Tổng quan nghiên cứu

Thu ngân sách nhà nước (NSNN) là một trong những công cụ tài chính quan trọng nhất để Nhà nước thực hiện các chức năng quản lý và điều tiết nền kinh tế - xã hội. Trên địa bàn huyện Đức Thọ, tỉnh Hà Tĩnh, với quy mô kinh tế nhỏ, lực lượng sản xuất còn hạn chế và giá trị sản xuất chưa cao, khả năng huy động nguồn thu NSNN còn thấp trong khi nhu cầu chi đầu tư phát triển kinh tế xã hội rất lớn. Giai đoạn 2011-2015, tổng thu ngân sách trên địa bàn huyện đạt bình quân khoảng 100 tỷ đồng mỗi năm, trong đó nguồn thu từ tiền cấp quyền sử dụng đất chiếm trên 59%, là nguồn thu chủ lực nhưng cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro về tính bền vững. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích thực trạng thu NSNN trên địa bàn huyện Đức Thọ trong giai đoạn này, từ đó đề xuất các giải pháp tăng cường thu ngân sách nhằm đảm bảo cân đối thu chi, góp phần phát triển kinh tế xã hội bền vững đến năm 2020. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các nguồn thu chính như thuế ngoài quốc doanh, phí lệ phí, tiền cấp quyền sử dụng đất và các khoản thu khác trên địa bàn huyện. Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho công tác quản lý thu ngân sách địa phương, đồng thời góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính công, thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội huyện Đức Thọ.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết cơ bản về ngân sách nhà nước và thu ngân sách nhà nước, trong đó:

  • Lý thuyết ngân sách nhà nước: Xem ngân sách là hệ thống các mối quan hệ kinh tế giữa Nhà nước và các chủ thể xã hội trong quá trình huy động, phân phối và sử dụng quỹ tiền tệ tập trung nhằm thực hiện chức năng quản lý và điều hành nền kinh tế xã hội.

  • Lý thuyết thu ngân sách nhà nước: Thu NSNN là quá trình Nhà nước sử dụng quyền lực công để tập trung một phần nguồn tài chính quốc gia, mang tính bắt buộc và không hoàn trả trực tiếp, nhằm đảm bảo nguồn lực cho các hoạt động chi tiêu công.

  • Mô hình phân tích nguồn thu ngân sách: Phân loại các khoản thu theo nội dung kinh tế (thuế, phí lệ phí, thu từ hoạt động kinh tế nhà nước, thu từ tài nguyên và tài sản công) và theo tính chất phát sinh (thu thường xuyên, thu không thường xuyên, thu trong cân đối và ngoài cân đối ngân sách).

  • Khái niệm quản lý thu ngân sách nhà nước: Quản lý thu NSNN là quá trình sử dụng các công cụ chính sách, pháp luật để tổ chức, kiểm soát và điều tiết các khoản thu nhằm đảm bảo thu đúng, đủ, kịp thời và công bằng.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thu ngân sách giai đoạn 2011-2015 được thu thập từ Chi cục Thuế huyện Đức Thọ, các phòng ban thuộc UBND huyện và các báo cáo tài chính liên quan.

  • Phương pháp chọn mẫu: Nghiên cứu tập trung toàn bộ các nguồn thu ngân sách trên địa bàn huyện Đức Thọ, không giới hạn mẫu nhằm đảm bảo tính toàn diện và chính xác.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp phân tích định lượng để đánh giá thực trạng thu ngân sách qua các năm, so sánh tỷ lệ thực hiện dự toán, tốc độ tăng trưởng liên hoàn và định gốc của các khoản thu. Phân tích định tính được áp dụng để làm rõ các nhân tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp.

  • Timeline nghiên cứu: Phân tích dữ liệu thu NSNN giai đoạn 2011-2015, đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp đến năm 2020, phù hợp với mục tiêu phát triển kinh tế xã hội của huyện.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tổng thu ngân sách tăng trưởng ổn định: Tổng thu NSNN trên địa bàn huyện Đức Thọ tăng từ 74,8 tỷ đồng năm 2011 lên 121,156 tỷ đồng năm 2015, đạt bình quân 99,8% kế hoạch giao, với tốc độ tăng trưởng liên hoàn trung bình khoảng 10-15% mỗi năm.

  2. Nguồn thu chủ lực từ tiền cấp quyền sử dụng đất: Khoản thu này chiếm trên 59% tổng thu ngân sách, với bình quân 59,41 tỷ đồng/năm trong giai đoạn 2011-2015. Tỷ lệ thực hiện dự toán tiền sử dụng đất đạt trên 100% trong nhiều năm, thể hiện vai trò quyết định của nguồn thu này đối với cân đối ngân sách huyện.

