I. Tổng Quan Thanh Quyết Toán Vốn Đầu Tư Xây Dựng Tại Hà Nội
Công tác thanh quyết toán vốn đầu tư xây dựng là giai đoạn cuối cùng, có vai trò then chốt trong quy trình quản lý dự án sử dụng vốn ngân sách nhà nước. Tại Hà Nội, với hàng trăm dự án hạ tầng giao thông được triển khai mỗi năm, việc đảm bảo quy trình này diễn ra minh bạch, hiệu quả và đúng tiến độ là yêu cầu cấp thiết. Một quy trình quyết toán chặt chẽ không chỉ giúp xác định chính xác chi phí đầu tư xây dựng hợp pháp, mà còn là cơ sở để đánh giá hiệu quả sử dụng vốn, ngăn ngừa thất thoát, lãng phí và giải quyết dứt điểm tình trạng nợ đọng xây dựng cơ bản. Các văn bản pháp lý như Nghị định 99/2021/NĐ-CP về quản lý, thanh toán và quyết toán dự án sử dụng vốn đầu tư công và Thông tư 10/2020/TT-BTC của Bộ Tài chính là hành lang pháp lý quan trọng, định hình toàn bộ hoạt động này. Theo đó, trách nhiệm của chủ đầu tư, ban quản lý dự án, và nhà thầu xây dựng được quy định rõ ràng. Mục tiêu cuối cùng là đảm bảo vốn đầu tư được quyết toán nằm trong tổng mức đầu tư đã được phê duyệt, tài sản hình thành sau đầu tư được bàn giao và đưa vào khai thác, góp phần thúc đẩy giải ngân vốn đầu tư công và phát triển kinh tế - xã hội Thủ đô. Sự phối hợp đồng bộ giữa các cơ quan chức năng như Sở Tài chính Hà Nội, Sở Xây dựng Hà Nội và Kho bạc Nhà nước Hà Nội là yếu tố quyết định đến sự thành công của công tác này, giúp dòng vốn được lưu thông hiệu quả và đúng mục đích.
1.1. Vai trò của việc quản lý vốn đầu tư từ ngân sách nhà nước
Quản lý vốn ngân sách nhà nước cấp cho đầu tư xây dựng cơ bản đóng vai trò định hướng và điều tiết các hoạt động đầu tư theo đúng chiến lược phát triển kinh tế - xã hội. Việc quản lý hiệu quả giúp tạo môi trường thuận lợi để các dự án được triển khai đúng tiến độ, đảm bảo nguồn lực tài chính được phân bổ tập trung, đồng bộ, tránh dàn trải. Hơn nữa, đây là công cụ quan trọng để Nhà nước kiểm soát, giám sát quá trình sử dụng vốn, đảm bảo các chi phí đầu tư xây dựng là hợp pháp, hợp lệ, ngăn chặn lãng phí và tham nhũng. Thông qua đó, hiệu quả sử dụng vốn được nâng cao, góp phần ổn định kinh tế vĩ mô và thực hiện các mục tiêu an sinh xã hội.
1.2. Khung pháp lý điều chỉnh quy trình quyết toán vốn đầu tư
Hệ thống văn bản pháp luật hiện hành tạo thành một khung pháp lý chặt chẽ cho công tác quyết toán. Nổi bật là Nghị định 99/2021/NĐ-CP, quy định chi tiết về hồ sơ, trình tự, thẩm quyền thẩm tra và phê duyệt quyết toán. Bên cạnh đó, Thông tư 10/2020/TT-BTC hướng dẫn cụ thể về các biểu mẫu quyết toán, chi phí thẩm tra, kiểm toán. Các quy định này nhấn mạnh trách nhiệm của chủ đầu tư trong việc lập báo cáo quyết toán và yêu cầu sự minh bạch trong toàn bộ quy trình quyết toán vốn đầu tư. Việc tuân thủ nghiêm ngặt các quy định này là điều kiện tiên quyết để đảm bảo tính pháp lý và chính xác của số liệu quyết toán.
