Tổng quan nghiên cứu

Bảo hiểm xã hội (BHXH) là một chính sách an sinh xã hội quan trọng, góp phần ổn định đời sống người lao động và phát triển kinh tế xã hội. Tại Việt Nam, đến năm 2019, tổng số thu BHXH, bảo hiểm y tế (BHYT), bảo hiểm thất nghiệp (BHTN) toàn ngành đạt khoảng 361 nghìn tỷ đồng, với hơn 15 triệu người tham gia BHXH bắt buộc và tỷ lệ bao phủ BHYT đạt 90%. Trên địa bàn huyện Tuy Phước, tỉnh Bình Định, BHXH huyện đã quản lý hơn 215 đơn vị sử dụng lao động và hơn 168 nghìn người tham gia BHYT, đạt tỷ lệ bao phủ 90,1%. Tuy nhiên, công tác thu BHXH còn nhiều hạn chế như số đơn vị và người lao động tham gia còn thấp, tình trạng nợ đọng BHXH còn phổ biến, ảnh hưởng đến quyền lợi người lao động và sự bền vững của quỹ BHXH.

Luận văn tập trung nghiên cứu thực trạng kiểm soát nội bộ các khoản thu tại BHXH huyện Tuy Phước trong giai đoạn 2017-2019 nhằm hệ thống hóa cơ sở lý luận, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp hoàn thiện công tác kiểm soát nội bộ. Mục tiêu cụ thể là đánh giá hiệu quả hệ thống kiểm soát nội bộ, từ đó nâng cao tỷ lệ thu BHXH, giảm nợ đọng và đảm bảo quyền lợi người lao động trên địa bàn huyện. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc góp phần phát triển bền vững quỹ BHXH, ổn định chính trị xã hội và thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình kiểm soát nội bộ (KSNB) tiêu biểu, trong đó nổi bật là báo cáo COSO (1992) và hướng dẫn của INTOSAI (2001, 2013). Hệ thống KSNB được cấu thành bởi năm yếu tố chính: môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, giám sát.

  • Môi trường kiểm soát: Bao gồm đạo đức, năng lực nhân viên, phong cách lãnh đạo, cơ cấu tổ chức và chính sách nhân sự. Đây là nền tảng tạo nên ý thức kiểm soát và kỷ luật trong tổ chức.
  • Đánh giá rủi ro: Quá trình nhận dạng, phân tích và xử lý các rủi ro có thể ảnh hưởng đến mục tiêu thu BHXH, như rủi ro gian lận, nợ đọng, sai sót trong kê khai.
  • Hoạt động kiểm soát: Các chính sách, thủ tục nhằm phòng ngừa và phát hiện sai phạm trong quá trình thu BHXH, bao gồm phân quyền, kiểm tra, đối chiếu, rà soát.
  • Thông tin và truyền thông: Đảm bảo thông tin thu BHXH được ghi chép, báo cáo kịp thời, chính xác và truyền đạt hiệu quả trong nội bộ và với các bên liên quan.
  • Giám sát: Thực hiện giám sát thường xuyên và định kỳ để đánh giá hiệu quả hệ thống KSNB, phát hiện và xử lý kịp thời các sai sót, vi phạm.

Ngoài ra, luận văn còn vận dụng các khái niệm chuyên ngành về BHXH, BHYT, BHTN, các quy định pháp luật liên quan như Bộ luật Lao động, Luật BHXH năm 2006 và sửa đổi năm 2014, cũng như các tiêu chuẩn kiểm toán nhà nước và quản lý tài chính công.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tổng hợp tài liệu, thu thập và phân tích dữ liệu định lượng và định tính.

  • Nguồn dữ liệu: Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua phỏng vấn trực tiếp cán bộ, viên chức, lãnh đạo BHXH huyện Tuy Phước và khảo sát bằng bảng câu hỏi về hệ thống kiểm soát nội bộ các khoản thu. Dữ liệu thứ cấp gồm báo cáo thu BHXH giai đoạn 2017-2019, các văn bản pháp luật, tài liệu ngành và số liệu thống kê liên quan.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phân tích thống kê mô tả để đánh giá thực trạng, so sánh tỷ lệ tham gia BHXH, tỷ lệ nợ đọng qua các năm. Phân tích định tính nhằm làm rõ các yếu tố ảnh hưởng, đánh giá hiệu quả hoạt động kiểm soát nội bộ và đề xuất giải pháp.
  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Khảo sát được thực hiện với các bộ phận chuyên trách thu BHXH, đại diện người sử dụng lao động và người lao động trên địa bàn huyện. Việc lựa chọn mẫu dựa trên tiêu chí đại diện cho các nhóm đối tượng tham gia BHXH nhằm đảm bảo tính khách quan và toàn diện.
  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2017-2019, phù hợp với dữ liệu thu thập và các chính sách BHXH hiện hành, nhằm đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp trong thời gian tới.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ tham gia BHXH bắt buộc tăng nhưng còn thấp: Số đơn vị sử dụng lao động tham gia BHXH bắt buộc tăng từ 222 đơn vị năm 2017 lên 261 đơn vị năm 2019, tương ứng tăng 17,6%. Tuy nhiên, tỷ lệ tham gia so với số phải tham gia chỉ đạt khoảng 65,74% năm 2019, cho thấy còn nhiều đơn vị chưa thực hiện đầy đủ nghĩa vụ.