  3. Thuế ngoài quốc doanh có tính bền vững và tăng trưởng: Thuế ngoài quốc doanh chiếm khoảng 16% tổng thu, với tỷ lệ thực hiện dự toán bình quân 95% và tốc độ tăng trưởng liên hoàn đạt 10-15% mỗi năm. Tuy nhiên, nguồn thu này còn chịu ảnh hưởng bởi các yếu tố kinh tế vĩ mô và đặc thù sản xuất kinh doanh nhỏ lẻ.

  4. Phí và lệ phí duy trì ổn định: Tỷ lệ thực hiện thu phí, lệ phí đạt bình quân 99% so với dự toán, với năm 2012 đạt cao nhất 121%. Đây là nguồn thu bổ sung quan trọng, góp phần đa dạng hóa cơ cấu thu ngân sách.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy công tác quản lý thu ngân sách trên địa bàn huyện Đức Thọ đã có nhiều tiến bộ, thể hiện qua việc hoàn thành và vượt kế hoạch thu hàng năm. Việc tập trung khai thác nguồn thu từ tiền cấp quyền sử dụng đất đã tạo nguồn lực tài chính lớn cho huyện, tuy nhiên phụ thuộc quá nhiều vào nguồn thu này có thể gây rủi ro về tính bền vững khi thị trường bất động sản biến động. Thuế ngoài quốc doanh tuy chiếm tỷ trọng nhỏ hơn nhưng có tính ổn định và phản ánh sự phát triển của khu vực kinh tế tư nhân, cần được quan tâm phát triển hơn nữa. Phí và lệ phí được quản lý chặt chẽ, góp phần nâng cao hiệu quả thu ngân sách. So với các nghiên cứu về quản lý thu ngân sách tại các địa phương khác, kết quả nghiên cứu tại Đức Thọ tương đồng về vai trò của các nguồn thu chủ lực nhưng có đặc thù riêng về cơ cấu thu do điều kiện kinh tế xã hội địa phương. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng tổng thu NSNN, biểu đồ cơ cấu nguồn thu theo năm và bảng so sánh tỷ lệ thực hiện dự toán các khoản thu chính để minh họa rõ nét hơn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Đa dạng hóa nguồn thu ngân sách: Chủ động phát triển các nguồn thu ngoài tiền cấp quyền sử dụng đất như thuế ngoài quốc doanh, phí lệ phí và các khoản thu khác nhằm giảm sự phụ thuộc vào nguồn thu không thường xuyên. Chủ thể thực hiện: UBND huyện phối hợp Chi cục Thuế, thời gian: 2016-2020.

  2. Tăng cường quản lý và chống thất thu thuế: Áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế, nâng cao năng lực cán bộ thuế, tăng cường thanh tra, kiểm tra để chống thất thu, gian lận thuế, đặc biệt trong khu vực kinh tế ngoài quốc doanh. Chủ thể: Chi cục Thuế huyện, thời gian: liên tục hàng năm.

  3. Hoàn thiện chính sách thuế và phí phù hợp với điều kiện địa phương: Rà soát, đề xuất điều chỉnh các chính sách thuế, phí để tạo điều kiện thuận lợi cho sản xuất kinh doanh, đồng thời đảm bảo công bằng và hiệu quả thu ngân sách. Chủ thể: UBND huyện phối hợp Sở Tài chính tỉnh, thời gian: 2017-2019.

  4. Nâng cao hiệu quả công tác đấu giá quyền sử dụng đất: Tăng cường công khai, minh bạch trong đấu giá, mở rộng quỹ đất đấu giá, đồng thời phối hợp giải quyết các vướng mắc về đất đai để khai thác tối đa nguồn thu từ đất. Chủ thể: UBND huyện, Phòng Tài nguyên và Môi trường, thời gian: 2016-2020.

  5. Tuyên truyền, vận động nâng cao ý thức chấp hành nghĩa vụ thuế: Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giáo dục về chính sách thuế, nâng cao nhận thức của người dân và doanh nghiệp về nghĩa vụ nộp thuế, góp phần tăng thu ngân sách. Chủ thể: Chi cục Thuế, các đoàn thể chính trị xã hội, thời gian: liên tục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý thuế và tài chính địa phương: Giúp nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách, xây dựng chính sách thu phù hợp với đặc thù địa phương, từ đó tăng nguồn thu bền vững.

