hỗ trợ ngành thủy sản, thúc đẩy xuất khẩu và cải thiện môi trường kinh doanh.

3. Các tổ chức nghiên cứu và đào tạo: Là tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu sâu hơn về thương mại quốc tế, phát triển ngành thủy sản và tác động của các hiệp định thương mại tự do.

4. Nhà đầu tư và đối tác quốc tế: Hiểu rõ tiềm năng, thách thức và cơ hội của ngành thủy sản Việt Nam trong bối cảnh CPTPP, từ đó đưa ra quyết định đầu tư và hợp tác hiệu quả.

Câu hỏi thường gặp

1. CPTPP ảnh hưởng thế nào đến xuất khẩu thủy sản Việt Nam sang Nhật Bản?
   CPTPP giúp giảm thuế nhập khẩu thủy sản từ Việt Nam vào Nhật Bản xuống 0% đối với phần lớn sản phẩm, tạo điều kiện thuận lợi về giá cả và mở rộng thị trường. Ví dụ, thuế nhập khẩu tôm giảm từ 3,5% xuống 0%, giúp tăng sức cạnh tranh.

2. Những thách thức chính khi xuất khẩu thủy sản sang Nhật Bản là gì?
   Các thách thức gồm quy định nghiêm ngặt về an toàn thực phẩm, kiểm soát dư lượng kháng sinh, yêu cầu truy xuất nguồn gốc và cạnh tranh gay gắt từ các nước khác. Khoảng 15% lô hàng bị trả về do không đạt tiêu chuẩn.

3. Doanh nghiệp cần làm gì để nâng cao giá trị xuất khẩu thủy sản?
   Cần đầu tư công nghệ chế biến sâu, đa dạng hóa sản phẩm, áp dụng hệ thống quản lý chất lượng như HACCP, xây dựng thương hiệu và áp dụng truy xuất nguồn gốc sản phẩm để tăng giá trị gia tăng.

4. Vai trò của nhà nước trong việc thúc đẩy xuất khẩu thủy sản là gì?
   Nhà nước hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận vốn, công nghệ, đàm phán giảm rào cản thương mại, phổ biến thông tin về CPTPP và quy định nhập khẩu, đồng thời xây dựng chính sách phát triển ngành phù hợp.

5. Làm thế nào để doanh nghiệp hiểu rõ thị trường Nhật Bản?
   Doanh nghiệp nên tiến hành nghiên cứu thị trường bài bản, áp dụng các mô hình phân tích như SWOT, tìm hiểu nhu cầu, sở thích và quy định của người tiêu dùng Nhật Bản để điều chỉnh sản phẩm và chiến lược kinh doanh.

Kết luận

• Việt Nam đã tận dụng hiệu quả các ưu đãi thuế quan từ CPTPP để tăng trưởng xuất khẩu thủy sản sang Nhật Bản, đạt kim ngạch khoảng 1,3 tỷ USD năm 2020.
• Thách thức lớn nhất là đáp ứng các tiêu chuẩn an toàn thực phẩm nghiêm ngặt và nâng cao tỷ lệ sản phẩm chế biến sâu để tăng giá trị gia tăng.
• Giải pháp trọng tâm bao gồm nâng cao chất lượng sản phẩm, đa dạng hóa sản phẩm, xây dựng thương hiệu và tăng cường hợp tác chính phủ - doanh nghiệp.
• Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho các chính sách phát triển ngành thủy sản và hỗ trợ doanh nghiệp trong bối cảnh hội nhập CPTPP.
• Các bước tiếp theo cần tập trung vào đào tạo, chuyển giao công nghệ và mở rộng nghiên cứu thị trường nhằm duy trì đà tăng trưởng bền vững.

Hãy hành động ngay hôm nay để tận dụng tối đa cơ hội từ CPTPP, nâng cao năng lực cạnh tranh và mở rộng thị trường xuất khẩu thủy sản Việt Nam tại Nhật Bản!