II. Top 5 Vướng Mắc Trong Quyết Toán Kéo Dài Dự Án Tại Hà Nội
Thực tiễn công tác thanh quyết toán vốn đầu tư tại Hà Nội vẫn còn tồn tại nhiều bất cập, gây chậm trễ và ảnh hưởng đến hiệu quả chung. Một trong những vướng mắc trong quyết toán phổ biến nhất là việc chậm lập báo cáo quyết toán từ phía chủ đầu tư và các ban quản lý dự án. Theo thống kê giai đoạn 2014-2016 tại Ban Quản lý dự án ĐTXD công trình giao thông TP. Hà Nội, số dự án đã hoàn thành nhưng chưa được quyết toán tăng từ 19 dự án (năm 2014) lên 25 dự án (năm 2016). Nguyên nhân sâu xa đến từ năng lực hạn chế của đội ngũ cán bộ, sự thiếu chủ động và đôi khi là việc quản lý hồ sơ quyết toán công trình chưa khoa học. Bên cạnh đó, chất lượng hồ sơ trình duyệt thường không đảm bảo, thiếu sót các văn bản pháp lý, biên bản nghiệm thu công trình hoặc tính toán sai khối lượng, đơn giá, dẫn đến việc phải chỉnh sửa, bổ sung nhiều lần. Sự phối hợp giữa các bên liên quan như chủ đầu tư, nhà thầu xây dựng, đơn vị tư vấn và các cơ quan thẩm tra như Sở Tài chính Hà Nội còn thiếu đồng bộ, gây kéo dài thời gian. Thêm vào đó, việc xử lý các khối lượng phát sinh, điều chỉnh trong quá trình thi công thường phức tạp và mất nhiều thời gian để hoàn thiện thủ tục pháp lý. Cuối cùng, các chế tài xử phạt đối với hành vi chậm quyết toán chưa đủ mạnh cũng là một nguyên nhân khiến các bên liên quan chưa thực sự quyết liệt trong việc hoàn thành nhiệm vụ này.
2.1. Chậm trễ trong việc lập và trình duyệt hồ sơ quyết toán
Một trong những rào cản lớn nhất là sự trì trệ trong khâu lập báo cáo quyết toán. Nhiều chủ đầu tư và ban quản lý dự án chưa nhận thức đầy đủ tầm quan trọng của công tác này, dẫn đến việc chậm trễ kéo dài sau khi công trình đã hoàn thành và đưa vào sử dụng. Hồ sơ lưu trữ không đầy đủ, chứng từ phân tán làm cho quá trình tổng hợp số liệu gặp nhiều khó khăn. Thực trạng này không chỉ gây ra nợ đọng xây dựng cơ bản mà còn làm giảm tính chính xác của dữ liệu tài chính, ảnh hưởng đến công tác hoạch định kế hoạch vốn cho các năm tiếp theo.
2.2. Năng lực hạn chế của cán bộ và sự phối hợp thiếu đồng bộ
Năng lực chuyên môn của đội ngũ cán bộ trực tiếp làm công tác quyết toán là yếu tố quyết định. Không ít trường hợp cán bộ kiêm nhiệm, chưa được đào tạo bài bản về nghiệp vụ, dẫn đến sai sót trong việc lập hồ sơ quyết toán công trình. Đồng thời, sự phối hợp giữa chủ đầu tư, nhà thầu, đơn vị tư vấn và cơ quan thẩm tra còn rời rạc. Việc trao đổi thông tin, giải trình số liệu và hoàn thiện hồ sơ thường mất nhiều thời gian do thiếu một cơ chế phối hợp hiệu quả, gây ra tình trạng tồn đọng hồ sơ kéo dài tại các cơ quan chức năng.
2.3. Vấn đề xử lý chi phí phát sinh và điều chỉnh dự án
Các dự án xây dựng, đặc biệt là hạ tầng giao thông, thường xuyên phát sinh các khối lượng công việc ngoài hợp đồng ban đầu. Việc xử lý các chi phí này đòi hỏi thủ tục pháp lý phức tạp, từ khâu lập dự toán bổ sung, thẩm định đến phê duyệt quyết toán điều chỉnh. Quá trình này thường kéo dài, là một trong những nguyên nhân chính gây ách tắc trong quy trình quyết toán vốn đầu tư, khiến dự án không thể tất toán dứt điểm dù đã hoàn thành thi công.