  2. Các nhà hoạch định chính sách tài chính công: Cung cấp cơ sở khoa học để điều chỉnh chính sách thuế, phí và quản lý ngân sách địa phương, góp phần hoàn thiện hệ thống tài chính công.

  3. Các nhà nghiên cứu kinh tế và tài chính công: Tham khảo mô hình nghiên cứu, phương pháp phân tích và kết quả thực tiễn về quản lý thu ngân sách tại địa phương có điều kiện kinh tế đặc thù.

  4. Doanh nghiệp và hộ kinh doanh trên địa bàn huyện Đức Thọ: Hiểu rõ hơn về chính sách thuế, nghĩa vụ tài chính và các giải pháp hỗ trợ phát triển sản xuất kinh doanh, từ đó nâng cao hiệu quả hoạt động.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao tiền cấp quyền sử dụng đất chiếm tỷ trọng lớn trong thu ngân sách huyện Đức Thọ?
    Tiền cấp quyền sử dụng đất chiếm trên 59% tổng thu do huyện có diện tích đất rộng, chính sách đấu giá quyền sử dụng đất được triển khai hiệu quả, tạo nguồn thu lớn cho ngân sách. Đây là nguồn thu không thường xuyên nhưng đóng vai trò quyết định trong cân đối ngân sách địa phương.

  2. Thuế ngoài quốc doanh có vai trò như thế nào trong cơ cấu thu ngân sách?
    Thuế ngoài quốc doanh chiếm khoảng 16% tổng thu, phản ánh sự phát triển của khu vực kinh tế tư nhân, có tính ổn định và bền vững hơn so với nguồn thu từ đất. Việc tăng cường quản lý và phát triển nguồn thu này giúp đa dạng hóa nguồn thu ngân sách.

  3. Những khó khăn chính trong công tác thu ngân sách tại huyện Đức Thọ là gì?
    Khó khăn gồm sự phụ thuộc lớn vào nguồn thu tiền sử dụng đất không ổn định, hạn chế về năng lực quản lý thuế, tình trạng thất thu và gian lận thuế trong khu vực kinh tế ngoài quốc doanh, cũng như sự biến động của nền kinh tế vĩ mô ảnh hưởng đến nguồn thu.

  4. Giải pháp nào được đề xuất để tăng cường thu ngân sách bền vững?
    Đa dạng hóa nguồn thu, tăng cường quản lý thuế, hoàn thiện chính sách thuế phù hợp, nâng cao hiệu quả đấu giá quyền sử dụng đất và đẩy mạnh tuyên truyền nâng cao ý thức chấp hành nghĩa vụ thuế là các giải pháp trọng tâm.

  5. Làm thế nào để đảm bảo thu ngân sách đúng và đủ theo kế hoạch?
    Cần xây dựng kế hoạch thu dựa trên phân tích thực trạng kinh tế xã hội, áp dụng công nghệ quản lý thuế hiện đại, phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan, tăng cường thanh tra, kiểm tra và xử lý nghiêm các vi phạm, đồng thời tuyên truyền nâng cao nhận thức người nộp thuế.

Kết luận

  • Thu ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện Đức Thọ giai đoạn 2011-2015 tăng trưởng ổn định, đạt bình quân gần 100% kế hoạch giao hàng năm.
  • Nguồn thu tiền cấp quyền sử dụng đất chiếm tỷ trọng lớn nhất, trên 59%, đóng vai trò quyết định trong cân đối ngân sách địa phương.
  • Thuế ngoài quốc doanh và phí lệ phí là các nguồn thu quan trọng, có tính bền vững và cần được phát triển hơn nữa để đa dạng hóa nguồn thu.
  • Công tác quản lý thu ngân sách đã có nhiều tiến bộ nhưng vẫn còn tồn tại những hạn chế cần khắc phục để đảm bảo thu đúng, đủ và kịp thời.
  • Đề xuất các giải pháp đa dạng hóa nguồn thu, tăng cường quản lý thuế, hoàn thiện chính sách thuế, nâng cao hiệu quả đấu giá đất và tuyên truyền nâng cao ý thức chấp hành nghĩa vụ thuế nhằm tăng cường thu ngân sách bền vững đến năm 2020.

Luận văn cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn quan trọng cho công tác quản lý thu ngân sách địa phương, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội huyện Đức Thọ. Các cơ quan quản lý, nhà nghiên cứu và doanh nghiệp nên tiếp tục nghiên cứu, áp dụng các giải pháp đề xuất để nâng cao hiệu quả thu ngân sách trong thời gian tới.