  2. Tỷ lệ bao phủ BHYT đạt 90,1%: Số người tham gia BHYT trên địa bàn huyện đạt 168.970 người, tương đương 90,1% dân số, đạt mục tiêu bao phủ toàn dân. Đây là kết quả tích cực trong công tác tuyên truyền và quản lý.

  3. Tình trạng nợ đọng BHXH còn phổ biến: Việc thu BHXH gặp khó khăn do một số đơn vị sử dụng lao động chậm nộp hoặc nợ đọng kéo dài, ảnh hưởng đến quyền lợi người lao động và quỹ BHXH. Tỷ lệ nợ trên số phải thu có xu hướng giảm nhưng vẫn chiếm khoảng 10-15% trong giai đoạn nghiên cứu.

  4. Hệ thống kiểm soát nội bộ còn nhiều hạn chế: Qua khảo sát, một số hoạt động kiểm soát như phân quyền, kiểm tra, đối chiếu dữ liệu chưa được thực hiện đồng bộ và chặt chẽ. Việc phối hợp giữa các bộ phận và với các cơ quan liên quan chưa hiệu quả, dẫn đến rủi ro gian lận và sai sót trong thu BHXH.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên xuất phát từ môi trường kiểm soát chưa hoàn chỉnh, bao gồm năng lực nhân viên chưa đồng đều, phong cách lãnh đạo chưa tập trung vào kiểm soát nội bộ, và cơ cấu tổ chức còn thiếu sự phân công rõ ràng. So với các nghiên cứu trong ngành BHXH tại các địa phương khác, kết quả tại Tuy Phước tương đồng về những khó khăn trong quản lý thu và kiểm soát nợ đọng.

Việc áp dụng các yếu tố của hệ thống KSNB như đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát và giám sát chưa được thực hiện thường xuyên và toàn diện, làm giảm hiệu quả quản lý. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng số đơn vị tham gia BHXH, bảng so sánh tỷ lệ nợ đọng qua các năm và sơ đồ quy trình kiểm soát nội bộ hiện tại để minh họa rõ hơn các điểm mạnh và điểm yếu.

Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ nhằm nâng cao tỷ lệ thu BHXH, giảm thiểu rủi ro và bảo vệ quyền lợi người lao động, đồng thời góp phần phát triển bền vững quỹ BHXH huyện Tuy Phước.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo và nâng cao năng lực cán bộ thu BHXH: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về nghiệp vụ kiểm soát nội bộ, cập nhật chính sách pháp luật mới, kỹ năng đánh giá rủi ro và xử lý vi phạm. Mục tiêu nâng cao năng lực trong vòng 12 tháng, do BHXH tỉnh phối hợp với các cơ sở đào tạo thực hiện.

  2. Hoàn thiện quy trình kiểm soát nội bộ và phân quyền rõ ràng: Xây dựng và ban hành quy trình kiểm soát nội bộ chi tiết cho từng giai đoạn thu BHXH, phân công trách nhiệm rõ ràng giữa các bộ phận, đảm bảo phân quyền và kiểm tra chéo. Thực hiện trong 6 tháng, do BHXH huyện chủ trì.

  3. Tăng cường phối hợp liên ngành trong quản lý thu BHXH: Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa BHXH, cơ quan thuế, lao động và các đơn vị sử dụng lao động để kiểm tra, đối chiếu thông tin, xử lý nợ đọng kịp thời. Thời gian triển khai 12 tháng, do UBND huyện chỉ đạo.

  4. Áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý và giám sát thu BHXH: Triển khai phần mềm quản lý thu BHXH tích hợp chức năng giám sát, cảnh báo rủi ro và báo cáo tự động nhằm nâng cao hiệu quả kiểm soát. Mục tiêu hoàn thành trong 18 tháng, do BHXH tỉnh phối hợp với đơn vị công nghệ.