III. Hướng Dẫn Tối Ưu Hóa Quy Trình Quyết Toán Vốn Đầu Tư
Để gỡ vướng cho dự án và đẩy nhanh tiến độ, việc tối ưu hóa quy trình quyết toán vốn đầu tư là giải pháp căn cơ. Trọng tâm của giải pháp này là chuẩn hóa toàn bộ quy trình, từ khâu chuẩn bị hồ sơ đến khâu thẩm tra và phê duyệt. Cần xây dựng một bộ danh mục hồ sơ quyết toán công trình chuẩn, rõ ràng theo quy định của Nghị định 99/2021/NĐ-CP, kèm theo hướng dẫn chi tiết để các chủ đầu tư và ban quản lý dự án dễ dàng tuân thủ. Việc ứng dụng công nghệ thông tin thông qua các phần mềm quản lý dự án, quản lý tài chính là bước đi đột phá. Một hệ thống số hóa cho phép cập nhật, lưu trữ và truy xuất hồ sơ một cách nhanh chóng, minh bạch, giảm thiểu sai sót do thao tác thủ công và rút ngắn thời gian luân chuyển hồ sơ giữa các phòng ban và cơ quan. Bên cạnh đó, cần phân định rõ ràng trách nhiệm và quyền hạn của từng cá nhân, bộ phận tham gia vào quy trình. Mỗi khâu, từ lập hồ sơ, kiểm tra nội bộ, trình duyệt đến thẩm tra quyết toán dự án, phải có người chịu trách nhiệm chính và thời hạn hoàn thành cụ thể. Việc tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn định kỳ về nghiệp vụ quyết toán, cập nhật các văn bản pháp luật mới cho đội ngũ cán bộ cũng là một yêu cầu bắt buộc để nâng cao năng lực và tính chuyên nghiệp, đảm bảo quy trình vận hành trơn tru và hiệu quả.
3.1. Chuẩn hóa hồ sơ và áp dụng biểu mẫu quyết toán thống nhất
Việc ban hành một bộ biểu mẫu quyết toán thống nhất và hướng dẫn chi tiết cách lập là bước đầu tiên để đơn giản hóa thủ tục. Các ban quản lý dự án cần tuân thủ nghiêm ngặt danh mục hồ sơ theo Thông tư 10/2020/TT-BTC, đảm bảo cung cấp đầy đủ văn bản pháp lý, hợp đồng, biên bản nghiệm thu và các tài liệu liên quan ngay từ lần trình duyệt đầu tiên. Điều này giúp cơ quan thẩm tra tiết kiệm thời gian, tránh việc yêu cầu bổ sung, trả lại hồ sơ nhiều lần, qua đó đẩy nhanh tiến độ chung.
3.2. Số hóa quy trình và ứng dụng phần mềm quản lý dự án
Chuyển đổi số là xu hướng tất yếu. Áp dụng phần mềm chuyên dụng trong quản lý và quyết toán vốn đầu tư giúp tự động hóa nhiều khâu, từ việc tính toán, tổng hợp số liệu đến việc tạo lập báo cáo. Một hệ thống dùng chung cho phép chủ đầu tư, Kho bạc Nhà nước Hà Nội, và Sở Tài chính Hà Nội truy cập và xử lý thông tin trên cùng một nền tảng, tạo ra sự minh bạch và phối hợp liền mạch, rút ngắn đáng kể thời gian xử lý và phê duyệt quyết toán.
3.3. Nâng cao năng lực và quy trách nhiệm cho đội ngũ cán bộ
Con người là yếu tố cốt lõi. Cần thường xuyên tổ chức các buổi tập huấn, đào tạo chuyên sâu về nghiệp vụ cho cán bộ làm công tác quyết toán. Đồng thời, phải xây dựng cơ chế quy trách nhiệm rõ ràng. Mỗi cá nhân, đơn vị phải chịu trách nhiệm về tiến độ và chất lượng công việc của mình. Việc gắn kết quả hoàn thành công tác quyết toán với chỉ tiêu thi đua, khen thưởng sẽ tạo động lực mạnh mẽ, thúc đẩy các bên tích cực hoàn thành nhiệm vụ được giao.