  5. Tuyên truyền nâng cao nhận thức người sử dụng lao động và người lao động: Đẩy mạnh công tác truyền thông về quyền lợi và nghĩa vụ tham gia BHXH, giảm thiểu tình trạng trốn đóng, nợ đọng. Thực hiện liên tục, do BHXH huyện phối hợp với các tổ chức chính trị xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý và nhân viên BHXH các cấp: Nghiên cứu giúp nâng cao hiểu biết về hệ thống kiểm soát nội bộ, cải thiện quy trình thu và quản lý nợ đọng, từ đó nâng cao hiệu quả công tác.

  2. Người sử dụng lao động và doanh nghiệp trên địa bàn: Hiểu rõ quyền lợi, trách nhiệm trong việc tham gia BHXH, từ đó thực hiện đúng quy định, tránh vi phạm và rủi ro pháp lý.

  3. Nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý nhà nước: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng, điều chỉnh chính sách BHXH phù hợp với thực tiễn địa phương, góp phần phát triển bền vững hệ thống an sinh xã hội.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành kế toán, quản trị công: Tham khảo mô hình nghiên cứu, phương pháp phân tích và kết quả thực tiễn về kiểm soát nội bộ trong lĩnh vực BHXH, phục vụ cho các nghiên cứu tiếp theo.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kiểm soát nội bộ là gì và tại sao quan trọng trong công tác thu BHXH?
    Kiểm soát nội bộ là hệ thống các quy trình, chính sách nhằm đảm bảo hoạt động thu BHXH được thực hiện chính xác, đầy đủ và kịp thời. Nó giúp ngăn ngừa sai sót, gian lận, bảo vệ quyền lợi người lao động và duy trì sự bền vững của quỹ BHXH.

  2. Những yếu tố nào cấu thành hệ thống kiểm soát nội bộ?
    Hệ thống kiểm soát nội bộ gồm năm yếu tố chính: môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, giám sát. Mỗi yếu tố đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo hiệu quả kiểm soát.

  3. Tại sao tỷ lệ tham gia BHXH bắt buộc tại huyện Tuy Phước còn thấp?
    Nguyên nhân gồm nhận thức chưa đầy đủ của người sử dụng lao động và người lao động, chi phí đóng góp, cũng như hạn chế trong công tác quản lý và kiểm soát của cơ quan BHXH. Việc phối hợp liên ngành chưa chặt chẽ cũng ảnh hưởng đến tỷ lệ này.

  4. Làm thế nào để giảm thiểu tình trạng nợ đọng BHXH?
    Cần tăng cường giám sát, đôn đốc thu hồi nợ, áp dụng các biện pháp xử lý nghiêm minh đối với đơn vị chây ì, đồng thời nâng cao nhận thức và trách nhiệm của người sử dụng lao động thông qua tuyên truyền và hỗ trợ pháp lý.

  5. Công nghệ thông tin có vai trò gì trong kiểm soát nội bộ các khoản thu BHXH?
    Công nghệ giúp tự động hóa quy trình thu, quản lý dữ liệu, cảnh báo rủi ro và báo cáo kịp thời, từ đó nâng cao tính chính xác, minh bạch và hiệu quả trong công tác kiểm soát nội bộ.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về kiểm soát nội bộ các khoản thu BHXH, làm rõ vai trò và các yếu tố cấu thành hệ thống kiểm soát.
  • Phân tích thực trạng tại BHXH huyện Tuy Phước giai đoạn 2017-2019 cho thấy tỷ lệ tham gia BHXH bắt buộc tăng nhưng còn thấp, tỷ lệ nợ đọng còn phổ biến và hệ thống kiểm soát nội bộ chưa hoàn chỉnh.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể như nâng cao năng lực cán bộ, hoàn thiện quy trình kiểm soát, tăng cường phối hợp liên ngành và ứng dụng công nghệ thông tin nhằm nâng cao hiệu quả công tác thu BHXH.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn trong việc phát triển bền vững quỹ BHXH, bảo vệ quyền lợi người lao động và thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội địa phương.
  • Các bước tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất, đánh giá hiệu quả và điều chỉnh phù hợp theo diễn biến thực tế, đồng thời mở rộng nghiên cứu sang các địa phương khác để so sánh và hoàn thiện hơn.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả kiểm soát nội bộ các khoản thu BHXH tại huyện Tuy Phước, góp phần xây dựng hệ thống an sinh xã hội vững mạnh!