IV. Bí Quyết Gỡ Vướng Tăng Cường Phối Hợp Liên Ngành Hiệu Quả
Để giải quyết dứt điểm các vướng mắc trong quyết toán, không có giải pháp nào hiệu quả hơn việc tăng cường cơ chế phối hợp liên ngành. Một quy chế phối hợp chặt chẽ giữa chủ đầu tư, ban quản lý dự án, Sở Tài chính Hà Nội, Sở Xây dựng Hà Nội, và Kho bạc Nhà nước Hà Nội cần được thiết lập và thực thi nghiêm túc. Quy chế này phải quy định rõ vai trò, trách nhiệm, và thời hạn xử lý công việc của từng cơ quan. Ví dụ, Sở Tài chính Hà Nội với vai trò chủ trì thẩm tra quyết toán dự án cần chủ động tổ chức các cuộc họp giao ban định kỳ với các chủ đầu tư để lắng nghe khó khăn và hướng dẫn, tháo gỡ kịp thời. Kho bạc Nhà nước Hà Nội cần cung cấp số liệu giải ngân chính xác, nhanh chóng để đối chiếu. Về phía chủ đầu tư và nhà thầu xây dựng, cần nâng cao tinh thần hợp tác, chủ động cung cấp hồ sơ, giải trình số liệu một cách minh bạch. Việc thiết lập một tổ công tác liên ngành hoặc một đầu mối liên lạc chung cho các dự án trọng điểm có thể là một mô hình hiệu quả để xử lý nhanh các vấn đề phát sinh. Sự phối hợp đồng bộ và tinh thần trách nhiệm cao từ tất cả các bên sẽ tạo ra một luồng xử lý công việc thông suốt, giúp đẩy nhanh giải ngân vốn đầu tư công và đưa các công trình sớm được tất toán.
4.1. Xây dựng quy chế phối hợp giữa các sở ban ngành
Một quy chế phối hợp chính thức, được ban hành bởi UBND Thành phố, sẽ là cơ sở pháp lý để ràng buộc trách nhiệm của các bên. Quy chế cần định nghĩa rõ luồng thông tin, quy trình xử lý hồ sơ liên thông, và cơ chế giải quyết tranh chấp, vướng mắc. Việc tổ chức các buổi họp giao ban định kỳ (hàng tháng hoặc hàng quý) giữa Sở Tài chính Hà Nội, Kho bạc, các Sở chuyên ngành và các ban quản lý dự án lớn sẽ giúp nhận diện sớm các điểm nghẽn và đưa ra giải pháp xử lý kịp thời.
4.2. Tăng cường vai trò tư vấn hỗ trợ của cơ quan tài chính
Cơ quan tài chính, đặc biệt là Sở Tài chính Hà Nội, cần chuyển từ vai trò thẩm tra đơn thuần sang vai trò tư vấn, hỗ trợ. Thay vì chờ hồ sơ trình lên rồi mới xem xét, cán bộ thẩm tra có thể chủ động hướng dẫn, tư vấn cho chủ đầu tư ngay từ giai đoạn chuẩn bị lập báo cáo quyết toán. Cung cấp các dịch vụ tư vấn quyết toán xây dựng hoặc mở các đường dây nóng giải đáp thắc mắc sẽ giúp nâng cao chất lượng hồ sơ ngay từ đầu, giảm thiểu thời gian sửa đổi, bổ sung.
V. Kết Quả Thẩm Tra Quyết Toán Bài Học Kinh Nghiệm Thực Tiễn
Phân tích kết quả công tác thẩm tra quyết toán dự án trong giai đoạn vừa qua mang lại nhiều bài học giá trị. Dữ liệu từ Ban Quản lý dự án ĐTXD công trình giao thông Hà Nội cho thấy, qua công tác thẩm tra, số tiền giảm trừ chi ngân sách nhà nước là rất đáng kể: 32,07 tỷ đồng (năm 2014), 27,48 tỷ đồng (năm 2015) và 20,32 tỷ đồng (năm 2016). Những con số này chứng minh vai trò không thể thiếu của khâu thẩm tra trong việc chống thất thoát, lãng phí vốn ngân sách nhà nước. Các lỗi sai phổ biến được phát hiện bao gồm việc áp sai đơn giá, tính thừa khối lượng, đưa các chi phí không hợp lệ vào quyết toán. Bài học rút ra là cần tăng cường chất lượng và tính độc lập của công tác thẩm tra. Đồng thời, việc thuê các đơn vị kiểm toán dự án hoàn thành độc lập đối với các dự án lớn, phức tạp là cần thiết để đảm bảo tính khách quan. Kết quả thẩm tra, kiểm toán phải được công khai, minh bạch và là căn cứ bắt buộc để phê duyệt quyết toán. Từ những sai sót đã được chỉ ra, các chủ đầu tư và nhà thầu xây dựng cần rút kinh nghiệm, nâng cao chất lượng công tác lập hồ sơ, đảm bảo tính đúng đắn, hợp pháp của mọi khoản chi phí ngay từ đầu.
5.1. Phân tích các sai sót phổ biến qua công tác thẩm tra
Qua thực tiễn thẩm tra, các sai sót thường tập trung vào một số nhóm chính: (1) Tính toán sai khối lượng thi công so với bản vẽ hoàn công; (2) Áp dụng sai định mức, đơn giá nhà nước hoặc đơn giá trong hợp đồng; (3) Đưa các chi phí không nằm trong tổng mức đầu tư được duyệt hoặc các chi phí không hợp lệ vào báo cáo quyết toán. Việc hệ thống hóa các lỗi sai này và phổ biến cho các ban quản lý dự án sẽ là kinh nghiệm quý báu để phòng tránh trong các dự án sau.
5.2. Vai trò của kiểm toán độc lập trong việc đảm bảo minh bạch
Đối với các dự án có quy mô lớn và tính chất kỹ thuật phức tạp, việc sử dụng dịch vụ quyết toán công trình từ một đơn vị kiểm toán độc lập mang lại nhiều lợi ích. Báo cáo kiểm toán dự án hoàn thành cung cấp một góc nhìn khách quan, độc lập về tính trung thực và hợp lý của các số liệu tài chính. Đây là một kênh kiểm soát quan trọng, giúp người có thẩm quyền có thêm cơ sở tin cậy trước khi đưa ra quyết định phê duyệt quyết toán, đồng thời nâng cao trách nhiệm giải trình của chủ đầu tư.
VI. Tương Lai Thanh Quyết Toán Vốn Đầu Tư Xu Hướng Và Triển Vọng
Hướng tới tương lai, công tác thanh quyết toán vốn đầu tư xây dựng tại Hà Nội sẽ có những chuyển biến mạnh mẽ theo hướng hiện đại, minh bạch và hiệu quả hơn. Xu hướng chủ đạo là đẩy mạnh chuyển đổi số toàn diện. Việc xây dựng một cơ sở dữ liệu dùng chung về quản lý đầu tư công, tích hợp từ khâu lập kế hoạch, giao vốn, giải ngân vốn đầu tư công đến quyết toán sẽ tạo ra một hệ thống quản trị thông minh. Các quy định pháp luật, điển hình là Nghị định 99/2021/NĐ-CP, sẽ tiếp tục được hoàn thiện theo hướng đơn giản hóa thủ tục hành chính nhưng tăng cường hậu kiểm và quy trách nhiệm cá nhân. Vai trò của cộng đồng trong việc giám sát các dự án sử dụng vốn ngân sách nhà nước sẽ ngày càng được đề cao thông qua các cơ chế công khai, minh bạch thông tin dự án. Các mô hình tư vấn quyết toán xây dựng chuyên nghiệp sẽ phát triển, hỗ trợ các chủ đầu tư thực hiện công tác này một cách bài bản, đúng quy định. Tầm nhìn dài hạn là xây dựng một môi trường đầu tư công lành mạnh, nơi mỗi đồng vốn ngân sách được sử dụng hiệu quả, các dự án được quyết toán nhanh chóng, góp phần giải quyết triệt để nợ đọng xây dựng cơ bản và thúc đẩy sự phát triển bền vững của Thủ đô.
6.1. Xu hướng chuyển đổi số và quản lý dữ liệu tập trung
Tương lai của quản lý vốn đầu tư công gắn liền với công nghệ. Việc xây dựng một hệ thống thông tin quốc gia về đầu tư công, nơi dữ liệu của mọi dự án được cập nhật theo thời gian thực sẽ là một cuộc cách mạng. Điều này không chỉ giúp các cơ quan quản lý như Sở Tài chính Hà Nội dễ dàng theo dõi, giám sát mà còn giúp quy trình thẩm tra quyết toán dự án được thực hiện nhanh chóng và chính xác hơn dựa trên dữ liệu lớn (big data).
6.2. Hoàn thiện cơ chế chính sách và tăng cường giám sát
Các văn bản pháp luật sẽ tiếp tục được rà soát, sửa đổi để tháo gỡ các nút thắt. Cơ chế phân cấp sẽ đi đôi với việc tăng cường kiểm tra, giám sát và áp dụng các chế tài xử phạt nghiêm khắc đối với các hành vi vi phạm trong công tác quyết toán. Vai trò giám sát của Hội đồng Nhân dân các cấp, Mặt trận Tổ quốc và cộng đồng sẽ được phát huy mạnh mẽ hơn, đảm bảo mọi hoạt động sử dụng vốn ngoài ngân sách và ngân sách đều được thực hiện một cách công khai, minh bạch và có trách nhiệm giải trình cao nhất.
